گروه بنگاه‌ها|
واقعیت آن است در شرایطی به سر می‌بریم که توسعه خوشه‌های صنعتی و اقتصادی نقش محوری و بارزی در سیاست‌های اقتصادی و صنعتی کشورهای توسعه‌یافته یا در حال توسعه ایفا می‌کنند. آن‌گونه که میزان توفیق یا عدم توفیق کشورها در حوزه‌های اقتصادی و کسب و کار ارتباط مستقیمی با طرح‌هایی دارد که این کشورها در زمینه توسعه مشاغل خرد و خوشه‌سازی در پیش گرفته‌اند.
به عبارت روشن‌تر اگر رویکردهای کشورها در سال‌ها و قرون گذشته تمرکز فراوانی بر اقتصاد کلان و ایجاد بنگاه‌های بزرگ داشته‌اند؛ امروزه مشاغل خرد و کسب و کار کوچک در نقطه کانونی طرح‌هایی قرار گرفته‌اند که تصویر واقعی‌تری از توسعه را منعکس می‌کنند.
بیش از یک دهه است که توسعه صنعتی مبتنی بر خوشه‌ها، به عنوان استراتژی نوین مورد توجه برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران کشورهای صنعتی و در حال توسعه قرار گرفته است، سازمان‌های بین‌المللی همچون UNIDO نیز طرح‌های متعددی را از طریق توسعه خوشه‌های صنعتی در کشورهای مختلف اجرا و حمایت کرده‌اند.
خوشه صنعتی به مجموعه‌ای از واحدهای کسب و کار اطلاق می‌شود که در یک منطقه جغرافیایی و یک گرایش صنعتی متمرکز شده و با همکاری و تکمیل فعالیت‌های یکدیگر، به تولید و عرضه تعدادی کالا و خدمات می‌پردازند و از چالش‌ها و فرصت‌های مشترک برخوردارند.
خوشه‌ها تعداد زیادی واحدهای اقتصادی خرد، کوچک و متوسط را دربر می‌گیرند که از نظر جغرافیایی، این واحدها می‌توانند در سطح روستا، شهر یا شهرستان پراکنده باشند و مشخصه آنها؛ تمرکز جغرافیایی، همکاری در تکمیل فعالیت‌های یکدیگر، تولیدات و خدمات مشترک و چالش‌ها و فرصت‌های مشترک است. بر اساس چنین دورنمایی است که در جریان این گزارش و از دل گفت‌وگو با فعالان حوزه خوشه‌سازی در استان‌ها تلاش کردیم تا تصویری از فعالیت‌های این حوزه برای مخاطبان تعادل تدارک ببینیم.
اصل استفاده از مزیت‌های استانی
یکی از ویژگی فعالیت‌های مرتبط با خوشه‌سازی تلاش در مسیر مزیت‌هایی است که هر منطقه در حوزه‌های اقتصادی و صنعتی از آن برخوردار است؛ مثلا در استان قم، کاشان و کرمان، از طریق خوشه‌سازی در حوزه قالیبافی و صنایع دستی و...می توان ظرفیت‌های فراوانی ایجاد کرد. یا منطقه گیلان و مازندران و گلستان در حوزه‌های کشاورزی و محصولات باغی مستعد تشکیل خوشه هستند. این روند در استان‌هایی چون بوشهر و هرمزگان در حوزه محصولات دریایی و شیلات امتداد پیدا می‌کند. در همین خصوص مدیر عامل توسعه خوشه صنعتی فرآوری آبزیان بوشهر می‌گوید: توسعه صنایع بدون طراحی استراتژی مناسب امکان‌پذیر نیست و یکی از مهم‌ترین استراتژی‌های توسعه صنایع کوچک و متوسط ایجاد خوشه‌های صنعتی است.
مهدی محمدی افزود: خوشه‌های صنعتی یکی از الگوهای نوین توسعه است که مورد توجه پژوهشگران توسعه اقتصادی قرار گرفته و طرح امکان‌سنجی خوشه صنعتی فرآوری آبزیان بوشهر نیز در سال‌های 93- 92 مطرح شد.
وی بیان کرد: مزیت تمرکز مکانی بیش از ۳۰۰ واحد پرورش، تکثیر، عمل‌آوری، فرآوری و خدماتی با تولیدات متنوع آبزیان، سرمایه قابل ملاحظه بخش خصوصی، مناسب بودن بازار فروش در سطح بین‌المللی با توسعه خوشه‌ای، اشتغال بالا و پایدار در این حوزه، معاونت صنایع کوچک شرکت شهرک‌های استان بوشهر را مجاب به انجام مطالعه توسعه خوشه‌ای برای این صنعت کرد.
این کارشناس ادامه داد: از این رو این خوشه صنعتی فرآوری آبزیان به عنوان دومین خوشه پس از خرما دارای قابلیت رشد و توسعه مد نظر شرکت شهرک‌های صنعتی استان قرار گرفت و در این ارتباط مطالعه توسعه خوشه‌ای بهمن ۹۵ با انعقاد قرارداد مابین سازمان صنایع کوچک و شرکت شهرک‌های صنعتی استان بوشهر و دانشگاه خلیج فارس فعالیت تیم توسعه خوشه به صورت رسمی آغاز شد.
عامل توسعه خوشه صنعتی فرآوری آبزیان بوشهر گفت: نبود زیرساخت‌های لازم در برخی از سایت‌های پرورش میگو، تسهیلات و بازاریابی مناسب، تعرفه‌های بالای صادرات میگو، سخت‌گیری در تامین برخی ملزومات میگو، نیاز به تهیه دستورالعمل بهداشتی از سوی سازمان دامپزشکی و خالی بودن سبد غذایی خانوارها از میگوی پرورشی از جمله مشکلات و موانع این صنعت به‌شمار می‌رود.
محمدی گفت: تلاش می‌شود از راه خوشه صنعتی فرآوری آبزیان به تولید و توسعه محصولات متکی بر دانایی مرتبط با ظرفیت‌ها و قابلیت‌های موجود در منطقه و قابل عرضه به بازار، رونق اقتصاد محلی مبتنی بر فناوری‌های صنایع آبزیان و ادغام توسعه آبزی‌پروری با مدیریت منابع انسانی بر ذخایر حفاظت شده آبزیان رسید.
مدیرعامل توسعه خوشه صنعتی فرآوری آبزیان بوشهر اظهار داشت: خوشه صنعتی فرآوری آبزیان بوشهر دارای ۴۲ واحد فرآوری ماهی و میگو است که به تولید، انجماد، بسته‌بندی ماهی و میگو مشغول هستند.
محمدی گفت: واحدهای کنسروی نیز در گذشته بسیار فعال بودند اما به دلیل کاهش منابع اولیه به تدریج از تعداد آنها کاسته شد.
وی ادامه داد: در زمان حاضر برای تامین غذای میگوی پرورشی سه واحد خوراک میگو در استان بوشهر راه‌اندازی شده است که برای ۲۷۵ طرح تامین غذا می‌کنند و ۱۰ کارگاه تکثیر نیز مسوولیت تامین بچه میگو برای استخرهای پرورشی را برعهده دارند.
محمدی افزود: راه‌اندازی خوشه صنعتی فرآوری آبزیان به عنوان ماموریت مکمل و بخشی جدایی ناپذیر از تلاش دولت برای بازگرداندن و حفظ ذخایر شیلاتی و صید پایدار با هدف افزایش منافع ساحلی استان بوشهر انجام می‌شود. محمدی گفت: با توجه به اینکه استان بوشهر در حوزه فرآوری و عمل‌آوری محصولات شیلات جزو تولید‌کنندگان و صادرکنندگان است با این روش می‌تواند ضمن بالابردن کیفیت محصول و قدرت صادراتی واحدها به منظور ورود به بازارهای جدید گام‌های مثبتی بردارد.
رونق تولید از طریق خوشه‌سازی
در شرایطی که محمدی از ویژگی‌های بارز خوشه‌سازی در حوزه صنعت آبزی پروری صحبت می‌کند، رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی از منظر دیگری موضوع را حلاجی می‌کند و می‌گوید: بازتوانی و رونق تولید و کسب و کار در استان با ساماندهی خوشه‌های صنعتی میسر می‌شود.
علیرضا زاوشی در گفت‌وگو با ایرنا ادامه داد: توسعه متوازن برخی خوشه‌های صنعتی در استان به ویژه در حوزه‌های ریلی، نفت و گاز و پترشیمی و قطعه‌سازی در سطح ملی مطرح است، به گونه‌ای که بسیاری از ادوات صادراتی در حوزه تولیدات خوشه صنعتی ریلی و تجهیزات پارس جنوبی مربوط به توانمندی‌های استان مرکزی است.
وی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی حوزه صنعت و معدن استان مرکزی، نبود خوشه‌های صنعتی متناسب با ظرفیت‌های مختلف در این حوزه است که این مهم توجه بیشتر تصمیم‌سازان و فعالان عرصه اقتصادی را می‌طلبد.
زاوشی بیان کرد: تکمیل نبودن زنجیره تولید در استان مرکزی همواره یکی از مهم‌ترین دغدغه مسوولان و فعالان عرصه کسب و کار است و خوشه‌های صنعتی با ظرفیت های بالقوه خود ضمن تکمیل این زنجیره، توان تولید ناخالص ملی در استان را نیز افزایش می‌دهند.
وی ادامه داد: استقرار 35 درصدی صنایع بزرگ کشور در استان مرکزی مزیت ارزشمندی برای بهره‌گیری از ظرفیت‌های خوشه‌های صنعتی است ولی به نظر می‌رسد، این خوشه‌ها در برخی از حوزه‌ها عملکرد مناسبی نداشته‌اند.
زاوشی افزود: خوشه صنعتی تجهیزات انرژی استان مرکزی ضمن بومی کردن تولیدات این بخش سهم قابل توجهی در توسعه و تکمیل پروژه‌های کلان کشور به ویژه در پارس جنوبی و ساخت پالایشگاه‌های مختلف بر عهده داشته است.
او اظهار کرد: بیش از 80 درصد فناوری تولید در خوشه تجهیزات انرژی، نفت و گاز و صنعت ریلی، در استان مرکزی بومی شده است.
رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان مرکزی گفت: اشتغالزایی در خوشه عایق رطوبتی دلیجان به مرز 20 هزار نفر رسیده و صادرات تولیدات این خوشه صنعتی سالانه دو میلیون و ۱۷۰هزار دلار ارز آوری دارد.
زاوشی در پایان استفاده از خوشه‌های صنعتی را راهکار مهمی برای تحقق رونق تولید و بهبود شاخص‌های اشتغالزایی در استان مرکزی ارزیابی می‌کند.
نکته قابل توجه در دل اظهارنظرهایی که در خصوص این موضوع مطرح می‌شود آن است که ایده رونق تولید و بهبود محیط‌های کسب و کار زمانی رنگ واقعیت به خود می‌گیرد که فضای کسب و کار در کشورمان بستر لازم برای پویایی را در اختیار فعالان حوزه کسب و کار قرار دهد. در این میان یکی از مهم‌ترین ابزارهای رونق تولید، اشتغالزایی و صادرات استفاده از ظرفیت‌های خوشه‌سازی در حوزه‌های مختلف اقتصادی بر اساس مزیت‌های منطقه‌ای است است، نکته‌ای که به نظر می‌رسد این روزها بیشتر از هر عامل دیگری به کار اقتصاد ایران می‌آید.
