گروه بورس| محمد امین خدابخش|
بازار سرمایه در 11 ماه اخیر رشد قابل توجهی را شاهد بوده و در طول این مدت توانسته ضمن جهت‌دهی به سیل نقدینگی و جلوگیری از ورود آن به بازارهای موازی مثل طلا و ارز، نقش مهمی در مهار اثرات مخرب افزایش نقدینگی در اقتصاد کشور بازی کند. در طول این مدت رشد اقبال عمومی نسبت به بازار سرمایه که بر پایه اختلاف ارزش بازار شرکت‌ها با ارزش تحلیلی و رونق بازارهای جهانی سبب شد تا شاهد افزایش ارزش بازار بورس تهران 683 هزار میلیارد تومان به بیش از هزار و 549 هزار میلیارد تومان در پایان روز گذشته باشیم.
در طول این مدت بازده شاخص کل بورس تهران در حالی به حدود 140 درصد در آخرین روز معاملاتی هفته گذشته رسیده که بسیاری از سرمایه‌گذاران در روزهای ابتدایی سال حتی با فرض در نظر گرفتن تداوم رونق تا پایان سال جاری، تصور حصول چنین بازدهی را مفروض نمی‌دانستند. این بازده دور از انتظار در حالی کسب شده که بسیاری از آحاد جامعه با تاثیر‌پذیری از سوددهی بازار سرمایه جلب این بازار شده‌اند. اخبار واصله از کارگزاری‌ها همچنان دلالت بر تقاضای زیاد برای کسب کدهای بورسی دارد.
طی این دوره ارزش معاملات در بورس تهران از 4 هزار میلیارد تومان در روز گذشته و تقریبا هفته‌هایی را می‌گذرانیم که ارزش معاملات در آنها به حدود 20 هزار میلیارد تومان می‌رسد. این در حالی است که در ابتدای سال مقیاس قیمت‌ها به حدی بود که تنها با ثبت معاملاتی به ارزش هزار و پانصد میلیارد تومان در روز، صحبت از رونق بازار سهام به میان می‌آمد و پس از سال‌های تیره قبل از جهش ارزی بسیاری به همین ارقام هم راضی بودند. با این حال بازدهی 140 درصدی شاخص بورس که به معنای افزایش حدودا متناسب ارزش این بازار با رقم یاد شده، به این معنا نیست که رشد قیمت در تمامی نمادها به این حدود محدود بوده است. در حال حاضر نمادهایی در این بازار معامله می‌شوند که قیمت آنها نسبت به ابتدای سال بیش از 5 تا 6 برابر افزایش یافته و بسیاری همین حالا هم با امید به افزایش بیشتر قیمت در آنها، همچنان اقدام اعمال تقاضای خرید در این نمادها می‌کنند. این نمادهای پرتعداد که عمدتا در گروه‌های کوچک بازار نیز قرار دارند به دلیل رشد قیمت حباب گونه از ابتدای سال تاکنون شرایطی را پدید آورده‌اند که بسیاری را بر آن داشته تا با دوری جستن از تحلیل و تکیه بر بخت و اقبال، اقدام به ریسک‌پذیری در بازار سرمایه کنند و نه تنها به رشد شتابان قیمت‌ها دامن بزنند بلکه با افزایش نقدینگی تحت اختیار خود عملا ماهیت عملکرد سایرین را در بازار سرمایه دگرگون کنند.
عواملی از این دست سبب شده تا بررسی پیشینه رشد قیمت در بازار سهام توجه به عواملی پیش‌روی آن نسبت به گذشته از اهمیت بیشتری برخوردار شود.
در همین زمینه «تعادل» به منظور بررسی بهتر دلایل رشد بازار ضمن گفت‌وگو با مرتضی کوشکی عوامل رشد قیمت‌ها در بازار سرمایه را از ابتدای سال مورد توجه قرار داد و ضمن اشاره به اهمیت جهش قیمت ارز در دو سال گذشته گفت: بازار سرمایه از ابتدای سال تاکنون رشد قابل توجهی را شاهد بوده است. اگر بخواهیم دلایل و عوامل این افزایش قیمت را به خوبی بررسی کنیم حتما باید وقایع رخ داده در سال گذشته را نیز مورد توجه قرار دهیم. وی ادامه داد: رشد امروز بازار سهام بودن شک ریشه در وقایع سال 97 دارد. در این سال افت چشمگیر قیمت ریال ایران شرایطی را به وجود آورد که به موجب آن بر اقبال مردم به بازار سرمایه مواجه شد. در این سال رشد قیمت ارز از محدوده کمتر از 5 هزار تومان به حدود 18 هزار تومان سبب شد تا به شکلی غیر منتظره سود تحلیلی شرکت‌ها افزایش یابد. این افزایش اگرچه درابتدا تا حد زیادی تحت تاثیر مسائل روانی بود و نتوانست قیمت سامانه نیما را همگام با بازار ارز افزایش دهد اما به حدی بود که بتواند دوره‌ای از رونق را در آن سال به وجود بیاورد. با این حال در میانه سال 97 رشد مورد بحث تداوم نیافت و به دلیل افت قیمت کالاهای اساسی به آغاز یک دوره از اصلاح چند ماهه انجامید. این مساله همزمان شدن با پایان حباب ارز در بازار آزاد که سقوط قیمت ارز را از محدوده 18 هزار تومان به کانال 11 هزار تومان در پی داشت. به دنبال این اتفاق رشد بهای سهام تنها بر پایه خوش‌بینی نیز دیگر توجیهی نداشت.
این کارشناس بازار سرمایه در ادامه به تحلیلی شدن نگاه بازار در پایان سال 97 اشاره کرد و در خصوص خوش‌بینی شکل گرفته در این دوره زمانی افزود: در ادامه با فروکش کردن جو منفی در بازار و نزدیک شدن قیمت‌ها در سامانه نیما به واقعیات بازار ارز، خوش‌بینی به سود‌سازی شرکت‌ها در سال جاری افزایش یافت و با پایان بهمن ماه دور تازه رونق در بورس و فرابورس آغاز شد. در این زمان دلگرمی به موثر واقع نشدن تحریم‌ها در جریان اصلی فروش شرکت‌ها به خصوص نمادهای با درآمد دلاری شرایطی را به وجود آورد که تداوم ورود نقدینگی به بازار سرمایه منتهی شد. این رویه سبب شد تا نیمه سال جاری شاهد رشد تقریبا بی‌وقفه قیمت‌ها باشیم. کوشکی در خصوص تداوم تاثیر قیمت ارز بر رشد نمادهای بازار گفت: اگر بخواهیم تاثیر قیمت ارز بر تداوم رشد قیمت‌ها در سال جاری را بررسی کنیم، باید توجه داشته باشیم که از بعد ارزندگی، رشد بازار تقریبا تا سطح 350 هزار واحدی شاخص کل با واقعیات فعلی بازار ارز همخوانی داشته است. با این حال تداوم رشد قیمت‌ها در بازار سهام در شرایط فعلی از شیب بیشتری نسبت به واقعیات عملیاتی شرکت‌ها برخوردار است.
این کارشناس بازار سرمایه در ادامه به سطح ارزندگی بازار در مقطع فعلی اشاره کرد و ضمن بررسی نگاه بنیادی در حال حاضر گفت: حقیقت این است که در حال حاضر بازار در بسیاری از نمادها گران قیمت است. افزایش شیب رشد قیمت‌ها سبب شده تا اهداف قیمتی که تحلیلگران برای سال آتی در نظر گرفته بودند و وقوع آن را از زمان تحلیل برای مثال بیش از یک سال یا یک سال و نیم می‌دانستند فقط در عرض چند ماه محقق شوند. اگرچه چنین شرایطی مسلما موجب خوشحالی سرمایه‌گذاران خواهد بود، با این حال این نگرانی را نیز به میان می‌آورد که نگاه عجولانه بازار به افزایش هر چه بیشتر قیمت‌ها تا کجا تداوم خواهد داشت.
کمرنگ شدن ریسک‌ها در مواجهه با رونق
این فعال بازار سرمایه در ادامه به نقش ریسک‌های سیستماتیک اشاره کرد و از کاهش توجه بازار به این عامل سخن گفت. به گفته کوشکی طی دو سال اخیر اگرچه شاهد آن بوده‌ایم که بازار روزهای منفی را در مواجهه با تغییر موئلفه‌های موثر بر فضای سیاسی و اقتصادی شاهد بوده است، اما ذکر این نکته نیز ضروری است که بازار در طول این مدت رفته رفته از توجه خود به این ریسک‌ها کاسته و هر چه بیشتر رونق ادامه یافته است، از اتخاذ تصمیمات هیجانی کاسته است. در همین هفته‌های اخیر در حالی که بازار سرمایه با خبر ترور سردار شهید قاسم سلیمانی مواجه شد و بسیاری از نوحقیقی‌ها و سرمایه‌گذاران کم تجربه مبادرت به فروش دارایی‌های خود کردند، شاهد آن بودیم که بسیاری از فعالان قدیمی و باتجربه بازار بدون توجه به افزایش ریسک رویا رویی نظامی بر سرمایه خود در بازار افزودند و روزهای منفی بازار را به مثابه فرصت خرید تلقی کردند. همین امر نشان‌دهنده آن است که در شرایط فعلی ریسک‌های سیاسی و به‌طور کلی سیستماتیک نسبت به گذشته رنگ باخته‌اند و بدنه موثر بازار توجه چندانی به آنها نمی‌کند. کوشکی در خصوص سیل نقدینگی وارد شده به بازار سرمایه و اثرات آن گفت: رشد شتابان قیمت‌ها و وفور نقدینگی در وضعیت فعلی شرایطی را موجب شده که در آن توجه به موئلفه‌های بنیادی جای خود را به تحلیل بر اساس ورود نقدینگی داده است. این شرایط سبب می‌شود تا بسیاری از سرمایه‌گذاران به جای آنکه سود‌سازی فعلی و پتانسیل‌های آتی شرکت را مورد توجه قرار دهند، تنها با تکیه بر سرعت رشد قیمت نمادها در کوتاه‌مدت اقدام به سرمایه‌گذاری کنند. مسلما چنین شرایطی سبب خواهد شد که با فروکش کردن هیجان و منطقی شدن شرایط بازار در ادامه این بخش از سرمایه‌گذاران به اشتباه خود پی ببرند و با عدم ارزندگی دارایی‌های خود مواجه شوند.
جذاب اما پر ریسک
وی در خصوص جذابیت بازار سهام گفت: به عنوان یک فعال بازار سرمایه، فکر می‌کنم که این بازار همیشه جذاب است، چرا که برای فعالان تقریبا حرفه‌ای بازار همیشه فرصت کسب سود از بازار وجود دارد. با این حال باید توجه داشت که جذابیت نباید به این مفهوم در نظر گرفته شود که هر سهامی بدون تحلیل موئلفه‌های بنیادی ارزش سرمایه‌گذاری دارد. باید توجه داشت که بازار سرمایه از آن جهت که نمادهای بسیاری را در خود جای داده است، حتی در زمان رکود کلی بازار نیز از فرصت خالی نیست و هر سرمایه‌گذاری که بینش کافی را در این زمینه داشته باشد، لزومی به ترک هیجانی بازار نخواهد دید. در حال حاضر نمادهایی در بازار وجود دارند که نسبت قیمت به درآمدشان حتی با در نظر گرفتن سود سال‌های بعد نیز منطقی نیست. بنا بر این اگر سرمایه‌گذاران در شرایط فعلی اقدام به خرید سهامی می‌کنند که صرفا به سبب جریان نقدینگی به بازار در حال رشد است، باید بدانند که ریسک بالایی را نسبت به نمادهای دیگر تجربه می‌کنند.
فرصت‌سوزی در بحث عرضه‌های اولیه
کوشکی در پاسخ به این سوال که با توجه به وظیفه اصلی بازار سرمایه که تامین مالی منابع مورد نیاز شرکت‌ها در جهت توسعه است آیا بازار سرمایه توانسته، از نقدینگی وارد شده به معاملات این بازار در جهت تامین مالی شرکت‌ها استفاده کند یا خیر، گفت: مسلما جواب این سوال منفی است. طی 11 ماه طی شده از سال جاری تقریبا هیچ شرکت مهمی نتوانسته نقدینگی این بازار را در جهت افزایش سرمایه از محل آورده نقدی جذب کند، مضاف بر آنکه تعداد و اندازه شرکت‌های عرضه شده در برهه زمانی کنونی هیچ تناسبی با میزان نقدینگی وارد شده به بازار ندارد.
وی ادامه داد: نزدیک به 700 نماد در این بازار معامله می‌شود. باید توجه داشت که تمامی این شرکت‌ها نمی‌توانند به‌طور مداوم رشد کنند. منطقی نیست که در این شرایط برای جذب وارد شده تنها روی نمادهای موجود در بازار سرمایه حساب باز کرد. یکی از بهترین راه‌های جذب نقدینگی در حال حاضر افزایش تعداد عرضه‌های اولیه آن هم در شرکت‌هایی است که از حجم عظیمی برخوردارند و می‌توانند اثرات مخرب نقدینگی در بازار را تقلیل دهند.
این کارشناس بازار سرمایه در پایان تصریح کرد: طی ماه‌های اخیر از حیث وجود نقدینگی و جذابیت در بازار این امکان وجود داشت که نزدیک به 20 تا 30 شرکت بزرگ روانه بازار شود با این حال در این مدت شاهد بودیم که نه تنها هیچ شرکتی عرضه نشد بلکه شرکت‌های موجودی که نیازمند تامین نقدینگی بودند نیز اقدام به افزایش سرمایه از محل آورده‌های نقدی نبوده‌اند. در حال حاضر این مسوولیت بر دوش دولت و سازمان بورس است که با اتخاذ تدابیر لازم اقدام به عرضه اولیه‌های بزرگ کنند تا هم منابع موجود در مسیر مولد و انجام تامین مالی در اقتصاد به مصرف برسند و هم از رشد حباب گونه قیمت در بسیاری از نمادها جلوگیری شود.
