گروه بنگاه‌ها
یکی از مشکلات اصلی کشور در دوران جدید یکی از چالش‌های جدی فرهنگ و تمدن ایرانی را تشکیل می‌دهد؛ بحث مهاجرت بی‌رویه و دامنه‌دار روستاییان به شهرها و از بین رفتن نمادها و بسترهای اصلی زندگی روستایی و عشایری در کشورمان است که آسیب‌های فراوانی را در بخش‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... متوجه کشور می‌کند. ناگفته پیداست که مهم‌ترین دلیل مهاجرت افسارگسیخته روستاییان به شهرها به دلیل بیکاری و عدم بهبود وضعیت معیشتی روستانشینان است که باعث شده تا هر سال تعداد بیشتری از ایرانیان روستایی برای پیدا کردن شغل مناسب راهی شهرها شوند.
در چنین شرایطی کارشناسان معتقدند که از طریق فعالیت‌هایی مانند بوم‌گردی در روستاها و مناطق عشایری می‌توان زمینه لازم برای رشد اقتصادی و درآمدزایی در روستاها را ایجاد کرد تا با کسب درآمدهای لازم روستاییان ایرانی میل بیشتری برای ماندن در زمین‌های آبا و اجدادی خود داشته باشند.
گردشگری روستایی و عشایری یا به عبارت دیگر بوم‌گردی یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار در جوامع روستایی است. تعاریف متعددی برای بوم‌گردی وجود دارد اما شاید مهم‌ترین این تعاریف «قرارگرفتن و زیستن در بطن یک فرهنگ خاص، تجربه کردن این فرهنگ از نزدیک و احترام به مردمان این زیست بوم با این فرهنگ منحصربه‌فرد باشد». اهمیت بوم‌گردی به حدی است که سازمان میراث فرهنگی، ایده بوم‌گردی را به عنوان راه‌حل برون‌رفت از آسیب‌های اجتماعی کشور، مهاجرت و حاشیه‌نشینی مطرح کرد، به‌طور قطع توسعه بوم‌گردی در جوامع روستایی و عشایری با ایجاد اشتغال مانع از مهاجرت جامعه محلی شده و حتی در مواقعی مهاجرت معکوس از شهر به روستا و ایل را سبب می‌شود.
هرچند بوم‌گردی از سال‌های ابتدایی دهه80 و در زمان دولت اصلاحات در کشور استارت خورد اما طی 8سال زمامداری دولت مهرورز به فراموشی سپرده شد تا زمان دولت تدبیر که یک‌بار دیگر این موضوع در دستور کار جدی دولتمردان قرار گرفت. یکی از این تعاریف جدید بوم‌گردی، استفاده از ظرفیت‌های درونی روستاها برای درآمدزایی است که بعد از دولت یازدهم در دولت دوازدهم هم با جدیت دنبال شد. معاون رییس‌جمهوری و رییس سازمان برنامه و بودجه نیز با اشاره به همین ظرفیت‌های بالای اشتغال‌زایی است که می‌گوید: پشتیبانی و حمایت در ارائه تسهیلات برای رونق بوم‌گردی به عنوان سیاست‌های مصوب دولت دوازدهم در دستور کار است.
محمدباقر نوبخت که در روزهای پایانی هفته گذشته راهی استان گیلان شده بود، در حاشیه بازدید از موزه میراث روستایی گیلان در منطقه سراوان رشت با اشاره به لزوم توجه ویژه به بوم‌گردی در راستای معرفی فرهنگ، آیین و میراث ماندگار گذشتگان به نسل کنونی افزود: باید شرایط به گونه‌یی فراهم شود تا گردشگران و میهمانان داخلی و خارجی با سنت‌ها، آداب و رسوم و فرهنگ اصیل ایرانی آشنا شوند.
با توجه به اهمیت موضوع بوم‌گردی در فرآیند کلی اشتغال‌زایی در روستاها سراغ دیدگاه‌های فعالان این حوزه رفتیم تا نوری به ابعاد مختلف بحث بوم‌گردی در کشور تابانده شود.
توجه به بوم‌گردی برای توسعه روستاها
معاون رییس‌جمهوری توجه به بوم‌گردی برای انتقال فرهنگ و آیین معنوی را از الزام‌ها عنوان و تاکید کرد: باید شرایط را برای تبدیل واحدهای واجد شرایط مسکونی روستایی به بوم‌گردی با هدف اسکان میهمانان و مسافران تسهیل کنیم.
او با بیان اینکه واحدهای مسکونی روستایی برای تبدیل به بوم‌گردی در اولویت پرداخت تسهیلات هستند، گفت: این‌گونه اسکان مسافر در خانه‌های بوم‌گردی افزون بر درآمدزایی برای روستاییان، حاوی انتقال پیام و انتقال فرهنگ به مسافران است و به همین رو دولت به این موضوع توجهی ویژه دارد.
نوبخت با تاکید بر اینکه تمهیدات لازم برای تسهیل در پرداخت تسهیلات به متقاضیان واحدهای بوم‌گردی فراهم شده، افزود: با توجه به اینکه سازمان برنامه و بودجه وظیفه نظارت بر پرداخت تسهیلات را برعهده دارد، در صورت ارائه هرگونه گزارش مبنی بر همکاری نکردن بانک‌ها، این سازمان وارد عمل شده و شرایط تسهیل پرداخت وام را تا حصول نتیجه لازم فراهم می‌کند.
وی با اشاره به وجود انگیزه لازم بین بانک‌ها برای پرداخت تسهیلات به واحدهای بوم‌گردی به دلیل حمایت دولت از این طرح افزود: توصیه می‌کنم کسانی که خانه‌های روستایی دارند ولی هنوز اقدام نکرده‌اند، با انگیزه مشارکت در انتقال فرهنگ و همچنین مباحث اقتصادی واحدهای بوم‌گردی به عنوان واحدهای اقتصادی درآمدزا برای روستاییان و خانوارها وارد عمل شوند.
مشکلات فعالیتهای بوم‌گردی در کشور
در شرایطی که سخنگوی دولت از عزم دولت برای توسعه بوم‌گردی در کشور صحبت می‌کند؛ فعالان این بخش معتقدند که با وجود عمر یک دهه‌یی فعالیتهای بوم‌گردی در کشور اما تنها دو سال است که آیین‌نامه و ضوابط فعالیت آنها تدوین شده و برای تثبیت این آیین‌نامه‌ها به زمان بیشتری نیاز است. شاید به همین دلیل است که در بسیاری از استان‌ها همچنان کارشناسان و مسوولان با مقوله بوم‌گردی و اقامتگاه بوم‌گردی آشنایی کاملی ندارند و همواره با چالش‌‌هایی در این باره روبهرو هستند.
«اکبر رضوانیان» یکی از اعضای خوشه سار بوم‌گردی و مالک یکی از اقامتگاه‌های بوم‌گردی در کاشان درباره چالش‌های پیش روی بوم‌گردی در کشور می‌گوید: «سال‌هاست بر سر دریافت مجوز فعالیتهای اقامتگاه‌های بوم‌گردی در استان اصفهان با مسوولان استان با مشکلاتی روبهرو هستیم. از یک سو آنها می‌گویند اقامتگاه بوم‌گردی باید در بافت روستایی باشد و مجوز فعالیت در بافت شهری را نمی‌دهند از دیگر سو شاهد آن هستیم که در سایر استان‌ها، مجوز فعالیت بوم‌گردی به واحدهایی که در بافت شهری فعال هستند، داده شده است.»
در همین زمینه معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان‌شمالی نیز معتقد است: برای توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی باید رسیدگی به تقاضاها تسریع و راهنمایی‌های لازم به متقاضیان برای فراهم کردن شرایط مورد نیاز ارائه شود و همچنین برای اخذ تسهیلات کم بهره به آنان به صندوق کارآفرینی و امید معرفی شوند.
مینا هاشمی‌مرغزار در گفت‌وگو با ایرنا اظهارکرد: برای توسعه دفاتر مسافرتی هم سعی بر تقویت دفاتر موجود و حمایت از آنها از طریق تسهیلات کم بهره شده است. در مجموع مبلغ یک‌میلیارد و 350 میلیون ریال به سه اقامتگاه بوم‌گردی در استان تسهیلات ارائه شده است.
عدم همکاری صندوق کارآفرینی و امید
هاشمی‌مرغزار درباره مشکلاتی که پیش روی اقامتگاه‌های بوم‌گردی در خراسان‌شمالی وجود دارد، گفت: از جمله مشکلات می‌توان به عدم همکاری صندوق کارآفرینی و امید برای اعطای تسهیلات کم بهره با وجود انعقاد تفاهمنامه مشترک اشاره کرد.
او افزود: عدم درک درست از مفهوم و هدف اقامتگاه‌های بوم‌گردی، توجه بیش از حد به توسعه کمی بدون توجه به توسعه کیفی، نبود آموزش در این حوزه، نبود نظارت اصولی و ارزیابی صحیح، نبود کارشناسان متخصص و آشنا با نحوه اجرای طرح و اعطای مجوز به افراد فاقد صلاحیت 6محوری هستند که در بخش قوانین و مقررات می‌توانند برای توسعه اقامتگاه‌های بوم‌گردی چالش‌زا باشند.
او ادامه داد: بانیان واحدهای بوم‌گردی معتقدند تمرکز دستگاه‌های دولتی بر افزایش تعداد این اقامتگاه‌ها، بدون آنکه قواعد و صورت مشخصی برای این توسعه وجود داشته باشد، حیات طبیعی و هویت اصیل روستاها را به خطر انداخته و این جریان را که با هدف توسعه پایدار روستاها آغاز شده بود به انحراف می‌کشاند. در عین حال این مساله چالش‌های اقتصادی را نیز متوجه بومی‌ها می‌کند.
هاشمی‌مرغزار اظهارکرد: در واقع تشویق روستاییان به ساخت این واحدها برای تحقق 2هزار اقامتگاه بوم‌گردی تا پایان برنامه ششم توسعه، این جریان را از مسیر اصلی خود خارج و گردشگران را نسبت به این دست از اقامتگاه‌ها بدبین خواهد کرد. او بیان کرد: فراهم نبودن دیگر زیرساخت‌های لازم در مناطق محلی که پیش‌نیاز ورود گردشگران است، در کنار عدم معرفی این مناطق در شمار مقاصد گردشگری، جوامع محلی امیدوار را از کسب درآمد مطلوب بی‌نصیب خواهد گذاشت.
