محمدعلی دهقان دهنوی، رییس سازمان بورس و اوراق بهادار به‌منظور شفاف‌سازی و پاسخگویی به موضوعاتی ازجمله فروش اوراق دولتی، معاملات الگوریتمی، تغییر مدیریتی در سازمان بورس و موارد دیگری که به‌تازگی به عنوان دغدغه در بین اهالی بازار سرمایه مطرح‌شده به گفت‌وگو پرداخت. وی گفت: فروش اوراق دولتی ازجمله بحث‌هایی است که طی چند سال اخیر در بین اهالی بازار به شکل پررنگی به آن پرداخته می‌شود که بیشتر از آنکه اثر واقعی بر بازار داشته باشد، اثر روانی دارد. اگر این تفکیک صورت نگیرد، فعالان بازار گمراه شده و در تحلیل‌ها دچار اشتباه خواهند شد. وی تصریح کرد: فروش اوراق به‌خودی‌خود رقیب بازار سرمایه نیست، زیرا متقاضی خرید اوراق لزوماً خریدار سهام نخواهد بود. برای نمونه، بانک‌ها، خریدار بخش قابل‌توجهی از اوراق هستند، درحالی که بانک‌ها برای خرید سهام منع قانونی دارند. بخش دیگری از این اوراق توسط صندوق‌های با درآمد ثابت خریداری می‌شود، برای اینکه این صندوق‌ها بتوانند درآمد ثابتی برای خریداران واحدهای صندوق فراهم کنند، باید بخش قابل‌توجهی از سرمایه‌های جمع شده را در سپرده بانکی و اوراق بدهی سرمایه‌گذاری کنند. عضو شورای عالی بورس خاطرنشان کرد: صندوق‌های با درآمد ثابت نمی‌توانند بیش از سقفی که قانون به آنها اجازه داده سهام بخرند، درنتیجه این موضوع که اگر اوراق نخرند این امکان برای آنها وجود دارد که سرمایه‌های صندوق را به خرید سهام اختصاص دهند، بی‌مورد است؛ چون این صندوق‌ها برای خرید سهام سقف دارند. دهقان دهنوی یک نگرانی دیگر درباره فروش اوراق را درست و به‌حق خواند و در توضیح آن گفت: نگرانی که در این خصوص وجود دارد و می‌تواند به بازار آسیب بزند، «نرخ فروش اوراق دولتی» است. یعنی اوراق در بازار با چه نرخی فروخته می‌شود؟ وی ادامه داد: اگر عرضه اوراق در بازار زیاد باشد و مازاد عرضه وجود داشته باشد و دولت یا هر فروشنده دیگری تصمیم بگیرد اوراق خود را با کسر زیاد ارزش به فروش برساند، این باعث افزایش نرخ بهره می‌شود. افزایش نرخ بهره به دلیل ارتباط سیستماتیکی که بین متغیرهای اقتصادی وجود دارد، می‌تواند اثر منفی روی بازار سهام بگذارد. رییس سازمان بورس در پاسخ به این پرسش که آیا این نگرانی به حق در شرایط فعلی می‌تواند بازار را تحت تأثیر قرار دهد یا خیر، گفت: مسائلی درباره کسری بودجه دولت به عنوان عامل عرضه‌های زیاد اوراق مطرح است. بی‌تردید یکی از مشکلات ساختاری ما در سال‌های اخیر، کسری بودجه زیاد و اتکا به فروش اوراق برای جبران آن است. اما برای بحث درباره نرخ اوراق، سیستم‌های کنترلی وجود دارد که باید به آن توجه کرد. وی در ادامه به نقطه‌جوش نرخ بهره اوراق برای آسیب به بازار سرمایه اشاره کرد و اظهار کرد: تجربه سال گذشته و سال‌های پیشین گواه این نکته است که هرگاه نرخ سود از نرخ‌های فعلی فاصله گرفته و در پی رشدهای غیرعادی به مرز ۲۸ تا ۳۰ درصد نزدیک شده، توانسته به بازار سرمایه آسیب بزند. در سنوات گذشته، مکانیزم عملیات بازار باز وجود نداشت ولی الان وجود دارد. به عبارتی، افزون بر سد دفاعی اول که اعتقاد و الزام وزیر محترم اقتصاد به عدم افزایش نرخ بهره بانکی است، سد دوم عملیات بازار باز بانک مرکزی است. دهقان دهنوی بابیان اینکه بازار بین‌بانکی و بازار اوراق بدهی ارتباط سیستماتیکی با یکدیگر دارند و نرخ‌ها نمی‌توانند در این دو بازار از همدیگر فاصله زیادی بگیرند، گفت: بانک مرکزی هنوز عملیات بازار باز را بین‌بانکی انجام می‌دهد که بنده بارها درخواست کردم این عملیات بازار باز در بازار بدهی نیز انجام شود. بااین‌وجود، چون نرخ‌ها در بین بازارها باهم ارتباط مستقیم و همگرایی دارند، اگر نرخی در یک بازار بالا برود نمی‌توان انتظار داشت در بازار دیگر پایین بیاید و برعکس. بنابراین، اگر افزایش نرخی در بازاری کنترل شود این نرخ در بازار دیگر سرریز شده و اجازه افزایش نرخ در بازار دیگر را نیز نمی‌دهد. خوشبختانه، نرخ بهره آستانه دخالت بانک مرکزی که از آن به عنوان سقف کریدور نرخ بهره یاد می‌شود، خیلی پایین‌تر از نرخ‌های آسیب‌زننده به بازار سرمایه است.
تغییر مدیریتی بحث داغ این روزهای بازار
دهقان دهنوی درباره حرف‌وحدیث‌های زیاد این روزها درباره تغییر مدیریتی در سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: دو روز پیش با پیامی در یک گروه تلگرامی، سعی کردم این موضوع را شفاف کنم تا اینقدر به این موضوع پرداخته نشود و از داستان‌سازی، حاشیه‌سازی و شایعه‌سازی پیرامون این موضوع پرهیز شود. اما متأسفانه کماکان درباره این موضوع صحبت می‌شود. درحالی که هدف من این است که کمتر درباره این موضوع گفت‌وگو شود و بیشتر از این مطبوعات، رسانه‌ها و فعالان بازار سرمایه روی آن مانور ندهند. وی در خصوص ضرورت تغییر مدیریتی در شرایط فعلی، به پایان یافتن دوره ۵ ساله فعالیت هیات‌مدیره سازمان بورس اشاره کرد و گفت: دوره فعالیت هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار در قانون بازار سرمایه، ۵ ساله تعریف‌شده که در این مدت ۵ سال، رییس سازمان برای دو دوره ۲.۵ ساله منصوب می‌شود. در همین قانون قیدشده است که اگر در همین دوره، عضوی استعفا دهد و شخص دیگری جایگزین او شود، فرد جدید ادامه‌دهنده دوره فرد قبلی خواهد بود. به‌این‌ترتیب، در رأس هر ۵ سال تمامی اعضای هیات‌مدیره اعم از اینکه از ابتدای ۵ سال وارد هیات‌مدیره شده باشند یا حتی ماه آخر واردشده باشند، دوره آنها به انتها می‌رسد. رییس سازمان بورس و اوراق بهادار تصریح کرد: دوره ۵ ساله هیات‌مدیره سازمان، چند ماه پیش از شروع دوره دولت سیزدهم، به پایان رسیده بود؛ اما چون هنوز دولت جدید بر سرکار نیامده بود و وزرای جدید معرفی نشده بودند، در شورای عالی بورس، تصمیم گرفته شد که انتخاب هیات‌مدیره جدید، به پس از انتصاب وزیر دولت جدید موکول شود. به همین دلیل، در این چند ماه افزون بر دوره ۵ ساله، اعضا باقی ماندند تا کار تعیین اعضای هیات‌مدیره جدید توسط وزیر دولت سیزدهم انجام شود. بنابراین اصلاً نه موضوع استعفا و نه موضوع کناره‌گیری، هیچ‌کدام مطرح نیست. موضوع تنها پایآن‌یک دوره
۵ ساله و تعیین اعضای هیات‌مدیره برای یک دوره ۵ ساله جدید است. دهقان دهنوی درباره فرآیند تعیین رییس سازمان بورس گفت: این فرآیند به‌این‌ترتیب است که وزیر اقتصاد، اعضای هیات‌مدیره را به شورای عالی بورس معرفی می‌کند و درصورتی‌که شورا به این اعضا رأی بدهد، به مدت ۵ سال به عضویت هیات‌مدیره درمی‌آیند و سپس آنها از میان خود، یک نفر را به عنوان رییس سازمان بورس و اوراق بهادار به شورا معرفی می‌کنند و آن فرد که پیش‌تر به عنوان عضو هیات‌مدیره برگزیده‌شده بود، باید دوباره به عنوان رییس سازمان از شورای عالی بورس رأی اعتماد بگیرد. به گفته دهقان دهنوی، این فرآیند ۸ ماه پیش نیز برای انتصاب وی به عنوان رییس سازمان بورس طی شده است. اما، متأسفانه برخی از افراد به دلیل اغراض سیاسی و دیگر اغراضی که داشتند، حرف‌های نادرستی درباره انتصاب وی زدند، درحالی که دقیقاً همین فرآیند در شورای عالی بورس انجام‌شده است. رییس سازمان بورس و اوراق بهادار تصریح کرد: این تغییرات، طبیعی و کاملاً قانونی است. بنابراین، بازار اصلاً نباید نسبت به این موضوعات حساسیت داشته باشد؛ چون بازار سرمایه کشور عمیق‌تر از آن است که متأثر از تغییر رییس سازمان باشد. تحولات اقتصادی، سیاسی، بین‌المللی، نرخ‌های بین‌المللی، بحث‌های تجارت خارجی و میزان صادرات همگی عوامل اقتصادی مهمی هستند که روندهای بازار سرمایه را تعیین می‌کنند.
معاملات الگوریتمی؛ آری یا خیر؟
رییس سازمان بورس در خصوص معاملات الگوریتمی گفت: معاملات الگوریتمی ازجمله موضوعاتی است که به‌تازگی به آن بیش از اثر واقعی‌اش پرداخته‌شده و به یک اثر روانی در بازار تبدیل‌شده است. درحالی که اگر درست نگاه کنیم گاهی اوقات خود ما به عنوان فعالان بازار با پروبال دادن بیش‌ازحد به یک موضوع کم‌اهمیت، از آن پدیده‌ای مساله‌ساز ایجاد می‌کنیم.
دهقان دهنوی درباره معاملات الگوریتمی ادامه داد: معاملات الگوریتمی، یک ابزار فناورانه است که به خدمت معاملات در بازار سرمایه درآمده و مثل همه ابزارهای فناوری دیگر چنانچه از آن استفاده درست شود، مفید و سودمند بوده و چنانچه استفاده نادرست از آن شود، مضر و مخرب خواهد بود. پس، وقتی درباره معاملات الگوریتمی صحبت می‌شود، به این معنی نیست که ماهیت این پدیده منفی است، بلکه ابزاری است که باید به‌درستی از آن استفاده شود. این معاملات با یک برچسب یا تگ، وارد سامانه معاملات می‌شود تا ناظر به‌طور کامل تشخیص دهد که این معامله به‌صورت الگوریتمی انجام‌شده تا بتواند آنها را با قوانین نظارتی که وجود دارد، چک کند. وی بیان کرد: هر فعالیتی که برای معاملات معمولی منع قانونی دارد، درباره معاملات الگوریتمی هم برای آن منع تعریف‌شده، برای نمونه، اگر رنج کشیدن ممنوع است، این موضوع عیناً درباره معاملات الگوریتمی هم صدق می‌کند. معاملات الگوریتمی که با برچسب ثبت می‌شوند، چون امکان نظارت را به ناظر می‌دهند، مشکلی ندارند و از طرف دیگر، بازارگردان‌ها می‌توانند از الگوریتم استفاده کنند، زیرا در غیر این صورت باید یک فرد را به‌صورت تمام‌وقت برای انجام دستورالعمل بازار گردانی خود پای سیستم معاملاتی بگذارند، به همین دلیل به آنها اجازه استفاده از الگوریتم داده‌شده است. رییس سازمان بورس درباره نوع برخورد با افراد متخلف در این مورد گفت: اگر تشخیص داده شود سهامداری بدون ارسال تگ یا مجوز، با الگوریتم در حال انجام معامله است، اولین برخورد نسبت به انجام این تخلف، بستن کد معاملاتی سهامدار است و بعدازآن جزییات تخلف برای شناسایی ابعاد آن در دستور کار قرار می‌گیرد که چنانچه از این معاملات برای دست‌کاری در بازار یا نوسان‌گیری استفاده‌شده باشد به شکل ویژه با آن برخورد شود.
رسیدگی به موضوع ماینرها
وی در خصوص ماینرها گفت: رییس سازمان بورس و اوراق بهادار درباره بحث مربوط به کشف ماینر در شرکت بورس تهران گفت: این موضوع در حال رسیدگی است و ممکن است ابعاد آن به‌درستی و شفاف، روشن نشده باشد؛ بنابراین مرسوم نیست لحظه‌به‌لحظه گزارش داده شود. آن چیزی که می‌خواهم درباره ماینرها در شرکت بورس بگویم، مجموعه اطلاعاتی است که تا این لحظه بر اساس مستندات موجود به دست‌آمده است. اینکه موارد به دست‌آمده قطعی و نهایی شود و منجر به برخورد باکسی بشود یا ابعاد دیگری وجود داشته باشد، در روزهای آینده روشن‌تر می‌شود اما در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد قضیه روشن‌شده است. این مسوول اظهار کرد: در موضوع فوق خواسته یا ناخواسته آگاهانه یا ناآگاهانه بعضی خلط مبحث‌ها و جفاها در حق سازمان بورس انجام‌شده که من به عنوان رییس سازمان بورس باید این را بیان کنم، زیرا حق همکاران من ضایع‌شده است. به گفته رییس سازمان بورس و اوراق بهادار؛ عده‌ای هنوز فرق بین شرکت بورس و سازمان بورس را نمی‌دانند و به این افراد باید توضیح داد که شرکت بورس تهران‌یکی از شرکت‌هایی است که در عملیات اجرایی بازار سرمایه و در کنار شرکت‌های فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی انجام‌وظیفه می‌کند و این چهار شرکت و چند شرکت دیگر در بازار سرمایه تحت نظارت سازمان بورس هستند اما ازلحاظ مدیریتی و مالکیتی ارتباطی با یکدیگر نداشته و تنها تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار هستند. وی در این باره با ذکر مثالی عنوان کرد و گفت: این ارتباط مانند ارتباط بانک مرکزی با بانک‌ها یا ارتباط بیمه مرکزی با شرکت‌های بیمه‌ای است. بنابراین ارتباط بین سازمان و شرکت بورس ارتباط نظارتی است. دهقان دهنوی بیان کرد: عده‌ای آگاهانه یا ناآگاهانه بیان کردند که در زیرزمین سازمان بورس ماینر پیداشده یا در سازمان بورس فساد اتفاق افتاده است درحالی که کل جریان در شرکت بورس تهران و نه در سازمان بورس رخ‌داده است و آن‌هم بیش از یک سال قبل بوده است. بخشی از این صحبت‌ها ناآگاهانه بوده و با روشن شدن تمایز سازمان بورس و شرکت بورس حل می‌شود ولی آن بخشی که آگاهانه بوده جفا در حق همکاران من است و مسائلی عنوان می‌کنند که ناجوانمردانه است. وی اظهار کرد: آیا اگر در شرکت بورس تخلفی اتفاق افتاده است و سازمان بورس خود به عنوان‌یک دستگاه نظارتی قبل از هر دستگاه نظارتی دیگر آن را کشف و موضوع را گزارش کرده، باید بگوییم سازمان بورس تخلف کرده و باید از آن تحقیق و تفحص صورت بگیرد؟ سازمانی که کشف تخلف کرده و شجاعانه گزارش کرده و در حال بررسی و برخورد با آن تخلف است را در جایگاه متخلف می‌گذارند آیا این نشانه‌ای غیر از اغراض شخصی و کینه‌ورزی است. رییس سازمان بورس در توضیح بیشتر تخلف صورت گرفته افزود: زمانی که ابعاد موضوع بیان شود بیشتر متوجه می‌شوید که عده‌ای چگونه به فکر بهره‌برداری‌های مغرضانه و سیاسی از این قضیه افتادند و موضوعی که ابعاد ناچیزی دارد را بزرگ می‌کنند و علیه بازار سرمایه می‌خواهند از آن استفاده کنند. وی تصریح کرد: بر اساس مستندات موجود و بررسی‌های انجام‌شده و گزارش‌هایی که دریافت شده و همچنین توضیحاتی که از اعضای هیات‌مدیره و مدیرعامل شرکت بورس دریافت شده، این موضوع به ماه‌های پایانی سال ۹۸ برمی‌گردد که در آن‌یک کمیته شامل دو نفر از اعضای هیات‌مدیره شرکت بورس تهران به همراه مدیرعامل و چند تن از مدیران شرکت بورس تصمیم می‌گیرند که تعدادی دستگاه ماینر خریداری و بهره‌برداری کنند. وی خاطرنشان کرد: آنان ادعا می‌کنند که در آن زمان به دنبال کار تحقیقاتی در این زمینه، استفاده از امکانات موجود و فعالیت اقتصادی بوده و در همین راستا در دو نوبت یک‌بار به تعداد ۵۰ دستگاه و یک نوبت به تعداد ۳۲ دستگاه ماینر خریداری‌شده است.
وی افزود: این دستگاه‌ها در ابتدای سال ۹۹ خریداری و شروع به بهره‌برداری می‌شود اما به گفته آنان، در آن زمان استفاده از این دستگاه‌ها به شکل امروز، تخلف برشمرده نمی‌شده و راحت‌تر می‌توانستند کار را انجام دهند. بنابراین تا شهریورماه حدود سه و نیم بیت‌کوین ماین کردند و بعد هم آن را متوقف می‌کنند.
دهقان دهنوی در خصوص ورود سازمان به این موضوع گفت: این اقدام نه‌تنها برخلاف شرح وظایف و اساسنامه شرکت بورس بوده بلکه نحوه گزارش دهی و ثبت این اطلاعات مالی هم به‌صورت ناقص انجام‌گرفته است یعنی در حساب‌های شرکت بورس خریداری دستگاه‌ها ثبت‌شده ولی بیت‌کوینی که ماین شده در حساب‌های شرکت نیامده است که البته در توجیه آن‌هم عدم وجود یا ابهام در استانداردهای ثبت حسابداری را بیان کرده‌اند. عضو شورای عالی بورس در ادامه توضیح داد: با این بررسی‌ها وقوع تخلف در شرکت محرز شد و سازمان بورس در راستای اهداف اصلی خود یعنی ارتقای شفافیت وظیفه خود دانست که از این موضوع پرده بردارد و من به عنوان رییس سازمان به این موضوع پایبند هستم که اگر تخلفی شد باید با آن برخورد شود. دهقان دهنوی افزود: این روزها با دو طیف افراد مواجه هستیم یک گروه به ما می‌گویند چرا موضوع به این کوچکی یعنی در مقایسه با حجم فعالیت مالی شرکت بورس که بالغ‌بر هزار میلیارد تومان است موضوعی باارزش در حد ۳ میلیارد تومان کوچک شمرده می‌شود را بیان و شفاف کردید تا افراد ناآگاه با مغرض پروبال به آن بدهند و حاشیه از آن بسازند که در پاسخ به این دسته از دوستان من معتقد هستم اگر تخلفی صورت گرفته صرف‌نظر از اندازه آن، وظیفه من این است که شناسایی و گزارش کنم و این درحالی است که این اتفاق در دوره‌ای افتاده که من در سازمان بورس و اوراق بهادار حضور نداشتم.
وی ادامه داد: از سوی دیگر برخی از افراد موضوع را بزرگ می‌کنند که می‌خواهند از آن بهره‌برداری‌های دیگری کنند. عده‌ای دشمنی با بازار سرمایه‌دارند و خواهان نفع بردن از این قضیه هستند وعده‌ای دیگر به دلیل دشمنی با آدم‌های خاص در بازار سرمایه فکر می‌کنند که الآن‌یک سوژه به دست آوردند که از آن سوژه می‌توانند به نفع منافع و مقاصد خود بهره‌برداری کنند. دهقان تأکید کرد: پاسخ من به همه این افراد این است که بهره‌برداری سیاسی، غیرسیاسی و غیرحرفه‌ای برای شما جز رسوایی چیزی به همراه نخواهد داشت و سازمان بورس در این قضیه نه از مسیر شفافیت خارج می‌شود و نه از مسیر عدالت. این راه استوار ماست.
