گروه بانک و بیمه محسن شمشیری
با شروع به کار بازار ارز در نخستین روزهای سال 97 و پس از دور اول تعطیلات نوروزی، بازار ارز با افزایش قیمت‌ها و ادامه نوسانات قیمتی مواجه شد و در برخی روزها نرخ دلار تا 5100 تومان افزایش یافت و البته در برخی روزها با افزایش عرضه و فعالیت صرافی‌ها در بازار، نرخ دلار به حدود 5 هزار تومان نیز رسید.
به گزارش «تعادل» پس از اعلام نرخ ارز در روزهای 5 تا 12 فروردین، برخی کارشناسان بازار و مسوولان بانکی و شبکه صرافی‌های کشور اعلام کردند که عامل اصلی رشد نرخ دلار به بالای 5 هزار تومان، ادامه سفرهای خارجی و نیاز مشتریان برای سفر خارجی و تعطیلی صرافی‌ها بوده است و با شروع به کار صرافی‌ها در روزهای 14 فروردین به بعد، نرخ‌ها باثبات خواهد شد و دلار به زیر 5 هزار تومان خواهد رسید.
در بازار ارز مبادله‌یی روزهای اول بهار 97، نرخ هر دلار امریکا به 3774 تومان رسید، همچنین هر پوند انگلیس 5314 تومان و و هر یورو 4652 تومان ارزش‌گذاری شد. در بازار آزاد نیز در حالی که شبکه‌های اجتماعی از نرخ‌های حاشیه بازار ارز و دلار بالای 5100 تومان خبر دادند. اما صرافی‌های پایتخت روز 7 فروردین، هر دلار امریکا 5069 تومان، هر یورو 6171 تومان هر پوند را 6940 تومان معامله کردند.
در عین حال برخی فعالان بازار ارز معتقدند که در 14 فروردین 97 به بعد با شروع به کار بازار و افزایش فعالیت صرافی‌ها و عرضه ارز و پایان سفرهای نوروزی انتظار این است که نرخ ارز و دلار کاهش یابد اما ممکن است به دلایل غیر اقتصادی و از جمله اخبار پراکنده از تصمیم امریکا مبنی بر خروج از برجام، نرخ دلار در سطح 5هزار تومان تثبیت شود و عرضه و تقاضا از حالت واقعی و انتظار کاهش نرخ‌ها فاصله داشته باشد و همچنان نرخ دلار در حدود 5هزار تومان باقی بماند.
افزایش نرخ طلا
در بازار طلا نیز در حالی که نرخ اونس جهانی به 1332دلار در 13 فروردین 97 رسیده هر گرم طلای ۱۸عیار ۱۶۱هزار و ۹۵۲ تومان ارزش‌گذاری شد. هر قطعه سکه تمام بهار آزادی طرح جدید در سومین روز کاری سال ۹۷ در بازار آزاد یک‌میلیون و ۷۱۰ هزار تومان فروخته شد. همچنین هر قطعه سکه تمام بهار آزادی طرح قدیم یک میلیون و ۶۳۰هزار تومان داد و ستد شد. نیم سکه بهار آزادی ۸۲۰ هزار تومان به فروش رفت. ربع بهار آزادی ۵۲۶ هزار تومان و هر قطعه سکه گرمی نیز ۳۴۰ هزار تومان معامله شد.
عوامل غیراقتصادی از سیاست‌های امریکا
تا انتظارات
اما در عین حال برخی کارشناسان و فعالان بازار ارز معتقدند همان‌طور که برخی مسوولان نظام بانکی کشور به اثر عوامل غیراقتصادی بر بازار ارز اشاره دارند باید توجه داشت که مهم‌ترین عامل غیر اقتصادی موثر بر نرخ دلار، عملکرد دولت ترامپ در انتخاب افراد تندرو در دولت امریکا و سخن گفتن از عدم تعلیق تحریم‌های اقتصادی ایران است که در 22 اردیبهشت ماه باید منتظر عملکرد دولت ترامپ در مورد ادامه حضور امریکا در برجام یا خروج امریکا از برجام باشیم که در آن صورت تحریم‌های دلاری به شکل دیگری رخ خواهد داد.
به همین دلیل برخی فعالان بازار ارز به خرید بیشتر، رشد تقاضا و ذخیره کردن دلار روی آورده‌اند و رشد تقاضای دلار در سال 96 که برخی میزان کل تقاضای ارز در بازار را حدود 22 تا 23میلیارد دلار برآورد کرده‌اند و این میزان حدود دوبرابر تقاضای ارز در سال 95 بوده است.
بر این اساس کارشناسان معتقدند که دلایل غیراقتصادی و انتظاری نسبت به احتمال تحریم‌های دلاری امریکا باعث شده که عده‌یی بیش از نیاز واقعی خود خرید دلار داشته باشند و قبل از اینکه خریدی انجام دهند، اقدام به ذخیره‌سازی دلار کرده‌اند. این موضوع باعث شده که تا اردیبهشت و اعلام تصمیم امریکا در خروج یا ماندن در برجام، بازار را در حالت انتظاری نگه دارد.
اما در عین حال عده‌یی از کارشناسان و مسوولان بانکی معتقدند که ذخایر ارزی کشور، تراز مثبت ارزی ایران و نیازهای واقعی برای واردات کالا و خدمات و سفرهای خارجی در حدی است که امکان برقراری ثبات در بازار ارز و تامین نیازهای واقعی وجود دارد و بانک مرکزی می‌تواند در شرایط ضروری با اقدامات مختلف نسبت به کاهش تقاضای غیر واقعی بازار ارز اقدام کند و به تقاضای واقعی پاسخ دهد.
بانک اتریشی: تحریم‌های امریکا اجازه تجارت با ایران را نمی‌دهند
در عین حال برخی سازمان‌ها و شرکت‌ها و مسوولان آنها معتقدند که احتمال تحریم‌های امریکا، اجازه تجارت با ایران و افزایش تفاهمنامه‌ها و همکاری‌ها را نخواهد داد. از جمله اوبر بانک اتریش اعلام کرد: تحریم‌های امریکا از سال گذشته تاکنون هنوز اجازه تجارت با ایران را به آن نداده و از سال گذشته که با ایران قرارداد همکاری امضا کرد، به خاطر تحریم‌های امریکا به هیچ موفقیتی در تجارت با ایران دست نیافته است.
مدیر اوبر بانک در مصاحبه با روزنامه اتریشی Die Presse گفت: بانک ما در سپتامبر گذشته به عنوان نخستین موسسه مالی غربی وارد فضای کسب و کار در ایران شد اما تحریم‌های امریکا بر سر راه تمام پروژه‌های ما مانع ایجاد کرده‌اند.
گفتنی است، اوبر بانک که هفتمین بانک بزرگ اتریش به شمار می‌رود، نخستین بانک غربی بود که پس از امضای برجام با ایران قرارداد همکاری بست. کارشناسان تهدیدات مکرر دونالد ترامپ رییس‌جمهور امریکا درباره خروج از برجام را عامل اصلی نگرانی شرکت‌های خارجی در تعامل با ایران می‌دانند.
نظر سیف درباره بازار ارز
در این راستا رییس کل بانک مرکزی در تشریح بازار ارز به اثر عوامل غیراقتصادی بر نرخ‌های ارز اشاره و اعلام کرد که تراز ارزی کشور مناسب است و همه تقاضای امروز بازار ناشی از مصارف واقعی نبوده و انتظارات نقش مهمی ایفا می‌کند؛ لذا حساسیت زیادی به تحولات غیراقتصادی وجود دارد و عملا نوسانات کوتاه‌مدت بازار را این بخش از تقاضا شکل می‌دهد.
ولی‌الله سیف رییس کل بانک مرکزی در یادداشت تلگرامی نوشت: بازار ارز یکی از پیچیده‌ترین بازارهاست و ابعاد عرضه و تقاضا به شدت به عامل انتظارات حساس هستند و همین امر این بازار را به یکی از پویاترین بازارهای دارایی مبدل کرده است.
تحولات مختلف از کانال انتظارات این قابلیت را دارند که به سرعت بر بازار اثر بگذارند و متناسب با این تحولات، تحلیل و ارزیابی وضعیت بازار می‌تواند ظرف مدت کوتاهی تغییرات اساسی را تجربه کند. از این‌رو لازم است، ناظران و کارشناسان اقتصادی با توجه به این پویایی، بازار و سیاست‌های بانک مرکزی را رصد و تحلیل کنند. آنچه مشهود است، تراز ارزی کشور در وضعیت مناسبی است و بر مبنای روند متغیرهای بنیادین، مسیر بلندمدت بازار دچار عدم تعادل و کسری نخواهد بود. اما همه تقاضای امروز بازار ناشی از مصارف واقعی نبوده و انتظارات نقش مهمی ایفا می‌کند؛ لذا حساسیت زیادی به تحولات غیراقتصادی وجود دارد و عملا نوسانات کوتاه‌مدت بازار را این بخش از تقاضا شکل می‌دهد.
خصیصه تقاضای مذکور، موقتی بودن آن است و همان‌طور که در سال 1392، قیمت ارز با برچیده شدن این تقاضا افت کرد، انتظار می‌رود با بهبود شرایط این امر تکرار شود، چرا که این تحولات از طرف عوامل بنیادین اقتصادی پشتیبانی نمی‌شوند. در پاسخ به شرایط اخیر و افزایش تقاضای ارز ناشی از عوامل انتظاری، بانک مرکزی همواره در تلاش بوده است با پاسخگویی به نیازهای ارزی کشور و با نگاه به آینده مانع هرگونه کمبودی شود که تولید و اقتصاد کشور را با چالش مواجه می‌کند. از سوی دیگر با ابلاغ مقررات ارزی به شبکه بانکی، بستر لازم برای استفاده از ارزهایی که به واسطه تقاضای احتیاطی توسط افراد نگهداری می‌شود، مهیا شده و بانک‌ها ملزم هستند با همان ارز سپرده‌گیری شده در هنگام افتتاح حساب، در زمان برداشت وجوه به مشتریان خود پاسخ دهند. بدین شکل نظام بانکی قادر است منابعی را که در چرخه مالی کشور و خلق ارزش افزوده قرار ندارند، برای تولید و ایجاد رفاه بیشتر در جامعه تجهیز کند.
از سوی دیگر توجه به این نکته لازم است که با سیاست‌های انضباط‌گرایانه مالی و پولی، حتی با وجود تعدیل‌های اخیر در نرخ ارز، کماکان تورم در سطوح پایین و تک‌رقمی قرار داشته و بدین شکل، از قدرت خرید پول ملی همچنان صیانت شده است، امری که برای مثال در تحولات ارزی سال‌های 90 و 91 روی نداد. امید است این وضعیت باثبات پولی همچنان در سال 1397 که سال حمایت از کالای ایرانی است، تداوم یافته و بدین شکل نه‌تنها قدرت خرید عموم مردم از مجرای مهار تورم حفظ شود، بلکه با استمرار تورم پایین، تولیدکنندگان بتوانند با حداقل تغییر در هزینه تولید، به فعالیت مفید و ارزشمند خود ادامه دهند. در این مسیر، بانک مرکزی با هماهنگی همه دستگاه‌های اقتصادی و همفکری با مجلس محترم شورای اسلامی، به ویژه کمیسیون اقتصادی، در راستای صیانت از آرامش و ثبات اقتصاد کشور و حضور فعال در بازار ارز و مدیریت تحولات آن و نیز بهره‌گیری از تمام ظرفیت‌ها و اجرایی کردن طرح‌های مناسب برای کنترل نوسانات و التهابات مربوط، تا حصول نتیجه، گام برخواهد داشت.
جزئیاتی از طرح جدید ارزی مجلس
در عین حال، مجلس نیز به دنبال ساماندهی بازار ارز، از ارائه طرحی در این زمینه خبر داده و رییس کمیسیون اقتصادی مجلس ساماندهی صرافی‌ها، یکسان‌سازی نرخ ارز، شفاف‌سازی خرید و فروش و جلوگیری از چند نرخی شدن ارز را از موارد ضروری برای پیگیری طرح مجلس برای ساماندهی بازار ارز عنوان کرده است.
محمدرضا پورابراهیمی با اشاره به اینکه پیش‌نویس طرح ساماندهی بازار ارز آماده شده است، گفت: الزام بانک مرکزی به ارائه تضمین برای تسویه سپرده‌های ارزی از طریق بانک‌های دولتی، یکی از موارد پیش‌بینی شده در این طرح است، به این ترتیب که چند بانک را مبنا قرار دهیم، مردم ارزهای‌شان را آنجا سپرده‌گذاری کنند یا در صورت تمایل با نرخ رسمی تعریف شده ریال‌شان را به ارز تبدیل کنند و آن را به صورت ارزی نگهداری کنند.
وی در گفت‌وگو با خانه ملت ادامه داد: یکی از موارد دیگری که در این طرح پیش‌بینی شده، یکسان‌سازی نرخ ارز و تک‌نرخی شدن آن است چراکه چندنرخی شدن آن ایجاد فساد کرده و هیچ‌کس جوابگو نیست که نرخ واقعی ارز چه عددی است، در واقع نیاز است که نرخ ارز کاملا شفاف باشد.
پورابراهیمی موضوع سوم موردنظر در این طرح را ساماندهی اطلاعات مربوط به خرید و فروش ارز عنوان کرد و افزود: ساماندهی صرافی‌ها مهم‌ترین رکن این طرح است چراکه صرافی‌ها اصلی‌ترین عامل مبادلات ارزی کشور محسوب می‌شوند و باید سامانه خرید و فروش ارز در کشور شفاف باشد.
رییس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه این طرح در هفته‌های پایانی سال گذشته آماده شده بود اما اقدامات بانک مرکزی اجازه عملیاتی شدن آن را با رویکرد کارشناسی نداد، گفت: در صورت عدم اتخاذ تصمیمات جامع برای ساماندهی بازار ارز از سوی بانک مرکزی، این طرح در نخستین جلسات علنی مجلس پس از تعطیلات به جریان خواهد افتاد.
تغییرات نرخ دلار در سال ۹۶
بیشترین نوسانات 20 سال اخیر نرخ دلار مربوط به سال 91 با 116درصد رشد، سال‌های 77 و 78 به دلیل کاهش شدید درآمد نفت به حدود 11 میلیارد دلار در سال با نوسان 35 و 33درصد رشد و سال 96 با 33درصد رشد بوده است.
برآوردها نشان می‌دهد که نرخ دلار در 100 سال اخیر از یک تومان به‌ازای یک دلار به 5000 تومان در برابر یک‌دلار رسیده و 5 هزار برابر شده است.
نوسانات و جهش نرخ ارز یکی از مباحثی است که از اواسط دهه ۱۳۸۰ تاکنون به دلایل مختلف هرچند وقت یک‌بار در اقتصاد ایران اتفاق افتاده به شکلی که در روزهای اخیر نیز قیمت ارز در بازار آزاد وارد کانال جدیدی شده و مرز ۵ هزار تومان را رد کرد.
همچنین پس از سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ نیز این بازار شاهد نوسانات قیمتی بود، با این حال از سال ۱۳۹۲ بازار ارز روند تا حدود زیادی باثبات را طی کرده است.
از نیمه دوم سال ۱۳۹۲ تا پاییز سال ۱۳۹۵ نیز بازار ارز با ثبات نسبی روبه‌رو بوده و نرخ ارز تغییرات چندانی نداشته تا ماه‌های اخیر که قیمت ارز با جهش روبه‌رو بوده و نمودار قیمتی ارز در سال ۹۶، روند صعودی داشته است.
تغییرات قیمتی دلار امریکا از ابتدا تا پایان سال ۱۳۹۶ نشان می‌دهد که از 16 فروردین 96 تا پایان اسفند نرخ دلار از 3765 تومان به 4869 تومان در روز پایانی سال 96 رسیده است.
