حمایت دولت‌ها از کالای داخلی؛ ظاهر و پشت پرده

۱۳۹۷/۰۱/۱۴ - ۰۰:۰۰:۰۰
کد خبر: ۱۱۹۱۲۳

امیر سیاح  

حمایت از تولید داخلی در مقام عمل و اجرا، از دو بعد قابل بررسی است: سیاست‌گذاری که وظیفه مسوولان است و انتخاب و مصرف کالای ایرانی که تکلیف آحاد مردم و مسوولان است. درباره این مهم، چند نکته قابل یادآوری است.

در کشور ما عموما تصور می‌‌شود شرکت‌های بزرگ و موفق در تولید و فناوری، بدون دخالت دولت و کاملا براساس سازوکار بازار رشد یافته و به موفقیت رسیده‌‌اند.

این سوءتفاهم که متاسفانه در مراکز دانشگاهی و حتی سیاست‌گذار کشور ما رواج دارد، به قانون‌گذار و سیاست‌گذار ایرانی به‌طور غیرمستقیم می‌‌گوید در کشورهای موفق، دولت به‌جای حمایت از تولید، خود را از اقتصاد کنار می‌کشد تا بخش خصوصی خودش راه را پیدا کند و موفق شود پس حمایت دولت از تولید، فایده‌یی ندارد و هدر دادن منابع است. بررسی حمایت‌های کشورهای با اقتصادهای قوی نشان می‌دهد انواع حمایت‌های مستقیم و غیرمستقیم دولت از رشد بنگاه‌های بزرگ، نقش اساسی داشته است. چه در دوران غیر صنعتی و چه حتی در عصر حاضر.

سوءتفاهم یادشده بیشتر ناشی از ارائه اطلاعات ناقص یا نادرست از روند صنعتی شدن کشورهای غربی و نیز خاور دور و نقش دولت‌ها در این روند است. مطالعات جدید و منتشر شده نشان می‌دهد حتی دولت ایالات‌متحده که به ظاهر مشی اقتصادی لیبرال‌تری نسبت به اقتصادهای اروپایی دارد، از دهه ۱۸۳۰ تا جنگ جهانی دوم، با افزایش تعرفه کالاهای وارداتی مشخصا به قصد حمایت از صنایع داخلی، یکی از حمایت‌گرترین کشورها در جهان بوده است.)

الکساندر همیلتون نخستین وزیر خزانه‌داری امریکا و معمار توسعه صنعتی این کشور در اواخر قرن هجدهم، معتقد بود که کشور عقب‌افتاده‌یی مثل ایالات متحده [در اواخر قرن هجدهم]، صنایع نوزاد را تا زمانی‌که بتوانند روی پای خود بایستند باید از رقابت خارجی در امان نگه دارد.

چنین حمایت‌های صریح و عملی از رشد واحدهای تولیدی در دیگر کشورهای صنعتی از جمله ژاپن و کره نیز گزارش شده است. این واقعیت در کنار تشویق کشورهای در حال توسعه به قطع حمایت از تولید و سپردن تولید به بازار توسط کشورهای صنعتی نشان می‌دهد به قول هاجون چانگ، استاد اقتصاد دانشگاه کمبریج، کشورهای غربی پس از یک دوره حمایت‌گرایی و بالا رفتن از نردبان حمایت از صنایع خود، به‌دنبال «سرنگون کردن نردبان توسعه» هستند.

در واقع کشورهای غربی که سال‌ها با حمایت‌های تعرفه‌ای، تولید صنعتی را در کشور خود نهادینه کرده و صاحب واحدهای بزرگ تولیدی شده بودند، از نیمه دوم قرن بیستم و همزمان با آغاز فرآیند رشد و توسعه صنعتی در کشورهای دیگر، بالا نگه‌داشتن تعرفه در جهان را به ضرر خود دیدند چراکه برای محصولات خود به بازار دیگر کشورها (به‌خصوص اقتصادهای منابع پایه نظیر ایران) نیاز داشتند. در این زمان دانشگاه‌ها و مراکر تحقیقاتی در کشورهای غربی، با تئوری‌پردازی نشان دادند کاهش تعرفه‌‌های تجاری و گسترش تجارت بین‌الملل، به نفع همه کشورها است. دولت‌های غربی نیز با تاسیس سازمان جهانی تجارت، کشورهای دیگر را ابتدا تشویق و سپس مجبور کردند تا به تعرفه‌های کمتر و حذف حمایت از تولیدکنندگان داخلی تن دهند.

جالب اینجاست که دولت‌های غربی با کاهش تعرفه‌ها، سایر حمایت‌های دولتی از واحدهای تولیدی خود را نه تنها قطع نکردند، بلکه با قوت ادامه دادند. مشهورترین این حمایت‌ها، جهت‌دهی به خریدهای دولتی، اخذ مالیات بر فعالیت‌های غیرتولیدی (نظیر مالیات بر عایدی سرمایه ناشی از معاملات مسکن)، حمایت‌های بیمه‌یی از کسب‌وکارهای نوظهور و ماموریت دادن به دستگاه دیپلماسی خود برای بازاریابی و بازکردن راه محصولات کشور خود در بازار دیگر کشورها هستند. این آخری کاری است که این روزها رییس‌جمهور امریکا شخصا انجام آن را به‌عهده گرفته و حتی در کنار شیوخ حاشیه جنوبی خلیج فارس، با افتخار جلوی دوربین‌ها اعلام می‌کند در حال فروش محصولات امریکایی و ایجاد شغل برای امریکایی‌هاست.

در دوره رییس‌جمهور جدید امریکا، افزایش تعرفه‌های وارداتی نیز مشخصا با هدف حفظ اشتغال داخلی در دستورکار قرارگرفته و با واکنش مشابه سایر طرف‌های تجاری مواجه شده است.

بعد از دوران کاهش تعرفه‌ها از نیمه قرن بیستم به این سو، حمایت‌های غیرتعرفه‌یی دولت‌های غربی از واحدهای تولیدی خود نیز به‌شدت رواج داشته است به‌طوری‌که اکثر فناوری‌‌های مدرن امروزی، با کمک مالی مستقیم دولت‌‌ها ایجاد شده و به بازار رسیده‌اند. به عنوان مثال، سخت افزارهای پیشرفته در حوزه فناوری‌ اطلاعات اغلب با بودجه و کارسپاری «آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی امریکا‌‌ (موسوم به دارپا)» شکل گرفته‌اند و بازهم جالب اینجاست که رسانه‌های غربی و حتی کتاب‌های منتشره درباره کارآفرینی، اغلب وانمود می‌کنند تولد و رشد شرکت‌هایی نظیر مایکروسافت یا اپل، نتیجه کنار کشیدن دولت از بازار بوده است و درباره نبوغ کارآفرینانی مثل بیل گیتس، استیو جابز چنان داستان‌سرایی کرده‌‌اند که حمایت‌های مستقیم و غیرمستقیم دولت امریکا از رشد این شرکت‌ها دیده و احساس نشود.

علاقه‌مندان برای اطلاع از مصادیق بیشتر درباره انواع حمایت‌های دولت‌های غربی از تولیدکنندگان داخلی و به‌خصوص سیر حمایت‌های صریح دولت امریکا از تولد و رشد شرکت‌ها در حوزه فناوری اطلاعات در دره سیلیکون و رشد شرکت اپل، کتاب «دولت کارآفرین: نقد اسطوره‌های بخش خصوصی در مقابل بخش عمومی ۱» نوشته ماریانا مازوکاتو و نیز کتاب «نیکوکاران نابکار؛ افسانه تجارت خارجی آزاد و تاریخجه پنهان سرمایه‌داری ۲» نوشته هاجون چانگ را ملاحظه کنند.

درباره تشویق عمومی به انتخاب و مصرف کالای داخلی نیز دولت‌های غربی از یکسو با انواع روش‌های تشویقی از جمله تبلیغات، منع خرید کالای خارجی از محل بودجه‌های دولتی و... شهروندان خود را به مصرف کالای داخلی عادت می‌دهند و از سوی دیگر در کشورهای هدف صادراتی خود (به‌ویژه اقتصادهایی که در تقسیم کار جهانی قرار نیست در بازار جهانی تولید کالاها سهمی داشته باشند)، شهروندان را به خرید و مصرف نمایشی برندهای خارجی و تفاخر به آن ترغیب می‌‌کنند. از طریق برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌‌های سینمایی گرفته تا به‌کارگیری چهره‌‌های مشهور برای تبلیغ و جا انداختن ضرورت مصرف برندهای خاص.

مجموعا اینکه در حال حاضر، تجارت بین‌الملل و نقش دولت‌ها در حمایت از تولید، ظاهری دارد و باطنی. در ظاهر امر، مراجع دانشگاهی و رسانه‌های غربی وانمود می‌کنند که دولت نباید در حمایت از تولیدکنندگان داخلی در بازار دخالت کند و باید اجازه دهد سازوکار بازار و اصل رقابت، تولیدکنندگان موفق را در بازار نگه دارد و ناموفق‌ها را به‌طور خودکار حذف شوند. درباره خرید کالای داخلی نیز هر نوع تعرفه‌گذاری و تشویق خارج از شرایط برابر برای تولیدکنندگان مختلف را مغایر اصول تجارت آزاد قلمداد و دولت‌ها را از چنین کارهایی می‌کنند چرا که به کارشناسان آموخته‌اند که تجارت آزاد شرط لازم برای سعادت ملت‌هاست.

در باطن امر البته ماجراهای دیگری جریان دارد و همه دولت‌ها با تمام توان، در حال حمایت از تولیدکنندگان داخلی و حفظ بازارهای خود هستند.

تا پیش از تحولات دو دهه اخیر و ورود بازیگران بزرگ نظیر چین به تجارت بین‌الملل، حفظ این ظاهر عوام‌پسند، برای کشورهای غربی ممکن بود اما در شرایطی که بازار خودشان با کالاهای تولید اقتصادهای نوظهور تهدید شد، امروزه حفظ ظاهر را هم کنار گذاشته‌اند و عملا برای حمایت از کالاهای داخلی خود از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کنند حتی جلوی دوربین‌ها.

منبع: khamenei.ir

 

ارسال نظر