بهاره مهاجری
«من به سازمان انرژی اتمی می‌گویم که از چهارشنبه گام چهارم کاهش تعهدات برجامی را بردارند. البته پیشاپیش به ۱+۴ اعلام می‌کنم که فعالیت ما با نظارت آژانس انرژی اتمی خواهد بود.»این عباراتی است که رییس‌جمهوری با استفاده از آنها تلاش می‌کند تا تصویر شفافی از برنامه ایران برای برداشتن «گام چهارم»کاهش تعهدات برجامی ارایه کند. گامی که چهره‌هایی چون مکرون رییس‌جمهوری فرانسه آن را گام جدی ایران و لاوروف وزیر خارجه روسیه آن را واکنشی طبیعی به فشارهای حداکثری ارزیابی کردند.
روحانی در عین حال خطاب به طرف‌های برجام تاکید می‌کند: «گام چهارم ما مانند سه گام دیگر قابل بازگشت است و اگر آنها به تعهدات خود در اول ژانویه ۲۰۱۷ بازگردند ما هم به این تاریخ برمی‌گردیم.»
اظهاراتی که بلافاصله بازتاب‌های وسیعی در رسانه‌های بین‌المللی پیدا کرد و بازار ارزیابی‌های تحلیلی در خصوص آن داغ شد. از یک طرف وزرای خارجه کشورهایی چون چین و روسیه به عنوان طرف‌های برجام مسوولیت وضعیت نابهنجار امروز را متوجه کشورهایی دانستند که بدون آگاهی از تبعات تصمیماتشان پروژه خروج از برجام و فشار حداکثری را کلید زدند و از سوی دیگر کشورهایی چون فرانسه و انگلیس این حرکت را به معنای خروج ایران از برجام تعریف و تفسیر کردند. در این میان بسیاری از تحلیلگران با اشاره به اظهارات یک‌سال گذشته ترامپ و پمپئو در این خصوص که ایران هرگز برنامه هسته‌ای‌اش را از سر نخواهد گرفت؛ مسوول اصلی چالش‌های پیش روی برجام را مجموعه تصمیماتی دانستند که ترامپ با خروج ناگهانی از برجام و وارد آوردن فشار حداکثری به ایران اتخاذ کرده بود. پس از دستور رییس‌جمهوری کشورمان به سازمان انرژی اتمی برای کلید زدن گام چهارم کاهش تعهدات برجامی از طریق آغاز گازدهی در تاسیسات فردو، این مراتب در نامه‌ای به اطلاع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رسید. گام‌هایی که ایران پس از یک سال صبر استراتژیک با استفاده از آنها تلاش می‌کند تا آن دسته از کشورهایی که امضای آنها پای برجام نشسته را متوجه این واقعیت عینی کند که برای احیای برجام باید نسبت به تعهداتشان پایبندی بیشتری نشان دهند. موضوعی که هم در جریان گفت‌وگوی اختصاصی بعیدی نژاد سفیر ایران در لندن با رسانه‌های انگلیسی به آن اشاره شد و هم شخص رییس‌جمهوری در جریان اعلام خبر عملیاتی شدن گام چهارم خطاب به اروپاییان اعلام کرد که جای نگرانی وجود ندارد، ایران آماده است تا پس از تحقق منافعش در برجام به نقطه آغاز بازگردد.
برای نخستین‌بار اما روز سه شنبه 14آبان ماه بود که رییس‌جمهوری ایران در مراسم افتتاح رسمی «کارخانه نوآوری آزادی» اعلام کرد که« از چهارشنبه تزریق گاز به ۱۰۴۴ سانتریفیوژ در فردو آغاز می‌شود» و متعاقب این اظهارات روز گذشته هم رییس سازمان انرژی اتمی و هم سخنگوی این سازمان به تشریح ابعاد و زوایای گوناگون برنامه‌هایی پرداختند که ایران در گام چهارم کاهش تعهداتش دنبال می‌کند. با عبور از این فضای پر فراز و نشیب است که حسن روحانی رییس‌جمهوری کشورمان روز سه‌شنبه ۱۴ آبان به سازمان انرژی اتمی کشور دستور داد تا از ۱۵ آبان، گام چهارم کاهش تعهدات برجامی که گازدهی به ۱۰۴۴ سانتریفیوژ فعال در سایت غنی‌سازی فردو است را آغاز کند.
آغاز گازدهی به ۱۰۴۴ سانتریفیوژ
چراغ اول اظهارنظرهای رسانه‌ای در خصوص گام چهارم کاهش تعهدات برجامی را روحانی روشن کرد. رییس‌جمهوری ایران در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: در راستای کاهش تعهدات برجامی، روز چهارشنبه ۱۵ آبان ماه گازدهی به ۱۰۴۴ سانتریفیوژ آغاز می‌شود. روحانی در حساب کاربری خود در توییتر نوشت: گام چهارم ایران در کاهش تعهدات برجامی با گازدهی به ۱۰۴۴ سانتریفیوژ آغاز می‌شود. در ادامه این پیام آمده است: به جهت سیاست‌های امریکا و متحدانش فردو به‌زودی کاملا فعال خواهد شد. طبق برجام قرار بود ۱۰۴۴ سانتریفیوژ در فردو فقط بچرخند و ایران به آنها گاز تزریق نکند اما در راستای اجرای تصمیم کشور برای کاهش تعهدات برجامی و به دستور روحانی از چهارشنبه ۱۵ آبان گازدهی در فردو آغاز می‌شود. حسن روحانی در سخنان خود با اشاره به حساسیت‌های طرف مقابل گفت: می‌دانیم که ممکن است آنها سروصدا کنند اما هر وقت آنها به تعهدات خود عمل کردند این گام ما قابل بازگشت خواهد بود. وی همچنین تاکید کرد که فعالیت ایران در گام چهارم نیز با نظارت آژانس انرژی اتمی انجام خواهد گرفت. رییس‌جمهور خاطرنشان کرد: گام چهارم ایران مثل سه گام دیگر قابل بازگشت است و اگر آنها به تعهدات خود در اول ژانویه ۲۰۱۷ بازگردند و ما هم بتوانیم نفت‌مان را بفروشیم و از سود بانک‌های خود استفاده کنیم ما هم به این تاریخ برمی‌گردیم. بر اساس آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در شهریورماه سال جاری منتشر شد، در کارخانه غنی‌سازی سوخت فردو (FFEP) ۱۰۴۴ سانتریفیوژ IR-۱ در یک بال (واحد ۲) قرار داده شده است بعد از واکنش رییس‌جمهوری، وزیر امور خارجه ایران نیز در توییتی خواستار تعهد سه کشور اروپایی به تعهدات خود ذیل توافق هسته‌ای برجام شد. محمدجواد ظریف، در توییتی نوشت: پاسخ ما به باج‌خواهی و تروریسم اقتصادی امریکا با چیزی که به دونالد ترامپ خورانده شده بود، متفاوت است. گام چهارم ما در جهت تعلیق یکی از ماده‌های برجام به عنوان راه‌حلی علیه تخلفات امریکا و سه کشور اروپایی در بند 36 این توافق، پیش‌بینی شده بود. راه آسان برای سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا این است که به تعهدات خود پایبند بمانند تا ما نیز از اقدامات خود بازگردیم.
غنی‌سازی در فردو تا غنای ۵ درصد انجام می‌شود
در شرایطی که مخالفان برجام اعلام می‌کردند که دانش هسته‌ای بعد از برجام در وضعیت تعطیلی قرار گرفته اما تحرکات هسته‌ای ایران طی ماه‌های اخیر نشان می‌دهد که ایران دستاوردهای فراوانی را نیز در این بازه زمانی به‌دست آورده است. در همین خصوص رییس سازمان انرژی اتمی گفت: از روز چهارشنبه غنی‌سازی در سایت فردو تا غنای ۵ درصد آغاز می‌شود. به گزارش ایسنا، علی‌اکبر صالحی در سخنانی درباره غنی‌سازی ۲۰درصدی نیز گفت: ما قبلا در سایت فردو غنی‌سازی تا غنای ۵ درصدی و ۲۰ درصدی را انجام داده‌ایم. اکنون به اندازه کافی اورانیوم غنی شده تا ۲۰ درصد را در اختیار داریم اما اگر ذخیره‌مان تمام شود طبق برجام می‌توانیم آن را تولید کنیم. وی درباره روند تزریق گاز UF۶ به سانتریفیوژها در سایت فردو اظهار کرد: این کار با حضور بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام می‌شود. ما مراتب را در نامه‌ای به آژانس اطلاع داده‌ایم. صالحی همچنین اعلام کرد که در کنار غنی‌سازی اورانیوم در سایت فردو، غنی‌سازی ایزوتوپ‌های پایدار هم برقرار است. همچنین بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی اعلام کرد که شنبه هفته آینده درباره جزییات اجرای گام چهارم به سوالات خبرنگاران پاسخ خواهد داد.
آغاز فرآیند تولید در فردو
سخنگوی سازمان انژری اتمی با بیان اینکه فرآیند گازدهی به سانتریفیوژهای فعال در سایت فردو با حضور بازرسان آژانس پایان می‌یابد، اظهار کرد: عملا از ساعت ۱۲ فرآیند تولید در فردو آغاز می‌شود. بهروز کمالوندی، در برنامه‌ای تلویزیونی به بیان توضیحاتی درباره آغاز گازدهی به‌سانتریفیوژهای فعال در مجتمع غنی‌سازی شهید دکتر علیمحمدی (فردو) پرداخت و با تأکید بر اینکه امروز ایران به تمام چرخه سوخت هسته‌ای از مرحله اکتشاف، استخراج و غنی‌سازی تا مرحله پسمانداری مسلط است، اظهار کرد: تبدیل کیک زرد به هگزا فلوراید اورانیوم (UF۶) که مرحله مهمی در تولید سوخت هسته‌ای است پیش از این در جای دیگری در سایت نطنز انجام می‌شد و ترجیح دادیم به جای اینکه مواد مربوطه را از اصفهان منتقل کنیم، با توجه به فاصله جغرافیایی کمتری که وجود دارد همچنین سرعت کار، کار را در همین جا انجام دهیم. وی با بیان اینکه در حال حاضر حدود ۵۰ تن هگزا فلوراید در کشور تولید شده است، افزود: مقداری که به فردو منتقل شد حدود دو تن است که بعدا به تدریج به میزان آن افزوده می‌شود. سخنگوی سازمان انرژی اتمی درباره حضور بازرسان آژانس انرژی اتمی نیز گفت: حضور بازرسان در جریان انجام فرآیندهای مختلف، امری معمول است؛ ما باید اطلاعات مربوط به طراحی‌های انجام شده را به آژانس بدهیم و ازآن‌ها در مراحل مختلف دعوت کنیم اقداماتی که انجام می‌شود را راستی‌آزمایی کنند؛ درباره آغاز گازدهی بسانتریفیوژهای فعال در فردو نیز نظارت بازرسان در حال انجام است و همین الان بازرسان آژانس در سایت فردو حضور دارند. کمالوندی خاطرنشان کرد: فرآیند گازدهی به سانتریفیوژهای فعال تا ساعات آینده اتمام می‌یابد و عملا از ساعت ۱۲ چهارشنبه شب فرآیند تولید آغاز می‌شود. این تولید باید در وضعیت پایداری برای آینده قرار بگیرد.
اجرای گام چهارم ایران در فردو کلید خورد
مخزن حاوی ۲۰۰۰ کیلوگرم، UF6 در سالن خوراک‌دهی مجتمع فردو قرار گرفت. مخزن ۲۸۰۰ کلیویی حاوی۲۰۰۰کیلوگرم هگزا فلوراید اورانیوم (UF6) در سالن خوراک دهی مجتمع فردو قرار گرفت. به گزارش سازمان انرژی اتمی، در راستای اجرای دستور رییس‌جمهوری و شورای عالی امنیت ملی مخزن (سیلندر) ۲۸۰۰ کیلویی که حاوی حدود ۲۰۰۰ کیلوگرم گاز هگزا فلوراید اورانیوم، (UF6) است تحت نظارت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از انتقال از مجتمع غنی‌سازی شهید احمدی روشن (نطنز) به مجتمع غنی‌سازی شهید دکتر علیمحمدی (فردو) در سالن خوراک دهی مجتمع فردو قرار گرفت.
