کاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دایم کشورمان نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین، طی سخنرانی در شورای حکام، مواضع جمهوری اسلامی ایران درخصوص گزارش مدیرکل آژانس در مورد راستی‌آزمایی اجرای برجام را تشریح کرد. اهم مواضع نماینده دایم ایران به شرح زیر است:
۱- سه سال از تصمیم یکجانبه و ناموجه امریکا مبنی بر خروج از برجام، نقض تعهدات این کشور ذیل این توافق، تضعیف غیرمسوولانه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و اعمال سیاست شکست خورده «فشار حداکثری» می‌گذرد.
۲- رییس‌جمهور سابق امریکا، اصل بنیادین حقوق بین‌الملل یعنی «اصل لزوم وفای به عهد» را در قربانگاه دولت خود ذبح کرد. ابعاد فراسرزمینی تحریم‌های ایالات متحده که با حقوق بین‌الملل مغایرت دارند، حتی دوستان اروپایی آن را نیز از اجرای تعهدات‌شان باز داشت.
۳- از آنجا که بخش لغو تحریم و تاثیرات آن در برجام، مبنای اساسی رضایت ایران به این توافق به‌طور کامل را تشکیل می‌دهد، نقض‌های ایالات متحده امریکا باعث شد که این قسمت از توافق بی‌اثر و عاری از فایده شود.
۴- یک سال پس از ادامه عدم اجرای توافق توسط امریکا، ایران از حقوق خود برابر مفاد همان توافق استفاده کرد و یک سیاست تدریجی را برای متوقف کردن اجرای بخشی از تعهدات خود تحت برجام اتخاذ کرد. حتی در این شرایط نیز آژانس قادر به راستی‌آزمایی و نظارت بر اقداماتی بود که ایران در این زمینه انجام داده بود، موضوعی که به عنوان همکاری «استثنایی» حتی در طول شیوع کرونا به رسمیت شناخته شد.
۵- در چنین شرایطی، مجلس شورای اسلامی ایران در تاریخ ۲ دسامبر ۲۰۲۰ و پس از حدود دو سال و نیم از ادامه تحریم‌های اقتصادی علیه بخش‌های مختلف اقتصاد ایران توسط امریکا و فقدان اقدامات عملی اتحادیه اروپا، سه کشور اروپایی در اجرای تعهدات خود، قانونی را تحت عنوان «برنامه اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» تصویب کرد که دولت را ملزم کرد اجرای تمامی فعالیت‌های نظارت و راستی‌آزمایی فراتر از موافقتنامه پادمان ایران با آژانس، از جمله اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را در صورت ادامه عدم پایبندی طرف‌های توافق پس از دو ماه از اجرایی شدن این قانون، متوقف کند.
۶- متاسفانه، الزامات این قانون برآورده نشد و لذا اجرای اقدامات داوطلبانه از جمله پروتکل الحاقی متوقف شد، اما در نتیجه بحث و گفت‌وگوی فشرده و با حسن‌نیت با آژانس، یک تفاهم فنی دوجانبه موقت که سازگار با قانون مصوب پارلمان ایران است، برای مدت زمان حداکثر سه ماه از ۲۱ فوریه ۲۰۲۱ حاصل گردید. با انقضای این تفاهم در ۲۴ مه ۲۰۲۱، ایران تصمیم گرفت تفاهم فنی را این‌بار تمدید نکند. در همین حال، ضمن تاکید مجدد بر ادامه توقف اجرای اقدامات داوطلبانه از جمله پروتکل الحاقی، ایران تصمیم گرفت تا به ضبط و نگهداری داده‌ها برای مدت زمان حداکثر یک ماه ادامه دهد. تصمیم جدید با هدف فراهم آوردن فرصتی دیگر برای پیشرفت و درنهایت، جمع‌بندی مذاکرات فنی دوجانبه با آژانس بود. ایران، یک‌بار دیگر و برای دومین‌بار، دریچه فرصت جدیدی را گشود که باید از آن در سطح سیاسی و فنی استفاده شود.
۷- از دو ماه قبل، ایران به طور جدی و هدفمند در مذاکرات با مشارکت‌کنندگان در برجام شرکت کرد. دور پنجم این گفت‌وگوها هفته گذشته به پایان رسید. با این حال، مهم است که نتیجه این تلاش‌ها منجر به تامین ضمانت کافی جهت لغو تمامی تحریم‌ها به روشی قابل راستی‌آزمایی گردد و ما بار دیگر با وضعیت بحرانی ناشی از خروج ایالات متحده از توافق یا سوءاستفاده از مکانیزم‌های مندرج در برجام و نقض تمام تعهدات آن، در حالی که ایران کاملا به مفاد برجام پایبند است، مواجه نشویم. هنوز مشاهده نشده است که آیا امریکا عزم کافی و آمادگی ترک اعتیاد خود برای استفاده از اقدامات یکجانبه زورمدارانه، احترام به حقوق بین‌الملل، اجرای تعهدات خود درخصوص لغو تحریم‌ها به روشی کامل و موثر و اتخاذ تصمیمات دشوار ضروری برای این امر را دارد یا نه؟ ۸- ایران نیز به نوبه خود، به طور پیوسته اعلام داشته است که پس از اجرای سایر تعهدات، به ویژه اجرای تعهدات برجامی مرتبط با لغو تحریم آن هم به طور کامل، موثر و به روشی قابل راستی‌آزمایی، گام‌های جبرانی خود را برخواهد گرداند و اجرای تعهدات هسته‌ای خود را از سر خواهد گرفت.
۹- در پاسخ به هیات‌هایی که از ایران خواستند اقدامات جبرانی هسته‌ای خود را متوقف کند، مایلم تصریح کنم که: از ایران انتظار نداشته باشید در حالی که تحت تحریم‌های یکجانبه و ظالمانه است، همچنان تعهدات هسته‌ای خود را تحت برجام نیز اجرا کند. اقدامات ما کاملا منطبق با مفاد برجام و حقوق ما بوده و واکنشی است به نقض تعهدات امریکا، اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی.
