گروه بورس |سمیرا ابراهیمی|
رتبه بندی، مفهومی است که از 70 سال پیش با فعاالیت موسسه مودی که ریشه امریکایی– انگلیسی دارد، کار خود را آغاز کرد. فعالیت این موسسه در سال‌های بعد و تاثیرات مثبتی که در روند تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران می‌گذاشت، باعث شد که شرکت‌های دیگری نیز وارد این وادی شوند، اما اگر نگاهی اجمالی به سهم بازار شرکت‌های فعال در این حوزه بیاندازیم، می‌بینیم که 95 از این بازار در دست موسسه مودی است و سایرین بر سر 5 درصد باقیمانده می‌جنگند. در فرآیند رتبه‌بندی بررسی از یک اقلیم، کشور و منطقه شروع شده و نوع کارکردها سنجیده می‌شود و تا نوع فعالیت ریز و جزئی صنایع و شرکت‌ها بطور خاص به دست می‌آید.
شرکت‌های رتبه‌بندی همواره در حال بررسی کشورها هستند و رتبه اعتباری آنها را بیان می‌کنند. به عنوان مثال در سال 2012، موسسه مودی تردیدهایی راجع به چشم‌انداز اقتصادی آلمان بیان کرد که وضعیت این کشور را از باثبات بودن به منفی بودن، تقلیل داد. این اتفاق در سال گذشته برای امریکا هم افتاد.
ورود رتبه بندی‌ها به ایران
در سال 95، در حالی که یک سال از به نتیجه رسیدن برجام گذاشته بود و ایران فرصت زیادی برای جذب سرمایه‌گذار خارجی را عملا از دست داده بود، طیب نیا، وزیر وقت اقتصاد و امور دارایی در گفت‌وگو با بلومبرگ گفت که ایران در حال مذاکره با موسسات رتبه‌بندی مودی و فیچ است تا رتبه‌بندی ایران را از نظر ریسک اعتباری از سر بگیرند. البته وی بدون اشاره به زمان‌بندی تعریف شده برای مذاکرات و اینکه ایران قصد دارد چقدر اوراق قرضه بین‌المللی منتشر کند، اظهار کرد که دولت ایران در حال مذاکره با این دو موسسه بین‌المللی است. زیرا ایران پس از رفع تحریم‌ها درصدد بازپس‌گیری سهم خود از بازار نفت و جذب میلیاردها دلار سرمایه خارجی برای توسعه زیرساخت‌های خود برآمده است.
گفتنی است موسسه فیچ در سال 2008 و موسسه مودی در سال 2002 انتشار ارزیابی‌های خود از ریسک اعتباری ایران را متوقف کرده بودند.
از سوی دیگر فعالیت‌های رتبه‌بندی که توسط فعالان این حوزه در داخل کشور انجام می‌شد و عمدتا به همت اتاق‌های بازرگانی بود، با ایجاد مقرراتی به سمت سازمان بورس و اوراق بهادار سوق داده شد و در نهایت چند موسسه محدود اجازه فعالیت گرفتند اما سال‌ها زمان فعالیت در این حوزه برای سهولت ورود سرمایه‌گذاران خارجی را از دست دادند و در نهایت دوباره به وضعیت تحریمی بازگشتیم.
وضعیت ورود سرمایه‌گذار خارجی به ایران
بسیاری از کشورهای در حال توسعه بـا هدف دستیابی به منابع مورد نیاز توسعه اقتصادی خود اتکا و پویا بـا کمترین هزینه برای اقتصاد ملی امروزه به رقابتی فشرده در بازار جهانی سرمـایه پرداخته‌اند. ایران با وجود برخورداری از مزیت‌های نسبی فراوان، فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی شرایط اقلیمی مناسب موقعیت جفرافیایی راهبردی و دسترسی آسان به بازارهای منطقه تاکنون در زمینه جذب سرمایه‌گذاری خارجی تلاش زیادی نکرده است و سهم این کشور از حجم سرمایه‌گذاری‌های خارجی تقریبا صفر است و در سیر تحولات آن و نوسان‌های پدید آمده در جریان ورودی سرمایه‌های خارجی نه تنها اهداف اقتصادی در این فرآیند مورد نظر نبوده بلکه بیشتر متاثر از تحولات سیاسی و اوضاع و احوال خاص سیاسی کشور در مقاطع زمانی گوناگون بوده است.
ریسک ناشناخته در ایران
فرشید شکرخدایی، کارشناس حوزه رتبه‌بندی درخصوص وضعیت ایران از لحاظ ورود سرمایه‌گذاران خارجی در شرایط کنونی به «تعادل» گفت: بالاترین درجه ریسک اعتباری، از a شروع می‌شود و پایین‌ترین آنها که از رتبه c و d نیز جایگاه نازل‌تری دارد، تحت عنوان ناشناخته است. اکنون ترامپ تمام تلاش خود را مبنی بر این گذاشته که ریسک کشور ایران همچنان ناشناخته باقی بماند. به همین دلیل در یک سال گذشته تلاش او این بود که ما ندانیم چه کاری می‌کنیم و شرکت‌های خارجی ندانند که در ایران چه اتفاقی خواهد افتاد. بنابراین من پیش بینی می‌کنم که ما همچنان d باقی بمانیم. بعضی برآورد می‌کنند که رتبه 4 یا 5 یا همان b مثبت باشد که این ریسک کشورهایی است که با ما کار می‌کنند. ریسک کشور ایران مشخص نیست و این بدترین حالت ریسک است. تعیین تکلیف کردن و بدترین ریسک از ریسک ناشناخته بهتر است. ما اگر cc هم باشیم از این حالت ناشناخته بهتر است. ریسک در ایران ناشناخته است چون اجازه نمی‌دهند که این کشور در حالت با ثباتی باشد.
قاسم محسنی، کارشناس بازار سرمایه و فعال در حوزه رتبه‌بندی نیز در این باره گفت: حجم اوراق صکوک منتشره در کشور، حکایت از آن دارد که تأمین مالی از طریق صدور اوراق شرکتی و تأمین مالی پروژه‌محور از توسعه اندکی برخوردار بوده است. حال آنکه تخصیص رتبه اعتباری به اوراق بدهی و به تناسب آن حذف هزینه ضامن و در حالت ایده آل، تنظیم نرخ سود اوراق بهادار متناسب با ریسک اعتباری و سایر ریسک‌های مرتبط، برخورداری از جایگاه اعتباری مناسب را برای بنگاه‌های اقتصادی، پروژه‌ها و اشخاص به یک ارزش مبدل کرده است .وی افرود: : ابلاغ دستورالعمل حاکمیت شرکتی و سایر الزامات مرتبط از سوی سازمان بورس نیز، نیاز به رتبه‌بندی شرکت‌ها از نظر حاکمیت شرکتی را در مرکز توجه قرار داده است. در این نوع رتبه بندی، میزان تطبیق نظام حاکمیت شرکتی در یک شرکت با تجربیات بهینه جهانی (Best Practice) مقایسه و نتایج به عموم سرمایه‌گذاران اعلام می‌شود.
تاثیر رتبه‌بندی در انتخاب صندوق
محسنی، درجه‌بندی صندوق‌های سرمایه‌گذاری از نظر عملکرد را یکی دیگر از خدمات موسسات رتبه‌بندی ذکر کرد و گفت: در اینجا، عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در دوره‌های زمانی مختلف پس از تعدیل نسبت به ریسک با سایر صندوق‌های مشابه بررسی شده درجه‌بندی می‌شوند؛ یعنی مشخص می‌شود کدام صندوق‌ها عملکرد بالاتر، پایین‌تر یا در حد متوسط داشته‌اند. این اطلاعات می‌تواند برای قضاوت راجع به صندوق‌های سرمایه‌گذاری و تصمیم‌گیری برای انتخاب این صندوق‌ها، مورد استفاده سرمایه‌گذاران قرار گیرد.
به گزارش سنا، محسنی اظهار کرد: با توجه به قدمت طولانی فعالیت موسسات رتبه‌بندی اعتباری در دنیا، اهمیت و ضرورت شکل‌گیری و توسعه این نهاد و تأثیر آن بر توسعه بازار سرمایه بر هیچ کس پوشیده نیست؛ این موضوع تاحدی است که تعاملی دو طرفه میان توسعه بازارهای مالی و صنعت رتبه‌بندی اعتباری در دنیا برقرار شده و تقریباً هیچ تعهد مالی در دنیا بدون دریافت رتبه اعتباری در مرحله آغازین و پایش مستمر آن شناخته شده نبوده و به عنوان مرحله آغازین شناخت و اعتباردهی به متقاضی محسوب می‌شود. در واقع با تخصیص رتبه، نوعی مهندسی اعتباری صورت گرفته و سهولت و هزینه تأمین مالی به تناسب اهلیت اعتباری متقاضیان تخصیص می‌یابد. از این رو دارا بودن یک رتبه اعتباری مناسب یک ارزش محسوب شده و دارندگان آن، تمامی تلاش خود را برای حفظ آن معطوف می‌کنند.
