اقتصاد ایران در رکود یا خارج از رکود؟

گروه کلان | محسن شمشیری |

 سرانجام پس از دو سال تاخیر در اعلام شاخص‌های کلان اقتصادی، گزارش بخش واقعی و نماگرهای اقتصادی، روز دوشنبه 26 خرداد 99، بانک مرکزی تصمیم گرفت تا به دنبال مثبت شدن رشد اقتصادی بدون نفت در زمستان 98، گزارش تحولات اقتصادی ایران در بخش واقعی در سال‌های 97 و 98 را منتشر کند و جالب اینکه گزارش هر دوسال و 8 فصل با هم منتشر شده و در عین حال گزارش گزیده آمارهای اقتصادی، پولی و بانکی نیز به‌طور همزمان و برای سه ماه دی، بهمن و اسفند منتشر شده است. اینکه آمارها باید به صورت ماهانه و فصلی منتشر شود تا مردم و کارشناسان در جریان آن قرار گیرند یا اینکه به دنبال یک موفقیت در مثبت شدن رشد اقتصاد بدون نفت باید گزارش دو سال شاخص‌های کلان و سه ماه گزیده آمارهای اقتصادی باهم منتشر شود، از عجایب انتشار آمار در جهان است. یکی دو سال است که رسانه‌ها و کارشناسان از این آمار بی‌اطلاع هستند و با گمانه زنی تحلیل‌هایی ارایه می‌دهند و اکنون در یک روز بانک مرکزی تمام آمارها را باهم منتشر می‌کند! و عجیب است که در همان روز که آمارهای کلان وگزارش بخش واقعی را اعلام می‌کند، آمارهای اقتصادی را نیز در همان روز و برای سه ماه منتشر می‌کند تا با بمباران آمار، همه آمارها را زیر چتر مثبت شدن رشد اقتصادی بدون نفت 1.1 درصد منتشر کرده و خیال خود را از بابت چند سال و چند ماه تاخیر راحت کند. در حالی که ارزش این آمار و تحلیل آنها به تدریجی بودن آن است که جامعه و سازمان‌ها و فعالان اقتصادی از آن بهره ببرند و این حق فعال اقتصادی است که از شاخص‌های کلان باخبر باشد و براساس آن سرمایه‌گذاری کند. 

به گزارش «تعادل»، بانک مرکزی اعلام کرده که رشد اقتصادی بدون نفت کشور (به قیمت‌های ثابت سال 1390) در سال 1398، براساس اعلام بانک مرکزی، به عدد 1.1+ درصد رسید. به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی، بر اساس محاسبات مقدماتی و اولیه اداره حساب‌های اقتصادی این بانک، تولید ناخالص داخلی با نفت کشور به قیمت پایه و (به قیمت‌های ثابت سال 1390) در سال 1398 نیز به عدد 6137.3 هزار میلیارد ریال رسید که نسبت به رقم مشابه سال قبل به میزان 6.5 درصد کاهش یافته است. براساس تعریف رکود اقتصادی، اگر اقتصاد 4 فصل رشد منفی داشته باشد دارای رکود و اگر 4 فصل رشد مثبت داشته باشد از رکود خارج شده محسوب می‌شود. اکنون با توجه به رشد اقتصادی منفی با نفت 5.4- درصد در سال 97 و همچنین سه فصل منفی بهار، تابستان و زمستان، سال 98 و رشد مثبت پاییز 98 به ترتیب با نرخ‌های 11-، 9.1-، 1.7 و 6.4- می‌توان گفت که اقتصاد در حالت رکود به سر می‌برد و در کل سال 98 با 6.5- درصد رشد منفی همراه شده است. اما از سوی دیگر، اقتصاد بدون نفت در سال 97 رشد منفی 1.8- داشته و در چهار فصل بهار تا زمستان به ترتیب رشد مثبت 0.4، 0.5، 3.8 و 0.1 داشته و کل سال 1.1 درصد مثبت بوده است که نشان می‌دهد اقتصاد بدون نفت از رکود خارج شده است.  تولید ناخالص داخلی به قیمت بازار نیز در سال 97 رشد 6- درصد منفی داشته و در سال 98 با 6.8- درصد رشد منفی همراه شده است و تنها در فصل پاییز با 1.8 درصد رشد مثبت همراه بوده و در فصل‌های بهار، تابستان و زمستان 98 با رشد منفی به میزان 11.7-، 9.1-، و 6.8- درصد روبرو شده است.  اما در عین حال باید سایر شاخص‌های اقتصادی از جمله رشد سرمایه‌گذاری، رشد مصرف بخش خصوصی را نیز مورد توجه قرار داد و این پرسش را مطرح کرده که اقتصاد با چه روند سرمایه‌گذاری همراه است و قدرت خرید مردم و توزیع درآمد و درآمد سرانه در چه وضعیتی است؟

مصرف بخش خصوصی یا قدرت خرید مردم در دو سال 97 و 98 به ترتیب با رشد 2.6- و 7.7- درصد همراه شده است. سرمایه‌گذاری یا تشکیل سرمایه ثابت ناخالص نیز با 12.3- و 5.9- درصد همراه شده است. هزینه ناخالص داخلی به قیمت بازار نیز با 6- و 6.8- درصد مواجه بوده است. صادرات و واردات نیز در هر دو سال با رشد منفی همراه شده است.  مصرف بخش خصوصی یا قدرت خرید مردم علاوه بر سال 97 در تمام فصل‌های سال 98 رشد منفی داشته و در سال 97 و 98 به ترتیب با 2.6- و 7.7- درصد رشد منفی داشته است. مصرف بخش دولتی نیز در سال 97 و 98 به ترتیب با 2.9- و 6- درصد رشد منفی روبرو بوده است این دو شاخص عامل عمده طرف تقاضا هستند که تولید و کالا و اشتغال را تشویق می‌کنند و منفی شدن آن می‌تواند روی رشد و درآمد سرانه اثرگذار باشد.  تشکیل سرمایه ثابت ناخالص یا سرمایه‌گذاری نیز در سال 97 با 12.3- درصد منفی و در فصل‌های 98 به ترتیب با 4.9-، 0.9-، 2.1 و 17.5- درصد روبرو بوده و تنها در فصل پاییز رشد مثبت داشته و در تمام سال 98 نیز 5.9- درصد رشد منفی داشته است.  سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات نیز علاوه بر سال 97 در فصل‌های بهار تا پاییز رشد منفی داشته و در زمستان با رشد مثبت همراه شده است. در دو سال 97و 98 به ترتیب 18.7- و 10- درصد رشد منفی داشته است.  در بخش ساختمان نیز در سال 97 با رشد 9.4- درصد و در سه فصل اول 98 با رشد مثبت 3.3، 1.7 و 10.6 درصد همراه بوده و در فصل چهارم 24.7- درصد رشد منفی داشته و در کل سال با رشد منفی 4.3- درصد همراه بوده است. این نکته نشان می‌دهد که ساختمان‌سازی و سرمایه‌گذاری در ساختمان به‌شدت تحت تاثیر ویروس کرونا قرار داشته است. 

   رشد بخش‌های اقتصادی 

بخش کشاورزی در سال 97 با رشد منفی 0.9- و در سال 98 با رشد مثبت 8.8 درصد همراه بوده و وضعیت بهتری نسبت به تمام بخش‌های اقتصادی داشته است. اما بخش نفت بدترین وضعیت را داشته و بار رشد منفی 18.1- و 38.7- درصد در سال‌های 97 و 98 روبرو بوده است. از سوی دیگر، صنایع و معادن پس از رشد منفی سال 97 به میزان 4.3- درصد در سال 98 رشد مثبت 2.3 درصد داشته است. بخش خدمات در هر دو سال به دلیل تحریم‌ها، کرونا و رکود با رشد منفی 0.6- و 0.2- درصد همراه بوده است. در نتیجه کل اقتصاد ایران با رشد منفی 5.4- و 6.5- درصد در هر دو سال 97 و 98 روبرو بوده است.  در چهار فصل سال 98، بخش کشاورزی رشد مثبت اما بخش نفت رشد منفی داشته است. بخش صنایع و معادن نیز در فصل اول رشد منفی و در سه فصل تابستان، پاییز و زمستان با رشد مثبت همراه شده است. بخش معدن دلیل عمده رشد مثبت صنایع و معادن بوده که در تمام فصل‌ها و همچنین در سال 97 رشد مثبت داشته است. اما بخش صنعت در سال 97 و فصل‌های بهار، تابستان 98 رشد منفی داشته و در فصل‌های پاییز و زمستان رشد مثبت داشته است. بخش ساختمان نیز با رشد منفی در سال 97 به میزان 5.5- درصد همراه بوده و در فصل‌های 98 به ترتیب با 4.8، 6.7، 15.7 درصد و در فصل زمستان با رشد منفی 22.8- درصد همراه بوده است. در نتیجه در کل سال 98 با رشد منفی 0.2- درصدی همراه شده است. بخش خدمات نیز به جز فصل پاییز در سایر فصول 98 و سال 97 با رشد منفی همراه بوده است. همچنین خدمات حمل و نقل، موسسات پولی و مالی و مستغلات و خدمات حرفه‌ای با رشد مثبت همراه بوده‌اند. اما بازرگانی و رستوان و هتلداری و خدمات عمومی و اجتماعی و شخصی و خانگی با رشد منفی همراه بوده‌اند.