گروه بانک و بیمه | محسن شمشیری |
به دنبال سیاست‌های انقباضی دولت و بانک مرکزی برای کاهش رشد پایه پولی، رشد نقدینگی، رشد تسهیلات دهی بانک‌ها و در نتیجه کاهش تزریق پول به بازار و واحدهای اقتصادی، افزایش تقاضا برای پول در بازار بین بانکی موجب شد که نرخ سود در بازار
بین بانکی به بالای 21 درصد برسد. از سوی دیگر، نیاز به پول بیشتر موجب شده که برخی بانک‌ها نیز سود بیشتری را برای جذب منابع در بانک‌ها ارایه دهند.
درحالی که طبق مصوبه شورای پول و اعتبار نرخ سود سپرده‌های بانکی باید ۱۸درصد باشد، به‌تازگی برخی بانک‌ها از جمله تعدادی از بانک‌های دولتی اقدام به افزایش این نرخ و پرداخت سود ۲۰درصدی به سپرده‌های بانکی کرده‌اند. به‌تازگی برخی بانک‌های دولتی و خصوصی در پاسخ به مشتریان برای افتتاح سپرده‌های جدید یا تمدید سپرده‌های قدیمی از افزایش نرخ سود سپرده خبر می‌دهند. این بانک‌ها به مشتریان خود اعلام کرده‌اند که نرخ سود سپرده موقتاً به 20 درصد افزایش یافته است؛ شعب یکی از بانک‌های دولتی در پاسخ به مشتریان درباره اینکه آیا این نرخ به میزان مشخصی از سپرده‌ها پرداخت می‌شود یا خیر، می‌گوید: خیر، به تمام مبالغ سپرده‌گذاری‌شده نرخ سود 20 درصد پرداخت می‌شود. در شعب برخی دیگر از بانک‌ها وضعیت متفاوت است، یکی از بانک‌ها به مشتریان می‌گوید که نرخ سود پرداختی به سپرده‌های بالای 100 میلیون تومان 20 درصد است و زیر 100 میلیون همان 18 درصد قبلی!
مسوول این شعبه درباره اینکه «نرخ سود از چه‌زمانی به 20 درصد افزایش یافته است؟» می‌گوید: قبلاً هم در برخی از بازه‌های زمانی سپرده 20درصدی داشتیم؛ بستگی به تصمیم بانک دارد، ولی قبلاً هم در چند نوبت سپرده‌های جدید با نرخ 20 درصد افتتاح می‌شدند.
این درحالی است که طبق مصوبات یکهزار و دویست و نود و هفتمین جلسه شورای پول و اعتبار نرخ سود علی‌الحساب سپرده‌های سرمایه‌گذاری مدت‌دار بین 10 تا 18 درصد تعیین شده است و بانک مرکزی بارها در قالب بخشنامه‌هایی جداگانه از بانک‌ها خواسته است که نرخ‌های سود مصوب را رعایت کنند.
شفاف‌سازی بانک مرکزی درباره نرخ سود بین‌بانکی
هرچند سهم تغییرات نرخ بهره بین بانکی در نوسانات دو سال اخیر بورس کمتر از عواملی مانند قیمت‌گذاری دستوری یا نرخ جهانی کالا‌های اساسی بوده، اما شفاف‌سازی بانک مرکزی درباره کریدور نرخ سود بین‌بانکی باعث رفع ابهام از بازار شده و در بازگشت اعتماد و آرامش ازدست‌رفته سهامداران موثر خواهد بود. بانک مرکزی خیلی زود عمل به وعده خود را آغاز کرد. بررسی تغییرات نرخ سود بین‌بانکی نشان می‌دهد این نرخ که در تاریخ ۳۰ تیرماه به اوج خود یعنی ۲۱.۳۱ درصد رسیده بود، از ۶ مردادماه با کاهش ۰.۱۸ واحدی، به ۲۱.۱۳ درصد رسیده است.
پس از جلسه روز سه‌شنبه ۴ مردادماه رییس‌کل بانک مرکزی با رییس سازمان بورس و شفاف شدن برنامه‌های سیاست‌گذار پولی برای مدیریت فضای کلان اقتصاد کشور، بازار‌های مالی هم به آرامش نسبی رسیده‌اند. در واقع حضور فعالانه بانک مرکزی در جایگاه حمایت‌کننده از منافع مردم در بازار‌ها موجب شد بورس هم از آن فضای وحشت‌زده فاصله بگیرد و مانند بازار ارز، آرامش نسبی در این بازار نیز حاکم شود.
شاخص کل بورس تهران که طی سه روز نخست هفته گذشته بیش از ۳۸ واحد کاهش یافته بود، پس از جلسه روز سه‌شنبه رییس‌کل بانک مرکزی و رییس سازمان بورس شتاب روند کوتاه‌مدت نزولی را کاهش داد و فعلاً در حال درجازدن است تا سایر ابهامات پیش روی بازار روشن شود.البته تنها باتکیه‌بر این ریزموج‌ها هنوز برای اعلام تغییر روند بازار خیلی زود است و از طرفی، سایه عوامل متعددی از جمله کاهش قیمت‌های جهانی و موج‌های کرونایی هنوز بر سر بازار سرمایه وجود دارد که در روز‌های آینده در جهت افت بورس فشار وارد می‌کنند، اما درعین‌حال شفاف شدن سیاست بانک مرکزی مبنی بر اجرای مصوبات شورای پول و اعتبار در زمینه حفظ نرخ سود بین‌بانکی در دالان پیشبینی شده، باعث دلگرمی بازار و جلوگیری از فروش‌های هیجانی بوده است.
همکاری بانک و بورس
با وجودی که از نظر کارشناسی، سهم نرخ بهره در بین عوامل موثر بر نزول بورس در ماه‌های گذشته خیلی زیاد نیست، اما در جلسه‌ای که هفته قبل بین رییس‌کل بانک مرکزی و رییس سازمان بورس و در پاسخ به دغدغه سهامداران برگزار گردید، مقرر شد در چارچوب دالان نرخ بهره مصوب شورای پول و اعتبار، نرخ بهره بین‌بانکی که از ۲۱ درصد عبور کرده بود، آرام‌آرام به سمت ۲۱ درصد برگردد. علی صالح‌آبادی در دیدار با مجید عشقی، با اشاره به موضوع نرخ سود بین‌بانکی به عنوان یکی از دغدغه‌های فعالان بازار سرمایه اظهار کرد: «نرخ سود در بازار بین‌بانکی طبیعتاً متناسب با عرضه و تقاضا و مکانیزم بازار تعیین می‌شود، اما بانک مرکزی به عنوان بازارساز و در چارچوب سیاست پولی ضد تورمی که به تأیید دولت نیز رسیده است، در این بازار حضور دارد و نرخ سود در این بازار را در چارچوب مشخصی، کنترل می‌کند و در همین راستا نیز در جلسه با رییس سازمان بورس، تصمیماتی دراین‌خصوص اتخاذ شده که با اجرای این تصمیمات، نرخ سود در بازار بین‌بانکی کنترل خواهـد شد».
کارکرد نرخ سود بین‌بانکی
نرخ سود بین‌بانکی به معاملات کوتاه‌مدت بانک برای تأمین نیاز‌های مقطعی به نقدینگی بازمی‌گردد که با عنوان معاملات شبانه بانک‌ها نیز شناخته می‌شود و همین همکاری بانک‌ها با یکدیگر، نیاز آنها به منابع بانک مرکزی را کاهش می‌دهد.
روز چهارشنبه ۵ مردادماه، رییس‌کل بانک مرکزی که برای افتتاح سایت جدید به تحریریه ایبِنا آمده بود، درباره کاهش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی به خبرنگار ایبِنا گفت: «یکی از سازوکار‌هایی که بانک مرکزی دارد، تقویت بازار بین‌بانکی است، بازاری که کمک می‌کند بانک‌ها نیاز‌های نقدینگی خود را بتوانند از این بازار تأمین کنند».صالح‌آبادی تصریح کرد: «درواقع بانک‌ها می‌توانند اوراق دولتی که در بازار بین‌بانکی در اختیار می‌گیرند را مورد معامله قرار دهند و به نهاد‌های دیگر بفروشند و از طریق آن تأمین مالی انجام دهند».
یک برداشت اشتباه
بر خلاف آنچه برخی از فعالان بازار سرمایه فکر می‌کنند، نرخ بهره بین‌بانکی حداقل به‌صورت مستقیم آن‌چنان تأثیری بر بازار سرمایه ندارد، بااین‌حال نرخ بهره یکی از موضوعات مورد بحث در محافل بانکی و بورسی در هفته‌های اخیر بوده است.تعدادی از فعالان بازار سرمایه که پس از رشد و سوددهی بی‌سابقه بورس در سال ۱۳۹۸ و نیمه اول ۱۴۰۰، در دو سال اخیر بخشی از سود‌های خود را ازدست‌داده‌اند، مدتی است به نقش افزایش نرخ سود بین‌بانکی و تأثیر آن بر ادامه‌دار شدن نزول بورس می‌پردازند.از سوی دیگر گروهی از اقتصاددانان و کارشناسان بازار سرمایه با اشاره به عوامل متعدد دیگر به‌غیراز نرخ بهره بین‌بانکی، استدلال می‌کنند که سهم افزایش نرخ بهره در نزول بورس خیلی کمتر از آن چیزی است که مطرح می‌شود.مجید شاکری؛ کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با ایبِنا در این زمینه تأکید کرد: «باتوجه‌به اینکه تقریباً ارتباط نرخ بهره بین‌بانکی با نرخ بهره تسهیلات و سپرده قطع است؛ اثرگذاری مستقیم یا واضحی بر شاخص بورس نمی‌تواند داشته باشد. ممکن است بگوییم در بلندمدت شاید در رفتار تسهیلات‌دهی یا رفتار بانک‌ها در نرخ سود سپرده می‌تواند با روش‌های غیرصریح اثر داشته باشد؛ اما با این شرایط کنونی و در کل، در کوتاه‌مدت قطعاً اثری ندارد. متأسفانه عملاً از اتفاقات سال ۹۹ به بعد نرخ بهره بین‌بانکی به عنوان یک شاخص بین بورسی‌ها جا افتاده است».
سهم سایر عوامل
بدون شک در وضعیت امروز بازار سرمایه، عوامل متعدد دیگری غیر از نرخ بهره بین‌بانکی دخیل هستند که مورد اذعان صاحب‌نظران بورسی هم قرار دارد. رییس سازمان بورس که خود از حامیان بازار سرمایه و در واقع متولی حسن عملکرد آن است، به‌رغم پیگیری منافع سهامداران در موضوع نرخ سود بین‌بانکی، معتقد است که «نمی‌شود ادعا کرد که یک عامل باعث نوسانات بازار شده است بلکه قطعاً عوامل متعددی وجود دارد که بازار از آنها تأثیر می‌گیرد؛ از نرخ بهره بین‌بانکی گرفته تا نرخ جهانی کالا‌های اساسی. این متغیر‌ها مدام در حال تغییر هستند و انتظار می‌رود با اصلاحاتی که صورت می‌گیرد بازار سرمایه روند عادی خودش را ادامه دهد چرا که قطعاً این فراز و نشیب‌ها ادامه دارد».
رواج سیاست افزایش نرخ بهره در دنیا
اتفاقا در موج‌های تورمی اخیر که سراسر دنیا را فرا گرفته، بانک‌های مرکزی سیاست افزایش نرخ بهره سیاستی را در پیش گرفته‌اند، تا جایی که این روز‌ها فدرال رزرو امریکا در حال جابه‌جا کردن رکورد‌های افزایش نرخ بهره است؛ موضوعی که بازار‌های بورس در سراسر دنیا و نرخ جهانی کالا‌ها را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.بانک مرکزی امریکا (فدرال رزرو) روز چهارشنبه ۲۷ ژوئیه (پنجم مرداد) چهارمین افزایش متوالی نرخ بهره را برای مقابله با تورم اعلام کرد. این نهاد در یکی از تهاجمی‌ترین حرکات خود در سی سال گذشته نرخ بهره پایه خود را برای دومین بار متوالی سه‌چهارم واحد (۰.۷۵ درصد) افزایش داد. با این افزایش نرخ بهره در بازه ۲.۲۵ تا ۲.۵۰ درصد قرار می‌گیرد که از سال ۲۰۱۸ بی‌سابقه است.
تأثیر نوسانات داخلی و خارجی بر بورس
این تصمیم فدرال رزرو که در مواجهه با تورم بی‌سابقه در امریکا اتخاذ گردیده، درعین‌حال پیام تعمیق رکود اقتصادی را در پی دارد و ازآنجاکه بسیاری از شرکت‌های بازار سرمایه ایران کامودیتی‌ها هستند، بدون شک این تغییران بر میزان فروش آنها نیز اثر خواهد گذاشت و حاشیه سود آنها را با چالش مواجه می‌کند.این موضوع بسیار مهم در کنار معضل بی‌اعتمادی و قیمت‌گذاری دستوری کالا‌ها که آن هم سودآوری شرکت‌ها را تحت فشار قرار می‌دهد، در کنار سایر عوامل ریزودرشت بازار سرمایه را در تنگنا قرار داده است.دراین‌بین نرخ بهره بین‌بانکی هرچند در نگاه کارشناسی سهمی به‌مراتب کمتر از موارد ذکر شده در افت بورس داشته، اما شفاف‌سازی بانک مرکزی در خصوص کریدور نرخ سود بین‌بانکی باعث رفع ابهام از بازار شده و در بازگشت اعتماد ازدست‌رفته سهامداران موثر خواهد بود.
