بر اساس استاندارد جهانی به ازای هر هزار هکتار عرصه طبیعی، یک محیطبان باید حضور داشته باشد اما در ایران هر10 تا 12 هزار هکتار، یک محیطبان دارد به این ترتیب کمبود نیروی محیطبان با فشار به محیط‌بانانی که حضور دارند جبران می‌شود. این وضعیت در حالی است که سال گذشته فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست کشور اعلام کرده بود تا پنج سال آینده تعداد محیط بانان به دو برابر وضعیت فعلی و مطابق چارت سازمانی حفاظت محیط زیست خواهد رسید اما به تازگی خبرهایی منتشر می‌شود که به دلیل دستورالعمل دولت مبنی بر کوچک شدن ارگان‌ها، امکان استخدام نیروی محیطبان جدید وجود نداشته و سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور قرار است کمبود نیرو را به صورت مشارکتی و با کمک نیروهای مردمی جبران کند اما این موضوع از نگاه کارشناسان محیط‌زیست مبهم بوده و مشخص نیست ساز و کار حضور مردم به چه صورت است و آیا این مداخله مردمی در نهایت به زیان محیط‌زیست تمام نمی‌شود؟ کارشناسان معتقدند نگاه دولت به استخدام در سازمان حفاظت محیط‌زیست با توجه به افزایش وسعت مناطق چهارگانه محیط‌زیستی و کمبودهای استخدامی که به دلیل بحران مالی از سال‌های گذشته تا امروز روی هم جمع شده است، باید متفاوت از وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دیگر باشد چرا که محیط‌زیست با شعار حفاظت نمی‌شود و دولت باید یک بار برای همیشه موضع خود در مقابل محیط‌زیست را مشخص کند.
ضد و نقیض‌های یک سازمان
کمبود محیطبان یکی از معضلات همیشگی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور بوده است. سازمانی که با توجه به وسعت سرزمینی ایران، هیچ زمانی نیروی کافی برای حفاظت در اختیار نداشته است اما حالا به نظر می‌رسد وضعیت استخدام نیروی محیط‌بانی در این سازمان به سمت و سوی تازه‌ای کشیده شده است. 30 دی سال 97، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست کشور اعلام کرد تا پنج سال آینده تعداد محیط بانان به دو برابر وضعیت فعلی و مطابق چارت سازمانی حفاظت محیط زیست خواهد رسید. جمشید محبت‌خانی درباره این موضوع افزود: بر اساس چارت سازمانی باید تعداد محیط‌بانان در کشور هفت هزار و 400 نفر باشد که اکنون سه هزار و 400 نفر است. موافقت لازم از سازمان اداری و استخدامی گرفته شده که طی پنج سال آینده تعداد محیط‌بانان را از 3400 نفر فعلی به دو برابر افزایش دهیم.
او با اشاره به اینکه 50 درصد نیروی انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در این یگان مشغول به فعالیت هستند، بیان کرد: ما در حال حاضر ۴۰ درصد از سقف چارت خود را در اختیار داریم البته با پیگیری‌هایی که سازمان حفاظت محیط زیست انجام داد و با همکاری سازمان استخدامی کشور، امسال مجوز جذب و به کارگیری۳۰۰ محیط بان به سازمان داده شد. بر اساس این مجوز تا پنج سال تعداد محیط بانان تا ۸۰ درصد چارت سازمانی، یعنی دو برابر وضع موجود رشد خواهد داشت. محبت‌خانی افزود: ۷۴۰۰ نفر، سقف چارت سازمانی سراسر کشور است که در حال حاضر۳۴۰۰ نفردر خدمت داریم و۱۴۰ پاسگاه خالی است. ما این کسری را به دو صورت حل می‌کنیم. اول اینکه تعدادی سرباز از ستاد نیروهای مسلح به ما دادند که در حال حاضر فقط یک مسکن است زیرا قصد نداریم استفاده از سربازها مداوم باشد اما با قولی که داده شده و با تحقق این ۳۰۰۰ نفر طی پنج سال خیلی از چالش‌ها رفع خواهد شد.
اظهارات محبت‌خانی البته در حالی بود که فروردین 97 هم معاون توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه در حال حاضر با کمبود نیروی شدید در محیط زیست روبه‌رو هستیم، اعلام کرد، از ۱۵ هزار پست ۷ هزار پست خالی است. اما ماجرای کمبود نیرو و استخدام محیطبان در سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور به همین‌جا ختم نمی‌شود، 24 تیر امسال همزمان با روز ملی محیطبان عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور هم خبر از استخدام‌های تازه در این سازمان داده و بیان کرد: مقرر شده سالانه ۳۰۰ نفر به محیط‌بانان کشورمان اضافه شود که با توجه به بازنشستگی تعدادی از آنان تعدادشان تا ۱۰ سال آینده به ۵۰۰۰ نفر خواهد رسید. با این حال هنوز یک ماه از اظهارنظر کلانتری نگذشته است که روز گذشته، حمیدظهرابی، معاون محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان خبر از امکان‌پذیر نبودن افزایش نیروی محیطبان داد. او درباره این موضوع بیان کرد: در مناطق تحت حفاظت و شکار ممنوع سازمان به ازای هر ۶ هزار هکتار باید یک محیط بان حضور داشته باشد. اگر بخواهیم به یک استاندارد ملی برسیم باید در مناطق کوهستانی در هر ۲۵۰۰ هکتار یک محیط بان حضور داشته باشد و در مناطق بیابانی در هر ۴۵۰۰ هکتار باید تعداد محیط‌بانان دو برابر شود.
ظهرابی گفت: با توجه به افزایش مناطق تحت حفاظت سازمان محیط زیست و افزایش فعالیت سطح توسعه‌ای باید تعداد محیط بانان در چند سال آینده ۳ برابر افزایش یابد. براساس دستور العمل دولت برای محدود و کوچک شدن ارگان‌ها، افزایش نیروی محیط بان امکان پذیر نخواهد بود به همین دلیل سازمان محیط زیست به سمت فعالیت‌های مشارکتی حرکت کرده است. سعی براین است که مناطق تحت مدیریت محیط زیست با مشارکت مردم حفاظت شود.
آمادگی مجلس برای تصویب لایحه افزایش حقوق و تعداد محیط‌بانان
با این حال اگرچه معاون محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور خبر از امکان‌پذیر نبودن افزایش نیروی محیط‌بانی می‌دهد، نمایندگان مجلس نظر دیگری دارند. علی‌محمد شاعری، عضو هیات رییسه کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس شورای اسلامی درباره این موضوع گفت: تعداد محیط‌بانان باید به ۱۰ هزار نفر برسد در حال حاضر 3 هزار محیط بان در کشور فعالیت می‌کنند اما در واقع یک درصد استاندارد جهانی محیطبان داریم که باید تعداد آنها افزایش و به حدود 10 هزار محیط بان برسد.او افزود: 10 درصد از عرصه‌های منابع طبیعی توسط محیط‌بانان حفاظت می‌شوند و ضریب حفاظت از منابع طبیعی در حال حاضر 60 درصد است که باید به 100 درصد برسد. در صورتی که دولت لایحه افزایش حقوق و تعداد محیط‌بانان وجنگل بانان را تدوین و ارایه کند مجلس این آمادگی را دارد که به قید فوریت و خارج از نوبت آن را بررسی کند.
ابعاد مشارکت مردم مشخص شود
اگرچه از اظهارات معاون محیط‌زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست کشور مشخص است که این سازمان در نظر دارد کمبود نیروی خود را با مشارکت مردم جبران کند اما کارشناسان محیط‌زیست معتقدند ورود مردم به عرصه حفاظت محیط‌زیست نیاز به آموزش داشته و از طرف دیگر امکان حضور مردم در عملیات‌های محیط‌بانی نیست. فرشاد محمودی درباره این موضوع به «تعادل » گفت: نکته‌ای که در زمینه مشارکت مردمی باید به آن توجه شود، این است که محیط‌زیست مشخص کند کمبود نیرو در کجا وجود دارد اگر بحث محیط‌زیست شهری است، می‌توان از کمک مردمی استفاده کرد اما کمبود نیروی محیط‌بانی ما در مناطق حفاظت‌شده بوده که امکان حضور مردم عادی وجود ندارد.
محیط‌بانان حرفه‌ای و آموزش دیده هم در این مناطق حین عملیات امنیت جانی ندارند و بارها شاهد آن بودیم که یک محیطبان در عملیات مجروح یا کشته شد حالا چگونه در این مناطق قرار است با مشارکت مردمی مشکل کمبود نیرو را حل کرد؟ اگر قرار باشد واقعا مردم در چنین مکان‌هایی حضور داشته باشند، یک بار مضاعف بر دوش محیط‌بانان است که در عملیات‌ها باید نگران حفظ جان مردم هم باشند. او افزود: از طرف دیگر در چنین شرایطی بحث تعهد هم در میان است، سازمان حفاظت محیط‌زیست چه تعهدی در قبال این مردم که مشارکت می‌کنند دارد؟ زمانی مطرح شد اگر مردمی که به محیط‌زیست کمک می‌کنند دچار جراحت شوند، بیمه‌ها طبق تعهدی که با محیط‌زیست دارند، هزینه درمان آنها را بپردازند اما معلوم نیست هنوز همچنین شرایطی حاکم بوده یا خیر و اگر قرار است سازمان هزینه آموزش و بیمه مردم را برای مشارکت در حفظ محیط‌زیست را بدهد، چرا این هزینه را صرف استخدام محیطبان جدید نکند؟ ضمن اینکه باید مشخص شود مردم در مقابل چه تعهدی به سازمان می‌دهند؟ اگر در این شرایط تخلفی شکل بگیرد و گروهی از این فضای مشارکتی سوءاستفاده کنند، چه کسی و بر اساس کدام تعهدی پاسخگوی آن است؟
بنابراین اگرچه مشارکت مردمی اقدامی مفید است و همیشه درگیر کردن مردم با مسائل محیط‌زیست نتیجه مثبتی داشته اما به همان اندازه هم حساس و نیازمند بررسی همه‌جانبه است. سازمان محیط زیست د روهله نخست باید پاسخگو باشد که وعده‌های آقای کلانتری مبنی بر استخدام سالانه 300 محیطبان چه شد و بعد هم ابعاد مشارکت مردمی را روشن کند.
