همسویی دیرهنگام بورس تهران با ریزش بازارهای جهانی

گروه بورس|محمدامین خدابخش|

روز گذشته بورس تهران به جرگه بازارهای مالی قرمز پوش جهان پیوست و تحت تاثیر چند عامل از جمله شیوع ویروس «کووید19» با کاهش جدی قیمت‌ها رو به رو شد. داستان از این قرار بود که عواملی مانند افت قابل توجه قیمت دلار در بازار آزاد، اثرپذیری روانی بورس تهران از بازارهای جهانی و افت چشم‌انداز سرعت ورود نقدینگی به بازار سهام، خواب خوش سرمایه‌گذاران بورسی را برآشفت و به افت 3.44 درصدی ارزش بورس تهران در پایان معاملات روز شنبه منجر شد.

 این رخداد که توانست تنها در یک روز 18 هزار واحد از ارتفاع نماگر اصلی بورس بکاهد و آن را به راحتی وارد کانال 505 هزار واحدی کند در حالی رخ داد که در پایان داد و ستدهای روز گذشته در بازارهای جهانی کمتر شاخص و سنجه‌ای در این بازارها با ریزش جدی مواجه نشده بود. همین امر سبب شد تا بسیاری از فعالان بازار سرمایه کشور، افت قیمت‌ها در بورس و فرابورس را به شیوع کرونا نسبت بدهند. این در حالی است که افت قیمت در بازارهای خارجی در شرایطی رخ داده که در روز جمعه و با پایان یافتن معاملات در این بازارها، افت قیمت در بازارهای مالی ایالات متحده و بسیاری از کشورهای دیگر 7 روزه شد. این ریزش طولانی که به راحتی از ارزش بسیاری از شرکت‌ها کاست پس از آن رخ داد که به واسطه تعطیلی طولانی مدت کارخانه‌ها در چین هم زنجیره عرضه مواد اولیه در جهان با اختلال مواجه شده و هم بازارها در چین به دلیل اکراه خریداران از حضور در جامعه و مراکز خرید در رکود به سر می‌برند. این امر تا حدی جدی بوده که حتی سیاست‌های پولی اعمال شده از جانب دولت چین در جهت حمایت از صنایع نتوانسته از عمق فاجعه کم کند و حالا این انتظار وجود دارد که کرونا جز اقتصاد جمهوری خلق چین سایر قدرت‌های اقتصادی عمده جهان را ازجمله امریکا و اروپا نیز تحت تاثیر قرار دهد.

  تیغ تیز وحشت در قلب وال‌استریت

با بررسی روند قیمت‌ها و تغییرات رخ داده در بازارهای عمده بین‌المللی، به نظر می‌آید که اسفند ماه سال جاری تنها ماه شگفتی در بازار بورس تهران نبوده است. در دهه نخست این ماه که با نیمه دوم دومین ماه از سال میلادی همراه است، نوسان رخ داده در بازارها توانسته در سراسر جهان شگفتی‌ساز شود. در حالی که رشد شاخص‌های وال‌استریت تا همین یک هفته پیش تقریبا مهارناپذیر به نظر می‌آمد و این مساله بسیاری از جمله رییس‌جمهور امریکا را به لفاظی پیرامون این مساله وا داشته بود، واژگونی یک‌باره قیمت‌ها همه‌چیز را تغییر داد و بازارها را به شرایطی مشابه آنچه در سال 2008 روی داده بود، بازگرداند. این سقوط سهمگین که بسیاری از مفسران وال استریت آن را «خونریزی» نامیدند نشانه‌های خود را از چند روز قبل آشکار کرده بود با این حال افتی تا این حد سنگین از نظر بسیاری از تحلیلگران قابل انتظار نبود. در 12 فوریه نشانه‌های سقوط با ضعف نمودارها بروز کرد و از بیستمین روز این ماه شدت گرفت.این رویداد وضعیتی را سبب شد که به موجب آن شاخص‌های نیویورک در طول کمتر از دو هفته تا 20 درصد افت کردند.

برای مثال در شاخص صنعتی «داوجونز» که تا سقف 29,568.57 رشد کرده بود در پایان هفته گذشته سقوطی تا سطح24,680.57 به ثبت رسید که بسیار کم سابقه است. این افت سبب شد تا نماگر یاد شده حتی از سطح سال گذشته نیز 1.95 درصد بیشتر کاهش یابد.

با این وجود در دو شاخص عمده دیگر یعنی «S&P 500» و «نزدک» وضعیت تا این حد وخیم نبود. افت قیمت‌ها در وال‌استریت اگرچه روی دو نماگر یاد شده تاثیری عمیق گذشت و تقریبا پا به پای شاخص صنعتی داوجونز از ارتفاع آنها کاست، اما نتوانست عملکرد سالانه آنها را منفی کند.

بر این اساس هفته گذشته در حالی خاتمه یافت که عملکرد این دو نماگر به ترتیب حاکی از سقوط 11.49 و 10.54 درصدی آنها بود. با این حال «S&P 500» همچنان در یک سال گذشته توانسته 6.1 درصد بازده داشته باشد. این رقم برای «نزدک» 13.74 درصد است.

در این میان تنها شاخصی که توانسته عملکرد مثبتی را در بازار سهام امریکا به ثبت برساند، «VIX» یا شاخص نوسان اختیار معامله شیکاگو بود که نوسان بازار و اشباع خرید و فروش را نشان می‌دهد. نحوه محاسبه این نماگر به گونه‌ای است که در زمان افت ناشی از وحشت بازارها، به‌شدت رشد می‌کند و در زمان صعودهای هیجانی تا حد ممکن افت را به ثبت می‌رساند. این خصیصه VIX را به ابزاری مفید برای پوشش ریسک بدل کرده است.

اما از بازار امریکا که بگذریم باید خاطرنشان کرد که بازارهای اروپایی و آسیایی نیز نسبت به نماگرهای سهام در ایالات متحده وضعیت بهتری نداشتند و تمامی آنها شامل «فوتسی»، «کک» و «دکس» در اروپا و «نیکی»، «شانگهای»، «شنزن» و «کاسپی» در آسیا با افت جدی رو‌به‌رو شدند. این افت قابل توجه پس از آن همه گیر شد که سازمان بهداشت جهانی از تشدید اضطراری «کووید 19» ابزار نگرانی کرد و تحلیل‌ها و شایعات مختلفی در خصوص آثار آن بر اقتصاد جهان منتشر شد. به نظر می‌رسد که افزایش سطح اخطار از سوی سازمان بهداشت جهانی و اظهارات سرد ترامپ در خصوص ویروس از جمله عواملی باشد که بورس‌های مطرح جهان را در هفته پیش رو تحت تاثیر قرار بدهد.

 موج سهمگین ترس بر ساحل آرام بدهی

اما از وال‌استریت که بگذریم ترس از همه‌گیری ویروس تازه وارد، تنها به معاملات سهام محدود نمانده و افزایش واهمه‌ها از تبعات بعدی کرونا، بازار اوراق قرضه در ایالات متحده و سایر کشورها را نیز داغ کرده است. هجوم سرمایه‌گذاران به این بازارها در سراسر جهان در طول هفته اخیر سبب شد تا قیمت ابزارهای بدهی با افزایش چشمگیری مواجه شود و همین رشد قیمت به نزول قابل توجه بازده منتهی شود. برای مثال در امریکا نرخ بازده اوراق سی ساله به 1.68 درصد رسید و اوراق 10 ساله وزارت خزانه داری عدد 1.16 درصد را ثبت کرد. سایر اوراق خزانه با سررسید کوتاه‌تر همگی بازده زیر 1 درصد داشتند.

اگرچه در شرایط عادی افت نرخ بازده در اوراق یاد شده خبری مثبت برای کسب و کارهای موجود است، با این حال به نظر می‌آید که ترس از رکود به حدی بالا گرفته که حالا زمزمه‌هایی مبنی بر کاهش نرخ بهره از سوی فدرال رزرو در ایالات متحده، آن هم برای دومین بار در سال میلادی جاری مطرح می‌شود.

در حال حاضر اوراق بدهی در ایالات متحده در شرایطی معامله می‌شود که میانگین بازده نسبت به مدت 30 روزه، پایین‌تر است و می‌توان گفت که بیشترین تاثیر بر آن را افت بازده 34 درصدی اوراق بدهی دو ساله وزارت خزانه داری امریکا داشته است. اوراق 10 ساله و 30 ساله نیز در 30 روز گذشته به ترتیب افتی 26.95 و 17.82 درصدی داشته‌اند.

گفتنی است در تمامی بازارهای اروپایی نیز وضعیت اوراق قرضه شباهت بسیاری به بازار بدهی امریکا و داشته و در طول مدت مورد بحث بسیاری از آنها شاهد افت بازده اوراق ده ساله در کشورهای خود بودند.

  دست بازار فلزات گرانبها

زیر ساتور «کال مارجین»

در هفته‌ای که گذشت بازار جهانی فلزات گرانبها شاهد یک رویداد عجیب بود. در آخرین روز معاملات این هفته یعنی 28 فوریه، بازار یاد شده که همواره در تقابل با احساسات منفی سرمایه‌گذاران از کاهش قیمت در سایر بازارها بهره می‌برد، در یک همنوایی آشکار با نماگرهای وال استریت، سقوطی چشمگیر را به نمایش گذاشت.

همانطور که در گزارش‌های پیشین نیز به آن اشاره شد، قیمت فلزات ارزشمند از جمله طلا همیشه در تضاد با قیمت دارایی‌هایی نظیر سهام و کالاهای اساسی قرار دارد و همین امر آن را به بهشتی برای سرمایه‌گذاران ریسک گریز تبدیل کرده است.

با این حال روز گذشته اتفاق دیگری افتاد و قدیمی‌ترین وسیله حفظ ارزش 3.36 درصد کاهش را به ثبت رساند. داستان از این قرار بود که ترس از «کال مارجین» شدن که به معنای بسته شدن تمامی معاملات از سوی کارگزاران و از بین رفتن تمامی سرمایه پرتفوی است، سبب شد تا سرمایه‌گذاران برای جبران زیان خود در بازارهای سهام، فلزاتی از قبیل طلا را به فروش برسانند و از سود آنها برای پوشش زیان خود بهره ببرند.

بر این اساس در پایان روز گذشته معاملات بازارها در حالی خاتمه یافت که هر اونس طلا هزار و 587، هر اونس نقره 16.54 و هر اونس پالادیوم 2 هزار و 500 دلار قیمت داشتند.

  فلزات اساسی و رویایی که محقق نشد

در بازار فلزات اساسی و رنگین افت قیمت‌ها به واسطه کاهش تقاضای چین ادامه دارد و فلزاتی نظیر روی و مس در شرایطی معامله می‌شوند که معلوم نیست روند قیمت‌ها به این زویدی به حال عادی باز می‌گردند یا نه. موج دوم ترس از کرونا که تمامی بازارها را در شک فرو برده در بازار فلزات بسیاری از حمایت‌های قیمتی را شکسته و خریداران را به امتناع از تقاضای بیشتر وا داشته است.

همین امر سبب شده تا قیمت آلومینیوم به زیر هزار و 700 دلار سقوط کند و بهای مس که تا دو ماه قبل به سمت 6 هزار و 200 دلاری شدن در هر تن پیش می‌رفت به سطح 5 هزار و 590 دلار نزدیک کند.

در بازار فولاد اما وضعیت به مراتب بدتر است. این محصول مهم که تاثیر بسیاری بر تولیدات چین دارد و میزان زیادی از آن نیز در این کشور تولید می‌شود به دلیل شیوع کرونا با افت جدی تولید مواجه شده و تقاضای چین را به کمترین سطح در 5 ماهه اخیر رسانده است.

قیمت کانه‌های فلزی همچون سنگ آهن نیز از رکود انتظاری بازارها مستثنی نشده و در آخرین قیمت‌های منتشره از بورس دالیان چین، افتی 4.4 درصدی را ثبت کرده است. این امر موجب شده تا قیمت این ماده به 85 دلار برسد. گفتنی است قیمت سایر محصولات معدنی مانند کک نیز در حال حاضر روندی کاهشی دارد.

    بورس تهران با یک هفته تاخیر

در این میان و همزمان با شروع تعطیلات آخر هفته در کشورهای دیگر، بورس تهران در حالی شروع به کار کرد که فشار فروش دسته‌جمعی در بورس و فرابورس، ایده همراهی بورس تهران با بازارهای جهانی سهام را به میان آورد. با این حال به نظر می‌‎رسد که افت 18 هزار واحدی شاخص کل بیش از آنکه تحت تاثیر وقایع خارجی باشد به رویدادهای داخلی ربط دارد.

از یک سو، دلار به واسطه راه‌اندازی کانال مالی سوییس و امیدواری به اثرات مثبت آن و از سوی دیگر به دلیل کاهش جدی تقاضا در آخر سال با افت مواجه شد.

همین امر به عنوان عاملی مهم برای افت قیمت‌ها در بورس عمل کرد. روز گذشته قیمت هر دلار امریکا که پیش‌تر تا حدود 15 هزار و 850 تومان افزایش یافته بود به 14هزار و 900 تومان کاهش یافت. همین امر سبب شد تا بورس دلاری ایران که همواره به تحولات بازار ارز وابسته است، با کاهش 3.44 درصدی مواجه شود. لازم به یاد آوری است که به دلیل این افت، شاخص کل در سطح 505 هزار واحدی قرار گرفته و در صورتی که در روز جاری نیز با فروش هیجانی رو به رو شود، ممکن است حمایت روانی 500 هزار واحدی را از دست بدهد. در صورت حصول این امر ممکن است بر میزان دستورهای فروش بازار افزوده شود و شاهد اصلاحی مهم در بازار سهام باشیم.

این رویداد مخصوصا در شرایطی که ابلاغیه جدید سازمان بورس به کاهش ورود نقدینگی تاره نفس و نوحقیقی‌ها به بازار شود، دور از انتظار نخواهد بود. روز گذشته اعلام شد که مشتریان جدید یک ماه پس از صدور کد امکان معامله خواهند داشت. در این راستا، قبولی در آزمون کانون کارگزاران یا سازمان بورس شرط صدور کد معاملاتی است، همچنین شخص متعهد می‌شود سیگنال فروشی و ... نکند زیرا کد مسدود می‌شود.

بنابر تصمیم‌گیری کانون کارگزاران در راستای افزایش دانش افراد حقیقی که قصد معامله در بورس دارند آزمون به صورت حضوری و مجازی برگزار می‌شود؛ در صورت قبولی اشخاص در آزمون مذکور مشخصات مربوط به افراد حداکثر ظرف سه روز به سمات ارسال می‌شود و پس از طی فرآیندهای مربوطه کدهای معاملاتی از قابلیت معامله برخوردار می‌شوند.

شایان ذکر است خرید و فروش سهام شرکت‌های عرضه اولیه، خرید و فروش تسه و اوراق با درآمد ثابت و همچنین خرید و فروش واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری از قانون نامبرده مستثنی است.

 به نظر می‌آید که همین عامل نیز دلیلی شده تا آن دسته از فعالان بازار که به دنبال تقویت جریان نقدینگی به بازار سهام آمدند، با منفی شدن روند ورود نقدینگی به بازار، دست از سهامداری در بورس تهران بردارند.

با این حال این مهم را نیز باید به خاطر داشت که در حال حاضر وضعیت بازارهای موازی به گونه‌ای نیست که بتوان با آشفته شدن اوضاع در بورس امید به رشد سایر بازارها داشت.

 کوتاه از بازار انرژی

در بازار انرژی نیز اوضاع برای تولیدکنندگان چندان جالب نیست و در طول هفته‌ای که گذشته قیمت نفت برنت به زیر 50 دلار نیز رسید. با این حال در پایان معاملات از شدت کاهش قیمت نفتی انگلیسی اندکی کاسته شد و این کالای استراتژیک در قیمت 50 دلار و 8 سنت آرام گرفت. هر بشکه نفت وست تگزاس نیز به 45 دلار و 25 سنت رسید.