«وزارت خارجه کره جنوبی می‌گوید دارایی‌های مسدود شده ایران بعد از رایزنی با ایالات متحده آزاد خواهد شد.» این خبری بود که چند روز قبل منتشر شد؛ خبری که در ادامه مذاکرات رییس کل بانک مرکزی با مقامات کره جنوبی منتشر شد و نشان از گشایشی داشت که ایران برای ماه‌های طولانی در انتظار آن بود.
برآوردها می‌گویند که حدود هفت میلیارد دلار از درآمد ایران از محل فروش نفت به کره جنوبی در این کشور بلوکه شده و تحریم‌های آمریکا در سه سال گذشته مانع از ایجاد هرگونه جابه‌جایی شده است. این پول مربوط به دوره‌ای است که در گام‌های نخست تحریم‌های آمریکا، ایران مجوز صادرات محدود نفت خود را داشت اما وقتی زمان دریافت پول حاصل از این صادرات شد، تحریم‌های بانکی مانع از انتقال این پول شد و در نهایت کره جنوبی اعلام کرد که از ترس تحریم‌های آمریکا، امکان انتقال این پول را ندارد.
در کنار پول‌های بلوکه شده در کره، ایران در دیگر کشورها نیز دارایی حاصل از صادراتی دارد که به دلیل تحریم‌ها امکان انتقال آنها به وجود نیامده است. فشار تحریم‌های ترامپ در سال‌های گذشته به حدی رسیده بود که حتی انتقال پول حاصل از صادرات انرژی ایران به عراق نیز ممکن نشد و بانک مرکزی برای انتقال آن نیز با مقامات عراقی، جلسات متعددی برگزار کرد.
جدای از این دارایی‌ها که مربوط به گذشته است، ایران در سه سال گذشته برای فروش نفت خود نیز با محدودیت‌های جدی مواجه بود و عملا از فروش روزانه 2.5 میلیون بشکه در دوران برجام، این عدد به زیر یک میلیون بشکه نیز رسید و همزمان با اوج‌گیری شیوع کرونا، این فروش حتی به مرز صفر نیز نزدیک شد و همین مساله برای تامین منابع مالی برای اداره کشور، دولت را با دشواری‌های جدی مواجه کرد.
در کنار آن قرار گرفتن ایران در فهرست سیاه اف‌ای‌تی‌اف، موانع بانکی موجود در تحریم‌ها را تشدید کرد تا عملا امکان هرگونه همکاری میان ایران و بانک‌های بین‌المللی به حداقل ممکن برسد و دامنه این مشکلات تا حدی پیش رفت که حتی در بحث سرمربیان خارجی تیم‌‌های فوتبال نیز خود را نشان داد.
هفته‌های نخست بایدن
دولت ترامپ با این هدف تحریم‌های موسوم به فشار حداکثری را علیه ایران اعمال کرد که توافق برجام را با یک توافق به زعم آنها بهتر عوض کند. کاخ سفید معتقد بود در برجام، عایدی آمریکا در قیاس با امتیازاتی که به ایران داده بسیار ناچیز است و از این رو باید به توافقی جدید رسید. در شرایطی که بر اساس برجام، اعتراض به شرایط یا خواسته ایجاد تغییر در آن، باید در دل مکانیزم‌های داخلی این توافق پیگیری می‌شد، ترامپ خروج یک طرفه کشورش از این توافق را اعلام کرد و به دنبال آن تحریم‌هایی جدید علیه ایران را کلید زد.با وجود آنکه دیگر طرف‌های برجام تاکید کردند که این اقدام آمریکا را به رسمیت نمی‌شناسند اما در عمل، تهدیدهای آمریکا مانع از همکاری آنها با ایران شد و همین امر فشاری جدی را بر اقتصاد کشور وارد کرد. با وجود آنکه ترامپ معتقد بود ایران، تا پیش از پایان دوره ریاست‌جمهوری او به میز مذاکره خواهد آمد اما در عمل دولت او به پایان رسید و با پیروزی جو بایدن، شکست سیاست فشار حداکثری به شکلی کامل خود را نشان داد.
رقیب دموکرات ترامپ در جریان رقابت‌های انتخاباتی اعلام کرد که به برجام باز خواهد گشت و با حضور او در کاخ سفید این امید افزایش یافت. هرچند با آغاز دولت بایدن مشخص شد اگر بنا بر احیای برجام باشد نیز شرایط پیچیده‌تر از این صحبت‌هاست اما در عمل، تغییراتی در سیاست‌های آمریکا دیده می‌شود و جدیدترین اقدام دولت آمریکا، اعطای مجوز برای جابه‌جایی پول ایران در کره جنوبی است.
در کنار پول‌های بلوکه شده در عرصه صادرات نفت نیز گشایش‌هایی به وجود آمده است. رییس دفتر رییس‌جمهوری در این رابطه گفته: متاسفانه با واقعیتی روبه‌رو شدیم که نه می‌خواستیم، نه اشتباهی کردیم و نه به استقبال آن رفتیم که چهار سال پیش دیوانه‌ای در آمریکا رای آورد و آنچه با تحریک صهونیست‌ها علیه ایران انجام داد، با هیچ کشوری انجام نداد و با یک جنگ روانی و اقتصادی فشار حداکثری به کشور وارد کرد.واعظی با بیان اینکه طی سه سال گذشته کشور با یک جنگ تمام عیار اقتصادی روبه‌رو بود، گفت: باید ارزی که صادرکنندگان کالا با آن صادر می‌کردند را به بانک مرکزی باز می‌گرداندیم تا کالای اساسی برای سفره‌های مردم می‌خریدیم.
وی با بیان اینکه زمانی که این جنگ به کشور تحمیل شد، روزانه ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه نفت می‌فروختیم، گفت: اما در این دوران، روزهایی را پشت سر گذاشتیم که زیر ۱۰۰ هزار بشکه فروش نفت داشتیم و نمی‌توانستیم حتی پول آن را جابه‌جا کنیم، با این وجود ناچار بودیم فضایی را در کشور ایجاد کنیم که کمبود کالایی نداشته باشیم تا دشمن از این فضا سوءاستفاده نکند.
وی با تاکید بر اینکه خوشبختانه شرایط در حال تغییر است، گفت: اگرچه تحریم‌ها کاهش نیافته، اما اکنون فروش و صادرات نفت در کشور روان شده است و امیدواریم این شرایط را پیش ببریم. در کنار تحریم، فضای مجمع تشخیص برای تصویب اف‌ای تی اف نیز مثبت ارزیابی می‌شود. رییس کل بانک مرکزی در این رابطه گفته: در خصوص لوایح پالرمو و سی اف تی، دلایل و ضرورت‌های تصویب این کنوانسیون‌ها را در مجمع تشخیص عنوان کردیم. همه سوالات مجمع تشخیص را پاسخ دادیم، فضای مجمع را منفی ندیدم. مجمع تصمیم خوبی بگیرد.
با توجه به صحبت‌های همتی به نظر می‌رسد که گشایشی جدید در این حوزه نیز به وجود آمده و با چاشنی کاهش نسبی تحریم‌ها می‌توان امید داشت که در آینده اوضاع بهبود یابد. اگر این دو اتفاق با کاهش سرعت شیوع ویروس کرونا تحت تاثیر آغاز واکسیناسیون و افزایش تعداد افراد واکسینه شده در ماه‌های آینده همراه شود، می‌توان انتظار داشت که سرانجام شرایط اقتصاد ایران پس از مدتی نسبتا طولانی بهبود یابد.تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا و البته مشکلاتی که در داخل اقتصاد ایران وجود داشت، در سه سال گذشته فشار اقتصادی شدیدی بر اقشار کم درآمد جامعه وارد شده و همین موضوع لزوم تصمیم‌گیری درباره وضعیت فعلی بیش از هر زمانی حس می‌شود. همانطور که مقام معظم رهبری چندی پیش تاکید کردند که اگر امکان لغو تحریم‌ها وجود داشته باشد، حتی یک ساعت نیز نباید در آن تاخیر کرد، در صورتی که دولت فعلی آمریکا قصد جبران اشتباهات دولت قبل را داشته باشد، ایران نیز هم آمادگی بازگشت به برجام را دارد و هم باید خود را آماده کند تا از مواهب آن استفاده کند.
