بانک‌ها به مصاف بورس می‌آیند؟

گروه بورس     مسعود کریمی

مهلت سر رسید سود تمدید شده 20 درصدی سپرده بانکی حدود 6 روز کاری دیگر در یازدهم مهر‌ ماه به پایان خواهد رسید. در همین حال، پس از پایان موعد رسمی یازدهم شهریور و تمدید یک‌ماهه سود‌های سالانه به واسطه بانک مرکزی مشاهده می‌شود که این نهاد طی یک ماه اخیر دستورالعمل یا بخشنامه‌ای را در راستای ایجاد شفافیت یا تعیین، تکلیف این موضوع صادر نکرده است. بر این اساس، در صورتی که نهاد تصمیم‌گیر یا قانونگذار در هر کشوری سیاست‌های مالی خود را به صورت شفاف و قابل دسترس برای عموم قبل از اجرا اعلام کند بطور قطع به افزایش اعتماد قشر سرمایه‌گذار داخلی و خارجی منجر خواهد شد چرا‌که در چنین شرایطی تصمیم‌گیری به راحتی و بر اساس واقعیات صورت خواهد پذیرفت. به هر حال، با بررسی سناریو‌های مختلف در حوزه بانکی مشاهده می‌شود که بطور کلی ماهیت سرمایه‌هایی که در نظام بانکی کشور وجود دارد به نوعی ریسک گریز هستند و تحت هر شرایطی سود تضیمن شده هر چند اندک را فدای بازدهی بیشتر سایر بازار‌های مالی نمی‌کنند. بر همین اساس، با توجه به افزایش‌‌های چند وقت اخیر شاخص کل بورس تهران که از ابتدای تیر ماه تا پایان روز معاملاتی گذشته (حدود 54.8 درصد) رشد پیدا کرده است پیش‌بینی می‌شود در صورت افزایش نرخ سود سپرده بانکی علاوه بر ایجاد تورم در کلیت فضای اقتصادی بطور قطع بخشی از سرمایه، از بخش مولد اقتصاد خارج شده و به سمت بازار غیر مولد بانک سوق پیدا خواهد کرد. در نقطه مقابل، کاهش این نرخ در سیستم بانکی نیز می‌تواند پیامد‌های منفی از جمله سرازیر شدن بخشی از نقدینگی به سمت بازار‌‌های سوداگرانه از جمله ارز، طلا و سکه را در پی داشته باشد چرا که به عقیده برخی  کارشناسان هنوز بازار هدف مشخصی برای این میزان از نقدینگی وجود ندارد. به هر روی، در شرایط فعلی که گفته می‌شود بانک‌ها با افزایش نرخ سود سپرده به مصاف بورس می‌آیند سیاست کلی بانک مرکزی در خصوص نرخ‌ها همچنان در یک ابهام تمام عیار قرار گرفته است. از همین رو، نهاد ناظر بورس باید  با تسهیل شرایط پذیرش شرکت‌ها و افزایش تعداد عرضه‌های اولیه علاوه بر افزایش سودآوری شرکت‌ها، تعمیق معاملات بازار سهام را نیز در دستور کار خود قرار دهد.

  سه محور کلی

ارشک مسائلی اقتصاددان و کارشناس بازار سرمایه در خصوص سر رسید نرخ‌ سود‌‌ 20 درصدی سپرده‌های بانکی در یازدهم مهر‌ماه و تاثیر تصمیم‌گیری این حوزه در معاملات بازار سهام در گفت‌وگو با «تعادل» عنوان کرد: کلیت سپرده‌هایی که تا یازدهم مهر ماه مورد تمدید قرار گرفتند رقمی حدود 240 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. در همین حال، سال گذشته برخی افرادی که سپرده‌های مازادی را در سایر بازار‌ها داشتند نیز به صورت سپرده نزد بانک‌ها گذاشتند. این تحلیلگر بازار سرمایه معتقد است با افزایش نرخ سود سپرده‌های بانکی نقدینگی در قفس بانک‌ها نگهداری خواهد شد و به عبارتی در صورتی که چنین نقدینگی‌ آزاد نشود بطور قطع اثرات تورمی این موضوع در بازار موازی بانک ایجاد خواهد شد. از طرفی، با افزایش نرخ سود با توجه به اینکه بانک‌ها موظف هستند سود بانکی را برای سپرده‌گذاران خود مهیا کنند، ممکن است بانک‌ها اقدام به ورود در بازار‌‌های سوداگری کنند که در چنین شرایطی شاهد افزایش تورم خواهیم بود. این اقتصاددان تصریح کرد: در شرایطی که تثبیت ارقام فعلی برای سود سپرده‌گذاران در نظر گرفته شود بهترین حالت ارزیابی خواهد شد، در همین حال، حساب زیان بانک‌ها هم بیش از مقدار فعلی دچار تلاطم نمی‌شود. ارشک مسائلی با اشاره به کاهش نرخ سود سپرده بانکی نیز ابراز داشت: پیش‌بینی می‌شود کاهش این نرخ در شرایط فعلی جزو سیاست‌های سیاستگذاران نباشد چرا‌که بازاری وجود ندارد این نقدینگی را به سمت تولید سوق دهد. بر این اساس، بازار سوداگری گزینه نخست در نظر گرفته می‌شود.

وی با اشاره به 2 سناریوی دیگر نیز بیان کرد: نخست با توجه به افزایش سودآروی بازار‌های موازی همانند بازار سهام، ارز، طلا، مسکن، خودرو و... طی یک سال اخیر پیش‌بینی می‌شود افرادی که ریسک پذیرند در شرایط فعلی، نگه‌داشت پول خود را به دلیل کاهش قدرت خریدی که به وجود آمده است از بازار‌‌های بانکی خارج کنند. به عبارتی نقدینگی به سمت بازار‌هایی که عایدی بیشتری از سود سپرده بانکی دارند حرکت خواهد کرد. از سویی دیگر، افراد ریسک‌گریز همانند خانواده‌های بازنشسته که منابعی را برای مشکلاتی از قبیل بیماری و هزینه‌های پزشکی در آینده نیاز خواهند داشت با توجه به گذر عمر حاضر به پذیرش ریسک نیستند و فرآیند ورود به بازار‌‌‌های موازی را انجام نمی‌دهند. به گفته این کارشناس بازار سرمایه در حال حاضر با یک بازاری مواجه هستیم که بخشی از مردم تمایل به خروج منابع از بانک دارند. از طرفی افراد دیگری که ریسک‌گریز هستند با تغییر نرخ‌ها (کاهش یا افزایش) بطور کلی نقدینگی خود را در بانک نگهداری خواهند کرد.

ارشک مسائلی درباره وظایف نهاد ناظر بورس در شرایطی که احتمال حرکت نقدینگی از بانک‌ها به سمت سهام وجود دارد نیز گفت: ‌4 بورس اعم از بورس اوراق بهادار، ‌فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی زیرنظر سازمان بورس فعالیت می‌کنند. بر این اساس، به نظر می‌رسد با توجه به شرایط فعلی ورود سرمایه‌ها به سمت فرابورس، اوراق خزانه یا مواردی که بتوانند در حوزه تامین مالی و سرمایه‌گذاری فعالیت کنند، مثبت ارزیابی خواهد شد. در صورتی که اوراق خزانه‌ها و مشارکت‌‌ها در فرابورس فعال شوند بطور قطع منابع نقدینگی آزاد شده از بانک‌ها در این سمت، هم نقدینگی را به صورت کلی کاهش می‌دهد و هم بخش تولید منتفع می‌شود. این اقتصاددان در خصوص چشم‌انداز معاملاتی بورس تهران نیز عنوان کرد: در بازار سهام با توجه به فرآیند به وجود آمده از جمله افزایش نرخ ارز، روند حرکتی اغلب شرکت‌‌های صادرات محور مثبت شده است و پیش‌بینی می‌شود که سایر صنایع نیز تحت تاثیر این مهم قرار گیرند.

  شمشیر دو لبه

 از سویی دیگر، مهدی افضلیان مدیر آموزش و توسعه کارگزاری آگاه درباره تاثیر کاهش یا افزایش نرخ سود سپرده بانکی در معاملات بازار سرمایه در گفت‌وگو با «تعادل» بیان کرد: بطور کلی بازار پول، بازار سرمایه و سایر بازار‌‌های موازی را جهت‌دهی می‌کند. بر این اساس، در صورتی که سیاست دولت سیاست پولی انقباضی به معنی جمع‌آوری پول از بازار و حرکت آن به سمت بانک باشد بطور قطع رکودی در سایر بازار‌‌ها ایجاد خواهد شد. بنابر چنین استراتژی، ایجاد رکود در بازار‌ها و در مقابل افزایش نرخ سود بانکی نقدینگی موجود در کشور به سمت سیستم بانکی هدایت خواهد شد. وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر حجم نقدینگی که در کشور وجود دارد حدود 17000 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود و بخش عمده‌ای از این نقدینگی به صورت سرگردان در بازار‌هایی اعم از طلا، ارز و مقداری هم در بازار سرمایه وارد شده است.

این کارشناس بازار سرمایه معتقد است در صورتی که بانک مرکزی نرخ سود سپرده بانکی را افزایش دهد بطور قطع این نرخ سود به صورت شمشیر دولبه عمل خواهد کرد. بر این اساس، زمانی که نرخ سود سپرده افزایش پیدا کند، بانک باید یک هزینه خیلی سنگین بابت پولی که می‌گیرد به سپرده گذارانی که در بانک‌ها حساب باز کردند پرداخت کند. در مقابل در صورتی که نرخ سود افزایش پیدا نکند همچنان نقدینگی وجود خواهد داشت و ممکن است به هر بازاری وارد شود و آن را به شکل حباب سنگین تبدیل کند. مهدی افضلیان تاکید کرد: در صورتی که استراتژی بدین گونه باشد که سیاست پولی به صورت انبساطی در نظر گرفته شود به این معنی که نرخ سود بانکی با کاهش همراه شود بطور قطع مقدار سپرده‌های موجود در بانک و سر رسید شده با کاهش مواجه می‌شود. بنابراین اگر سود سپرده‌ کاهشی شود، سپرده‌ها می‌توانند از بانک خارج و وارد سایر بازار‌‌ها از جمله بورس، طلا و سکه شوند. از طرفی، با افزایش نرخ سود بانکی پرداخت هزینه پول مردم با مشکل مواجه خواهد شد. به گفته مدیر آموزش و توسعه کارگزاری آگاه هیچگاه به سمت کاهش نرخ سود بانکی نخواهیم رفت و دوباره افزایش نرخ سود را در این حوزه تجربه می‌کنیم اما این‌بار به صورت مرحله به مرحله است تا اثرات منفی این موضوع تا حدی کاهش پیدا کند.