وضعیت جذب سرمایه‌های خارجی در کشورمان چگونه است؟ این پرسش و پرسش‌هایی از این دست، هرچند بعد از خروج ترامپ از برجام و اجرای یکی از سخت‌ترین نظام‌های تحریمی علیه کشورمان کمی بلاموضوع به نظر می‌رسد اما واقعیت آن است اقتصاد ایران بدون ایجاد نظام سازمان یافته‌ای از سرمایه‌گذاری‌های پایدار نمی‌تواند به اهداف از پیش تعیین‌شده‌اش در مسیر توسعه دست پیدا کند.
اما جایگاه ایران در ظرفیت و عملکرد جذب سرمایه‌های خارجی کجاست؟ طی دهه گذشته و در میان ۱۴۱ کشور جهان، ایران از حیث ظرفیت جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی رتبه‌ای بین ۵۱ و ۵۴ و بالاتر از هند، برزیل و ترکیه را براساس محاسبات آنکتاد به دست آورده است، اما با وجود این رشد، ایران در بهترین حالت سهم ۳/ ۰ درصدی از جریان سالانه سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی به دست آورده که جایگاه نه چندان مطلوب ۱۱۰ را در بین ۱۴۱ کشور جهان از منظر عملکرد به ارمغان آورده است.
متوسط سالانه جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهای آسیای غربی در قرن 21 (از سال2000به بعد) نشان می‌دهد که طی این دوره، میزان جذب سرمایه‌گذاری خارجی در عربستان سعودی و ترکیه بالاتر از ۱۰ میلیارد دلار بوده است. در امارات متحده عربی نیز حدود ۵ تا ۹/ ۹ میلیارد دلار و در کشورهایی نظیر قطر، ایران، عمان، عراق، اردن و سوریه حدود یک تا ۹/ ۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی انجام شده است.
در ایران اما موضوع جذب سرمایه‌های خارجی یکی از مهم‌ترین وعده‌هایی بود که دولت تدبیر و امید بعد از تشکیل کابینه در دستور کار قرار داد. برنامه‌هایی که بعد از امضای برجام و آغاز دوره تازه‌ای از مراودات اقتصادی و ارتباطی کشورمان با جهان پیرامونی در مسیر اجرایی شدن قرار گرفتند؛ این فرآیند ادامه داشت تا زمان ظهور ترامپ و غلتیدن قطار برنامه‌ریزی‌های امریکا در مسیر تصمیم‌سازی‌های خلق‌الساعه که روند جذب سرمایه‌های خارجی در کشورمان را با آسیب‌های جدی مواجه کرد. با توجه به اهمیت موضوع در جریان این گزارش و از دل گفت‌وگو با مدیران تشکل‌های بخش خصوصی در استان‌ها به دنبال طرح پرسش‌های رفتیم که در روند کلی سرمایه‌گذاری در تولید و بازرگانی کشورمان اثرگذار است.
مهم‌ترین عامل فرار سرمایه‌گذار هموار نبودن مسیر سرمایه‌گذاری است
عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی استان فارس در پاسخ به این پرسش، هموار نبودن مسیر سرمایه‌گذاری و نبود متولی مشخص در بخش‌های دولتی و خصوصی برای جذب و هدایت سرمایه‌گذار را از عوامل مهم در سردرگمی و معطل ماندن متقاضیان سرمایه‌گذاری و فرار آنها از این استان عنوان کرد. موضوعی که در صورت عدم توجه می‌تواند بخش قابل توجهی از ظرفیت‌های کشورمان برای توسعه را مسدود کند.
عباس ابوقداره در ادامه اظهاراتش با تاکید بر لزوم تسهیل مسیر سرمایه‌گذاری توسط نهادهای مسوول
گفت: دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی باید با جلوگیری از موازی‌کاری، موانع حضور سرمایه‌گذار را رفع کنند. متاسفانه متولی متمرکز برای بخش سرمایه‌گذاری در استان وجود ندارد و اگر سرمایه‌گذاری وارد استان شود در سردرگمی و موازی‌کاری بین بخش دولتی و خصوصی می‌ماند و همین موضوع مهم‌ترین عامل فرار سرمایه‌گذار است. سرمایه‌گذاری عنوان‌های مختلفی در بخش دولتی و دستگاه‌های اجرایی دارد که عمدتا هم سرمایه گریز هستند تا سرمایه پذیر.
ابوقداره با اشاره به روش‌های جذب سرمایه‌گذار و تسهیل روند سرمایه‌گذاری گفت: سرمایه به تنهایی صرفه اقتصادی نداره بلکه سرمایه باید جایی باشد که رشد کند لذا برای جذب سرمایه‌گذاری نخستین اقدام سودآور کردن واحدهای موجود است. اگر سرمایه‌گذاری مدیریت نشود موجب تعطیلی واحدهای تولیدی قدیمی می‌شود و این درحالی است که سودآور شدن سرمایه‌گذاری‌های پیشین عامل و انگیزه مهمی برای سرمایه‌گذاری است.
رییس کمیسیون سرمایه‌گذاری اتاق بازرگانی فارس ادامه داد: ما در این کمیسیون به دنبال رفع تخصصی و کارشناسی موانع سرمایه‌گذاری و هموار کردن مسیر حضور سرمایه‌گذاران هستیم.ابوقداره همچنین با اشاره به کارگروه تسهیل و رفع موانع تولید، گفت: بیشتر مصوبات این کارگروه در استان اجرایی نشده است در حالی که بر اساس بخشنامه کشوری؛ مصوبات کارگروه تسهیل و رفع موانع تولید برای تمام دستگاه‌های اجرایی و زیرمجموعه‌های قوه قضاییه لازم‌الاجرا است.
فراخوان جذب سرمایه‌گذار در چابهار
مهم‌ترین راهکاری که از منظرکارشناسان برای جذب سرمایه‌های خارجی در دوره تحریم‌ها می‌توان به کار گرفت، استفاده از ظرفیت‌های فراوان مناطق آزاد و بنادر بین‌المللی برای جلب‌توجه سرمایه‌گذاران است. بهروز آقایی، مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان با اشاره به مزیت‌‌های سرمایه‌گذاری در بنادری از جنس چابهار اظهار داشت: همه سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی می‌توانند در حوزه‌های حمل و نقل مواد نفتی و پتروشیمی و کارخانه‌های بسته‌بندی در این بندر سرمایه‌گذاری کنند و هیچ محدودیتی برای سرمایه‌گذاری در بندر چابهار وجود ندارد.
آقایی افزود: یکی از اهداف بزرگ ما در بندر چابهار استفاده کشورهای منطقه از ظرفیت‌های این بندر است و هم‌اکنون کالاهای مورد نیاز کشور افغانستان با کمترین هزینه و زمان از طریق بندر چابهار به این کشور ترانزیت می‌شود. محمد راستاد، مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی هم با بیان اینکه مشوق‌های جذابی برای سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی بندر چابهار در نظر گرفته‌ایم، از فعالان اقتصادی داخلی و خارجی دعوت کرد تا سرمایه‌گذاری‌های روبنایی موردنیاز در بندر چابهار که در قالب قراردادهای BOT بلندمدت منعقد می‌شود، بررسی کنند و به تناسب توان مالی پیشنهاد‌ات خود را به سازمان بنادر ارایه دهند.تشویق برای سرمایه‌گذاری در این بندر در شرایطی است که در حال حاضر یک میلیارد دلار در بندر چابهار سرمایه‌گذاری شده و بیش از ۶۰ تقاضای دیگر با ۲۴۰۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری وصول شده است.
میزان جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی استان‌های ایران
با بررسی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی استان‌ها از سال ۱۳۸۹ به بعد مشخص می‌شود که استان‌های خوزستان و بوشهر بالاترین میزان جذب FDI را داشته‌اند. دلیل این امر سرمایه‌گذاری در میادین نفت و گاز در این استان‌ها بوده است. استان‌های تهران، اصفهان، آذربایجان شرقی و فارس در رتبه‌های بعدی قرار دارند. حجم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی استان ایلام از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۵ صفر بوده است. حجم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی استان‌های کرمانشاه، قم، خراسان جنوبی، کهگیلویه و بویراحمد، کردستان و چهارمحال و بختیاری در این مدت شش ساله کمتر از ۲۰ میلیون دلار بود.میزان جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی استان اصفهان در سال ۱۳۹۵ بیشتر از بقیه استان‌ها بود. استان تهران، آذربایجان غربی و شرقی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. میزان جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی استان‌های بوشهر، اردبیل، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، قم، کردستان و کرمانشاه در سال ۱۳۹۵ صفر بود. میزان جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی استان خراسان جنوبی نیز تنها ۳۲۰ هزار دلار بود.
