تعادل|
بورس در آستانه دوسالگی روزهای بد خود است. تقریبا از مردادماه سال گذشته سهامدارانی که با دعوت دولت دوازدهم وارد بورس شده بودند با سقوط شاخص کل از سقف دومیلیون واحد بخش عمده‌ای از سرمایه خود را از دست دادند و این روند همچنان ادامه دارد.
در این بازه زمانی بسیار از مسوولان و نمایندگان مجلس بارها درخصوص حمایت از بازارسرمایه صحبت کرده‌اند اما؛ هیچ یک از این صحبت‌ها عملی نشده، حتی در برخی از موارد سهامداران این حمایت‌ها را بالعکس برداشته‌اند و تصمیم به خروج از بازار گرفته‌اند. به هرحال مسوولان باید تکلیف خود را روشن کنند و به وضوح موضع بگیرند.
از روزهای پایانی سال 1398 تاکنون سازمان بورس 4 رییس مختلف به خود دیده و این موضوع یک سینگال منفی برای بازار به حساب می‌آید. البته بار دیگر شاهد عدم شفافیت در این بازارهستیم و هر مشکلی پیش می آید مسوولان پاسخ درستی درخصوص آن نمی‌دهند برای مثال هنوز هم کاملا مشخص نیست داستان کشف ماینر در شرکت بورس به کجا رسیده؟ یا توقف نمادها واضح و روشن نیست.
بازارسرمایه در اواخر سال 98 و اوایل سال 99 به صورت افسار گسیخته و بدون دلیل تنها با ورود حجم عمده‌ای از نقدینگی رشد کرد و به یک‌باره کدهای معاملاتی فعال در بازار به بیش از 50 میلیون کد رسید اما؛ دولت آن زمان هیچ گونه شفاف‌سازی درخصوص نحوه معاملات یا ریزش بازار نکرد و تنها مردم را برای سود چند صددرصدی به بازار سهام دعوت کرد. به هرحال دولت دوازدهم یکی از اصلی‌ترین مقصران ریزش بازار است و باید جوابگوی خروج نقدینگی در آن زمان باشد.
افزایش تعداد ذی‌نفعان بازار سرمایه، باعث شده تا بهبود وضعیت بورس، به نقل مجالس اقتصادی تبدیل شود. مجلس شورای اسلامی نیز از این ماجرا مستثنی نبوده و نمایندگان مجلس بارها وعده حمایت از سهامداران بورسی را داده‌اند. با این وجود، هیچ‌یک از نمایندگان، توضیح مشخص و روشنی از منابع موجود برای حمایت از بورسی‌ها ارایه نداده است.
البته نمایندگان مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگوهای اخیر خود درخصوص وضعیت حمایت‌ها سخنانی گفته‌اند.
سیدکاظم موسوی، عضو هیات رییسه کمیسیون اقتصادی: پیشنهاد مجلس اوراق تبعی بوده است؛ این اوراق سهامداران را در مقابل زیان بیمه می‌کند، منابع مالی این اوراق نیز از سود کارمزدها تامین می‌شود.
غلامرضا مرحبا، سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس: اراده حمایت از سهامداران زیان دیده بورسی وجود دارد اما راه انجام آن مشخص نیست و کمیسیون اقتصادی و وزارت اقتصاد روی این موضوع کار می‌کنند.
محمد صفایی دلوئی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس: رییس سازمان بورس، وزیر اقتصاد و معاون اقتصادی دولت، به کمیسیون آمدند و قول دادند که با منابع شرکت‌های بزرگی مثل فولادی‌ها و پتروشیمی‌ها، از سهامداران بورسی حمایت کنند. به علاوه، هیچ منبعی برای اعطای وام به سهامداران بورسی وجود ندارد.
سیدناصر موسوی لارگانی، نماینده مردم فلاورجان در مجلس شورای اسلامی: مجلس نمی‌تواند به مساله حمایت از سهامداران خرد ورود کند. زیرا اگر طرحی را ارایه کند که برای دولت هزینه‌زا باشد، قطعا با مخالفت شورای نگهبان مواجه می‌شود. با این وجود، اگر دولت برنامه‌ای در این زمینه ارایه کند، مجلس آن را بررسی می‌کند.
علیرضا شهبازی، نماینده مردم نهاوند و عضو مجمع نمایندگان استان همدان: دولت باید وارد این مساله شود و از زیان دیدگان بورسی حمایت کند. مجلس هم از دولت خواسته که تدابیری بیندیشد تا اعتماد مردم را به بورس بازگرداند. دولت پیشنهاداتی در این باره ارایه کرده ولی تا الان هیچ یک از آنها جنبه رسمی و قانونی به خود نگرفته‌اند.
به این ترتیب می‌توان گفت که بخشی از نمایندگان بی‌اطلاع و بخشی دیگر نظرات متفاوت دارند و رویکرد حمایتی از بازارسرمایه آنگونه که گفته می‌شده نبوده اما؛ مهم‌ترین بخش برداشت شده از این صحبت‌ها را می‌توان بی‌برنامگی و بلاتکلیفی قانونگذاران در زمینه نحوه حمایت از سهامداران بورسی دانست. موضوعی که اگر مورد کنکاش و توجه قرار نگیرد می‌تواند موجبات اتخاد تصمیماتی مخرب، برای کلیت اقتصاد کشور و حتی بدنه سهامداران کشور را فراهم کند.
ارزندگی بلندمدت بورس
مهدی عبدی، کارشناس بازار سرمایه درخصوص روند فعلی معاملات و نوسان‌های بازار می‌گوید: فعالان و سرمایه‌گذاران بازار سرمایه اکنون شاهد روزهای پرنوسانی در بازار هستند، این در حالی است که شرایط در دیگر بازارهای سرمایه‌گذاری به گونه‌ای متفاوت در جریان است.
مساله قابل توجه در وضعیت فعلی بازار به این صورت است که همیشه رشد نرخ ارز به‌طور سنتی عامل محرک برای رشد بازار به حساب آمده است اما این موضوع هم نتوانست منجر به شکست رکود عمیق حاکم بر این بازار شود.
ابهامات موجود در این بازار مانع از حرکت درست بازار سرمایه شده است، ابهاماتی همچون میزان کسری بودجه دولت در سال جاری و نحوه برنامه‌ریزی دولت برای جبران آن، عدم رشد نرخ ارز نیمایی که مبنای فروش شرکت‌ها قرار دارد متناسب با رشد قیمت ارز در بازار آزاد، افزایش نرخ بهره در بازار بدهی در ماه‌های اخیر، مشکلات زیرساختی در تامین خوراک و انرژی مورد نیاز صنایع بزرگ کشور و در پی آن کاهش تولیدات شرکت‌ها و در نهایت رسیدن به زمان ارایه بودجه سال ۱۴۰۱ توسط دولت و برنامه دولت برای پوشش هزینه‌ها در این سال، باعث شده است ارزش معاملات خُرد به سطوح سه هزار میلیارد تومان در روز کاهش یابد. این رقم در نیمه نخست سال گذشته به محدوده ۲۰ هزار میلیارد تومان در روز رسیده بود و کمتر کارشناسی چنین پیش‌بینی می‌کرد که دوباره ارزش معاملات تا این حد کاهش یابد.
وی در ادامه به مساله ارزندگی بازار پرداخته و توضیح می‌دهد: از آنجایی که نرخ ارز در سامانه نیما فاصله زیادی با نرخ بازار آزاد پیدا کرده است، پیش‌بینی می‌شود این نرخ در آینده‌ای نزدیک به نفع بازار سرمایه اصلاح شده و منجر به افزایش درآمد شرکت‌های مرتبط شود.
همچنین بررسی قیمت‌های کالا در بازارهای جهانی نشان می‌دهد، با وجود نوسانات رخ داده در آن می‌توان به حفظ سطوح مناسب قیمتی برای سال آینده امیدوار بود، به‌طوری که میانگین قیمت‌ها در سه ماهه پایانی سال جاری و سال آینده می‌تواند فرصت‌های مناسبی را پیش‌روی شرکت‌ها قرار داده که افزایش درآمدها از این دو محل، فراتر از ریسک‌ها و چالش‌های احتمالی پیش روی شرکت‌ها در این دوره خواهد بود.
از سوی دیگر تحولات رخ داده در بازار بدهی حائز اهمیت است، با وجود اینکه طی ماه‌های گذشته نرخ بهره رشد شتابانی را تجربه کرده است؛ بنابراین در روزهای اخیر شاهد نشانه‌هایی از تلاش برای کنترل این نرخ در بازار بوده‌ایم که از جمله آن می‌توان به تزریق نقدینگی از طریق خرید اوراق دولتی بانک‌ها توسط بانک مرکزی در قالب عملیات بازار باز اشاره کرد که منجر به کاهش ناچیز نرخ بهره بین بانکی پس از سه ماه صعود متوالی شد.
هرچند کاهش نرخ بهره با توجه به سطوح تورم فعلی دور از ذهن خواهد بود اما توقف روند افزایشی آن طی ماه‌های اخیر می‌تواند خبر خوبی برای بازار سرمایه باشد. در کنار این عوامل کلان، گزارش‌هایی که از سوی شرکت‌ها به بازار مخابره می‌شود نشان می‌دهد با وجود همه مشکلات و محدودیت‌ها، وضعیت شرکت‌ها مطلوب و امیدوارکننده است و می‌توان گفت بازار به لحاظ فاکتورهای بنیادی پتانسیل رشد مناسبی را خواهد داشت.
وی در ادامه درباره صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌گوید: اکنون ابزارهای مختلفی برای مشارکت غیرمستقیم افرادی که دانش یا فرصت کافی برای سرمایه‌گذاری مستقیم در این بازار را ندارند، تعریف شده که مهم‌ترین آنها انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری موجود در بازار است. افراد با سطوح مختلف ریسک‌پذیری می‌توانند در آن سرمایه‌گذاری کرده و از مزیت‌هایی همچون مدیریت حرفه‌ای، نقدشوندگی بالا و صرفه جویی در هزینه‌ها بهره‌مند شوند.
نگاه به بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در دوره پر فراز و نشیب حدود دو سال گذشته نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران در این صندوق‌ها نه تنها دچار زیان‌های سنگین در مقایسه با کسانی که به‌طور مستقیم اقدام به سرمایه‌گذاری کرده بودند، نشده‌اند، بلکه به نسبت شاخص کل عملکرد بهتری داشته‌اند.اکنون صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت در مقایسه با سپرده‌های بانکی سود بیشتری را برای سرمایه‌گذاران خُرد محقق می‌کنند که فرصت مناسبی برای ریسک گریزها خواهد بود.
بدون تردید سرمایه‌گذاری از طریق این صندوق‌ها و ارتقای فرهنگ سرمایه‌گذاری غیرمستقیم علاوه بر منافعی که برای سرمایه‌گذاران ایجاد کرده و به واسطه نظارت سازمان بورس و الزام صندوق‌ها به تنوع بخشی در دارایی‌ها ریسک آنها را کاهش می‌دهد، می‌تواند مانع از نوسانات پر دامنه در بازار سرمایه شود.
عبدی درباره رفتارهای هیجانی توضیح می‌دهد: نقدشوندگی بالا به عنوان مهم‌ترین ویژگی بازار سرمایه در مقایسه با دیگر بازارهای سرمایه‌گذاری در کشور تلقی خواهد شد، کاهش نقدینگی در این بازار باعث می‌شود تا سرمایه‌گذاران با دیدن افت قیمتی سهام به منظور جلوگیری یا جبران زیان خود اقدام به فروش سهام خود حتی به بهای شناسایی زیان‌های سنگین کنند.
سرمایه‌گذاران باید به این نکته توجه داشته باشند که به عنوان مثال فروش یک سهم به نصف قیمت خرید و سرمایه‌گذاری در بازاری دیگر، تنها در صورتی منجر به جبران زیان خواهد شد که در بازار دیگر بتوانند سود ۱۰۰ درصدی کسب کنند که تحقق آن با توجه به رشد سایر بازارها در این مدت، دشوار خواهد بود. به نظر می‌رسد در شرایط فعلی بهترین بازار برای جبران زیان‌های گذشته، بازار سرمایه است و چنانچه سرمایه‌گذاران انتخاب مناسبی در سهام داشته‌اند با شکیبایی و عدم اتخاذ تصمیمات هیجانی می‌توانند بازدهی مطلوبی کسب کنند.
