بعضی قیمت‌گذاری‌های عرضه اولیه منصفانه نیست

بررسی روند عرضه‌های اولیه در فرابورس، پاسخ به انتقادها در این حوزه، نگاهی به تجربه IPO Calendar، چرایی تخصیص عرضه‌های اولیه کوچک به صندوق‌ها و معیارهای ارزش‌گذاری شرکت‌های دانش‌بنیان برای حضور در بازار سرمایه، محور گفت‌وگو با میثم فدایی، مدیرعامل فرابورس ایران بود. در ابتدای این گفت‌وگو میثم فدایی مدیرعامل فرابورس درباره انتقادات کارشناسان از روند عرضه‌های اولیه در فرابورس، اینگونه گفت: بحث عرضه‌های اولیه به نیمه اول سال ۹۹ بازمی‌گردد به‌نحوی‌که در این بازه زمانی به دلیل شرایط خاص بازار سرمایه، حجم قابل‌توجهی از شرکت‌ها درخواست‌های متعددی را جهت عرضه و پذیرش به بورس و فرابورس ارسال کردند. او با اشاره به اینکه تیرماه سال ۹۹ با مصوبه سازمان بورس مسوولیت پذیرش شرکت‌ها به بورس‌ها واگذار شد که این تصمیم ظرفیت پذیرش‌ها را دو برابر کرد، گفت: در این دوران با توجه به روند سودآوری بازار درخواست‌های پذیرش متعددی روانه هیات پذیرش فرابورس شد تا جایی که هیات پذیرش فرابورس در سال ۹۹ هفته‌ای دو جلسه برگزار می‌کرد و در هر جلسه به بررسی شرایط 2 شرکت می‌پرداخت، تقریباً ۸۰ درصد از این شرکت‌ها که شرایط مربوط به دستورالعمل را داشتند آن سال پذیرش شدند.

    دلیل تسریع در فرآیند عرضه‌های اولیه  چه بود؟

مدیرعامل فرابورس با اشاره به فرآیند سه مرحله‌ای پذیرش، درج نماد و عرضه برای ورود یک بنگاه به بازار سرمایه گفت: بعد از پذیرش، ناشر 6 ماه فرصت برای درج و 4 ماه فرصت برای تکمیل پروسه‌های اداری دارد، بعدازآن طی دوره‌ای حدود 2 تا 6 ماه باید عرضه سهام انجام شود، البته در دوره کرونا این مهلت توسط سازمان بورس دو ماه هم افزایش پیداکرده بود و هیات‌مدیره فرابورس هم این امکان را داشت که دو ماه دیگر به این فرجه زمانی اضافه کند. وی با تأکید بر اینکه اگر تا پیش از اتمام همه این مهلت‌ها، عرضه اولیه سهام انجام نشود، پذیرش شرکت لغو خواهد شد، گفت: این لغو پذیرش ساعت‌ها زمان و زحمت را برای حضور یک بنگاه اقتصادی در بازار سرمایه از بین می‌برد و ناشر مجدداً باید از ابتدا این پروسه را طی کند. به گفته وی بر اساس همین موضوع بود که فرابورس شرکت‌های پذیرش‌شده در سال 1399 و اوایل سال 1400 را برای جلوگیری از لغو پذیرش پیش از اتمام همه مهلت‌های قانونی، در بازار عرضه کرد. وی به شرایط صعودی و مثبت بازار در دوماهه ابتدایی سال اشاره کرد و گفت: بر همین اساس با توجه به پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته در خصوص روند مثبت بازار، تلاش کردیم عرضه‌های اولیه در دوران خوب بازار انجام شود. فدایی یکی از اهداف کلیدی و مهم بازار سرمایه را تأمین مالی دانست و گفت: توقف عرضه‌های اولیه به این معنی است که بخشی از تأمین مالی از بازار سرمایه حذف شود.

    تجربه IPO Calendar

مدیرعامل فرابورس با اشاره به اینکه برای بهبود شرایط عرضه‌های اولیه، فرابورس موضوع تقویم عرضه‌های اولیه (IPO Calendar) را مطرح کرد، گفت: مطابق این طرح برای آماده‌تر شدن بازار در مشارکت و خرید سهام، عرضه‌های اولیه یک ماه پیش از موعد اعلام می‌شد. فدایی تجربه عرضه‌های اولیه با اطلاع‌رسانی‌های قبلی را موفق دانست و گفت: بازار واکنش بهتری نسبت به عرضه‌هایی که مطابق این طرح انجام شد، نسبت به عرضه‌های پیش از آن مثل ipo‌های شهریور 1400، داشت و البته با این طرح از سرعت عرضه‌های اولیه هم کاسته شد تا جایی که پیش‌ازاین در شهریور ۱۴۰۰ فرابورس 6 عرضه و 4 گشایش نماد و بورس 3 عرضه اولیه داشت. مدیرعامل فرابورس با تأکید بر اینکه بازار سرمایه همیشه مخالف قیمت‌گذاری دستوری بوده، گفت: بر همین اساس در عمل هم باید این مخالفت را در ارزش‌گذاری‌های صحیح و کشف قیمت‌های شفاف نشان دهیم. به گفته وی وقتی یک سهم عرضه اولیه ۲۰۰ درصد رشد می‌کند، نشان‌دهنده این موضوع است که قیمت‌گذاری اولیه یا منصفانه نبوده یا نحوه مشارکت خریداران درست نبوده است.

    چرا سهام کوچک به صندوق‌ها  تخصیص داده می‌شود؟

مدیرعامل فرابورس در بخش دیگری از این گفت‌وگو به موضوع تخصیص برخی عرضه‌های اولیه به صندوق‌ها اشاره کرد و گفت: این تصمیم هم به دلایل منطقی و بعد از بررسی‌های کارشناسی اجرایی شد، چراکه تا پیش‌ازاین عرضه‌های اولیه با عددهای بسیار کوچک مثلاً 30 تا 50 هزار تومان در پرتفوی سهامدار خرد قرار می‌گرفت و گاهی فراموش می‌شد. وی ادامه داد: در حال حاضر برخی عرضه‌های اولیه پس از مجوز سازمان توسط صندوق‌های سرمایه‌گذاری کشف قیمت می‌شود و سهامدار می‌تواند با قیمتی که سرمایه‌گذاران حرفه‌ای کشف کرده‌اند، سهام را خریداری کنند. فدایی در خصوص مزیت‌های این موضوع گفت: با این اتفاق عرضه‌های خرد و کوچک در بازار با رشدهای 200 درصدی نخواهیم داشت، از طرفی وقتی مدیران صندوق‌ها به عنوان کارشناسان خبره بازار می‌توانند کشف قیمتی واقعی از سهم داشته باشند دیگر شبهه‌ای برای قیمت‌گذاری‌های غیرواقعی در عرضه‌های اولیه وجود نخواهد داشت. وی همچنین به دستورالعمل مربوط به عرضه‌های اولیه هم اشاره کرد و افزود: بر اساس این دستورالعمل عرضه‌های اولیه کمتر از 500 میلیارد تومان می‌توانند به صندوق‌ها اختصاص داده شوند که علت این تصمیم هم عددهای بسیار کوچک در تخصیص عرضه‌های اولیه به مردم عادی بود به عنوان مثال در یکی از عرضه‌های کوچک فرابورس اگر قرار بود سهام به همه کدهای حقیقی و حقوقی تعلق بگیرد سهم هر نفر از عرضه اولیه 10 هزار تومان بود، نمادی که سهمی 10 هزارتومانی در پرتفوی سرمایه‌گذار خرد داشته باشد، قطعا رها می‌شود و این موضوع تبعات منفی زیادی برای بازار داشت. وی در خصوص تبعات منفی و آسیب‌های عرضه‌های اولیه کوچک به عموم توضیح داد: با رها شدن این عرضه‌های اولیه بسیار ناچیز در پرتفوی سهامداران خرد که گاهی باعث می‌شد حتی سرمایه‌گذار خرد فراموش کند آن سهم ناچیز را بفروشد فضا برای پروژه شدن سهم توسط گروه‌ها یا افرادی فراهم و شاهد رشدهای بی‌منطق و چند صددرصدی در این نمادها بودیم. فدایی تأکید کرد: به زبان ساده‌تر مشکل این بود که در عرضه‌های بسیار کوچک، رقم آنقدر ناچیز می‌شود که مردم سهم را حتی برای فروش هم فراموش می‌کنند و این عدم عرضه و کوچکی سهم تبعات منفی را به دنبال خواهد داشت. این مقام مسوول در فرابورس با تأکید بر اینکه برای همه مسوولان بازار سرمایه ضربه نخوردن روند بازار در جریان عرضه‌های اولیه و کنترل ریسک‌های بازار اولویت اصلی است، گفت: بر همین اساس هم تصمیم بر آن شد تا عرضه‌های کوچک به صندوق‌ها تخصیص داده شود، این اتفاق مزیت دیگری هم دارد که منابع را از صندوق‌های سرمایه‌گذاری خارج می‌کند و باعث نمی‌شود سهامدار خرد برای خرید یک سهم کوچک، بازار را درگیر فشار عرضه کند به عنوان مثال برای یک عرضه اولیه ۱۰۰ میلیاردی از چند روز قبل بازار با فشار فروشی ۴۰۰ میلیارد تومانی مواجه می‌شود، درنهایت هم به هر کد مثلا 50 هزار تومان سهام می‌رسد اما چنین روندی دو الی سه روز بازار را منفی می‌کند. مدیرعامل فرابورس در ادامه با اشاره به اینکه برخی از عرضه اولیه‌ها نیز به‌صورت نهادی است و ناشر نمی‌تواند سهم را کمتر از یک قیمت مشخصی عرضه کند، گفت: در عرضه اولیه به عموم مردم برای حفظ منافع سهامدار خرد باید همه جوانب را در نظر گرفت و تضمین‌های مختلفی را از ناشر دریافت کرد به عنوان مثال کف قیمت تضمین شود، آپشن برای سهم تعریف شود و موارد مشابه، اما گاهی برخی سرمایه‌گذاران نهادی امکان ارایه چنین تضمین‌هایی را ندارند.

    استارتاپ‌ها را با یک معیار قضاوت نکنید

مدیرعامل فرابورس در بخش دیگری از این گفت‌وگو با اشاره به ورود تپسی به فرابورس به عنوان اولیه استارتاپ بازار سرمایه گفت: بررسی عملکرد این استارتاپ نشان می‌دهد که روندی رو به رشد دارد و بهبود صورت‌های مالی 4 ماهه ابتدای امسال تپسی نسبت به سال گذشته، قابل‌قبول بوده است. فدایی در بررسی جایگاه سایر استارتاپ‌ها در بازارهای سرمایه دنیا گفت: بررسی کنید که شرکتی مثل آمازون چه زمانی به سودآوری رسید و چه زمانی در بازار سرمایه عرضه شد و قیمت آن چقدر بود.  وی با تأکید بر اینکه برای بررسی عملکرد شرکت‌های استارتاپی داخلی باید آن را با استارتاپی مشابه خودش مقایسه کرد، گفت: عمر فعالیت استارتاپ‌ها عموما کوتاه است علاوه بر اینکه طی ۲ سال گذشته که دوران کرونا بوده برخی از این شرکت‌ها رشدهای بسیار خوب به دلیل شرایط کرونا داشتند و برخی نیز در محدودیت‌های پاندمی آسیب‌های جدی را تجربه کردند. مدیرعامل فرابورس فاز توسعه‌ای شرکت‌های استارتاپی را مورد تأکید قرارداد و افزود: به همین دلیل هم ممکن است هزینه‌های مارکتینگ و نیروی انسانی‌ این شرکت‌ها بالا باشد، اما این شرکت‌ها بعد از رسیدن به نقطه مطلوب، سودآوری خواهند داشت، در بسیاری مواقع هم به دلیل جنس شرکت‌های دانش‌بنیان هزینه‌های بالایی برای تجهیز و توسعه زیرساخت‌ها دارند. به گفته وی به دلیل همین موارد است که نمی‌توان شرکت‌های استارتاپی را صرفا با بررسی صورت‌های مالی قضاوت کرد و حکم به خوب یا بد بودن آنها داد. بحران پاندمی دو سال اخیر برای بسیاری از این شرکت‌ها به‌خصوص استارتاپ‌های حوزه گردشگری شرایط سختی را رقم زد که همه این موارد باید در ارزش‌گذاری این شرکت‌ها لحاظ شود؛ نباید بنگاه‌های دانش‌بنیان با تک معیاری مورد قضاوت قرار بگیرند.