گروه بورس|هادی سلگی|
کارشناسان بازار سرمایه با اذعان به اینکه ابزارهای نوین مالی در بازار بدهی پیشرفت بسیار خوبی داشته است، معتقدند که برعکس اینگونه ابزارها به دلیل نداشتن نقطه شروعی مناسب، هنوز در بازار سرمایه رونق چندانی نداشته‌اند، اما با این حال گفته می شود که اخیرا راهکار مناسبی برای متداول شدن این ابزارها در بازار سرمایه پیدا شده است. حمید فاروقی در گفت‌و‌گو با «تعادل» به دو پیش‌شرط عمومیت یافتن ابزارهای نوینی مانند اوراق فروش استقراضی دسترسی فراگیر به آنها و فرهنگ سازی اشاره می‌کند.
فروش استقراضی، ابزاری نوین برای شرایط نزولی بازار
به گزارش «تعادل» در بازارهای سرمایه همواره سرمایه‌گذاران اقدام به ارزیابی سهام می‌کنند و زمانی که انتظار دارند قیمت سهمی در آینده افزایش یابد یا به عبارت دیگر هنگامی که بر این باورند، قیمت سهمی پایین‌تر از ارزش ذاتی آن است، اقدام به خرید آن سهم می‌کنند. در مقابل در مواقعی که سرمایه‌گذاران بر این باورند که قیمت سهم کاهش می یابد ، دیگر نمی‌توانند با خرید سهام سود کسب کنند و به این منظور به دنبال روش‌ها و ابزارهایی برای کسب سود از بازار نزولی هستند. از جمله ابزارهای مالی مورد استفاده برای کسب سود در بازارهای کاهنده ، استفاده از قراردادهای آتی و اختیار معامله است که معاملات آنها در بیشتر بورس‌های دنیا از جمله بورس اوراق بهادار تهران فراهم شده است. یکی دیگر از ابزارهای مالی مورد استفاده برای کسب سود در شرایط افت قیمت‌ها، فروش استقراضی است که در بسیاری از بورس های دنیا مورد استقبال سرمایه‌گذاران قرار گرفته است. همچنین سرمایه‌گذاران می‌توانند برای پوشش ریسک معاملات خود از این ابزار استفاده کرده و خود را در مقابل نوسانات نامطلوب قیمت اوراق بهادار پایه مصون نگه دارند. البته در شرایطی که امکان استفاده از فروش استقراضی امکان‌پذیر نباشد یا سرمایه‌گذار حرفه ای نباشد، می‌تواند از دیگر ابزارهای مالی یادشده برای کسب بازدهی در بازار نزولی استفاده کند. به عبارت ساده‌تر فروش استقراضی به فروش اوراق بهاداری اطلاق می‌شود که فروشنده، مالک آن نیست بلکه آن را به منظور فروش قرض می‌گیرد و تعهد می‌کند پس از فروش، سهم را خریداری کرده و آن را به مالک بازگرداند.
پ‍‍ژوهشگران سه هدف اصلی برای استفاده از فروش استقراضی بیان کرده‌اند که عبارتند از:
کسب سود در صورت افت قیمت: سرمایه‌گذاری پیش‌بینی می‌کند قیمت سهم خاصی در آینده کاهش می‌یابد و قصد دارد با استفاده از سازوکار فروش استقراضی از کاهش قیمت سهم سود کسب کند. به این منظور، وارد بازار سهام شده و سهام یادشده را از دارنده آن قرض گرفته و در بازار می‌فروشد . اگر قیمت سهم مطابق انتظار سرمایه‌گذار کاهش یابد، سرمایه‌گذار سهم را با قیمت کمتری خریداری کرده و به مالک اولیه بازمی‌گرداند و از اختلاف قیمت فروش و خرید سود می‌برد.
پوشش ریسک افت قیمت سهام: در این مورد سهامداری که یک سهم معین را در اختیار دارد، به منظور دور ماندن در برابر کاهش قیمت آن سهم در آینده به فروش استقراضی همان تعداد و همان نوع سهم اقدام می‌کند. بنابراین در صورت کاهش قیمت سهم در آینده، سهامدار توانسته است زیان ناشی از کاهش قیمت سهم را پوشش دهد بدون اینکه مجبور باشد سهام خود را بفروشد. بازارگردانی: زمانی که برای سهم یا اوراق بهادار خاصی تقاضا بیش از عرضه باشد ، این فزونی تقاضا باعث ایجاد صف خرید می شود. بنابراین می‌توان با قرار گرفتن سهام از طریق سازوکار فروش استقراضی و عرضه آن در بازار علاوه بر حل مشکل فزونی تقاضا، به افزایش نقدشوندگی بازار نیز کمک کرد . این مورد توسط بازارگردانان به صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
سابقه 3 قرن فروش استقراضی
بهنام بهزادفر، کارشناس بازار سرمایه، در گفت و گو با «تعادل» در این خصوص گفت: یکی از ابزارهای مفیدی که می تواند بازار سرمایه کشور را از یک طرفه بودن نجات دهد معاملات فروش استقراضی است. معاملاتshort cell به دلیل اعطای قابلیت دو طرفه بودن می تواند موجب جلوگیری از تشکیل حباب قیمت و دستکاری در قیمت شود، ارزش ذاتی شرکت ها و سهام را مشخص کند، مسئولیت افزایش نقدشوندگی و کارایی در بازار را برعهده گیرد، از وقوع بحران در بازار جلوگیری نماید و در نهایت موجب کسب درآمد در شرایط صعودی و نزولی در بازار سرمایه گردد. به گفته وی این مدل معامله قدمت بسیار زیادی دارد و 3 قرن از ورود این ابزار به بورس‌های پیشرفته دنیا می گذرد. این کارشناس بازار سرمایه افزود: فروش استقراضی سبب می شود تا آنچه مالکیت آن برای سرمایه گذار نیست، به فروش برساند.به عبارت ساده، شما با استفاده از قرض کردن یک نوع دارایی و یا ابزار که قصد فروش کوتاه مدت آن را در قیمت کنونی بازار دارید، فروش استقراضی را اجرا می کنید. اگر زمانی که قیمت ها پایین آمد و شما آن دارایی و ابزار را دوباره خریداری کردید، آن را به صاحبش باز می گردانید و از اختلاف قیمت خرید و فروش خود، سود خواهید برد. این موضوع موحب دو طرفه شدن بازار می شود.
ابزارهای نوین تنها در بازار بدهی
جا افتاده‌اند
حمید فاروقی، مدیر سرمایه‌گذاری صندوق کارگزاری پارسیان در گفت و گو با «تعادل» در زمینه میزان عمومیت یافتن این ابزار و تاثیرات آن در بازار سرمایه کشور عنوان کرد: واقعیت این است که ما در حوزه ابزارهای نوین هنوز فروش استقراضی را راه نینداختیم. بلکه تنها در بازار بدهی است که بخش ابزارهای نوین مانند بازار مشتقه و صکوک اسلامی، سلف موازی و سایر اوراق‌های جدید دیگر کارکرد خوب و کمک‌کننده ای داشته است به اینگونه که تامین مالی را برای شرکت‌های حاضر در این بازار تسهیل کرده است. هنوز هم در این بازار جای کار برای اینگونه ابزارها وجود دارد.
وی افزود: اما اگر بخواهیم در حوزه بازار سرمایه صحبت کنیم، ابزارهای نوین مالی در این بازار پیشرفت زیادی نداشته است. به عنوان نمونه بازار سهام زمانی ابزار سویچر سهام را معرفی کرد که خیلی مورد استقبال قرار نگرفت و سپس روی ابزار اختیار تبعی خرید و فروش کار شد که این ابزار هم مورد اقبال از سوی معامله گران قرار نگرفت. اخیرا هم اختیار خرید و فروش طراحی شد که این هم تقریبا به سرنوشت ابزارهای قبلی دچار شد. به نظر می رسد که نحوه ارائه این ابزارها از اهمیت بالایی برخوردار است چراکه این ابزارها با نرم‌افزار خیلی خاصی امکان خرید و فروش داشت که آنچنان فراگیر نبود، لذا نقطه آغاز این ابزارها خیلی مطلوب نبود و در ادامه هم به خاطر عمق و حجم بسیار کم این ابزارها در نهایت مورد استقبال قرار نگرفتند. این کارشناس بازار سرمایه درباره علت عدم رواج این ابزارها در بازار سرمایه ایران گفت: نکته مهم در این زمینه این است که نقطه شروع این ابزارها نقطه خوبی نبوده است، چراکه اگر ما یک ابزار نوین طراحی کنیم برعکس کل دنیا ابتدا مسائل شرعی آن را رفع و رجوع کنیم. البته اتفاق مثبت جدید این بوده که اختیار خرید و فروشی که اخیرا طراحی و پیاده‌سازی شد روی شاخص‌ها بود، اما تنها عیب آن این بود که فقط روی یک نرم‌افزار این معاملات قابل انجام بود و آن هم نرم‌افزار مروبط به فهبا بود و سایر نرم‌افزارهای تدبیر و رایان و... امکان دسترسی نداشتند و این موضوع هم اثرگذار بود.
به گفته این کارشناس بازار سرمایه یکی دیگر از مسائل مربوط به این ابزارها به عمق بازار برمی گردد. وی در این خصوص گفت: ما باید عمق بازارها را بالا ببریم یعنی شناوری سهم‌ها را افزایش دهیم، چرا که در بسیار مواقع می‌بینیم عمق بازار کم است و دامنه نوسان و حجم مبنا با این عمق کم ترکیب می شود و شرایط را برای حرکت های گله‌وار و هیجانی آماده می‌کند.
فاروقی در پایان نتیجه‌گیری کرد: بنابراین در کل باید گفت هرچند که در بازار بدهی اینگونه ابزارها پیشرفت بسیار خوبی داشته است، اما در بازار سرمایه هنوز جای کار زیادی وجود دارد، اما با این حال می‌توان گفت، اخیرا راهکار مناسبی برای متداول شدن این ابزارها در بازار سرمایه پیدا شده است و آن هم این است که از شاخص ها شروع به کار کنند.
اما نکته ای که وجود دارد این است که باید بستر دسترسی فراگیر به آنها وجود داشته باشد که همه بتوانند از هر نرم افزاری برای معامله به این ابزارها استفاده کنند. نکته دیگر این است که باید در این زمینه فرهنگ سازی صورت گیرد که این امر هم با برگزاری همایش‌ها و نشست ها ابزارها را آموزش دهند تا به صورت کامل در میان معامله‌گران جا بیفتند.
