گروه انرژی|حمید مظفر|
هنوز به یاد داریم که در آخرین روزهای مذاکرات هستهیی میان ایران و 5قدرت جهانی، هر روز پیشبینیها و تحلیلهای بیشماری از اثرات منفی بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی منتشر میشد. گزارشهایی بر این مبنا که در بازاری که با مازاد عرضه مواجه است، بازگشت نفت ایران اوضاع را پیچیدهتر از گذشته خواهد کرد و به نوعی ایران را بر سر دو راهی انتخاب بین افزایش تولید و مواجهه با نفت ارزانتر قرار داده بودند. اما چه کسی فکر میکرد همزمان با برداشتهشدن تحریمها علیه ایران و افزایش چشمگیر تولید نفت این کشور نهتنها قیمتها بیش از پیش سقوط نکنند، بلکه روندی صعودی را در پیش گیرند؟ مسلما این افزایش قیمت ارتباطی با افزایش تولید ایران نداشته و ندارد، بلکه خوششانسی محسوب شده که نصیب ایران شده که همزمان با افزایش تولیدش بخش عرضه جهانی نفت دچار فراز و نشیبهای زیادی شده است و منجر به کاهش عرضه در سطح جهان شده که درنتیجه افزایش عرضه ایران را پوشش داده است. در روزهای اخیر آتشسوزی کانادا، حمله گروههای نظامی به تاسیسات نفتی شورون امریکا در نیجریه و بحران اقتصادی حاکم بر ونزوئلا دست به دست هم دادند تا قیمت نفت کماکان به روند
صعودی خود ادامه دهد. به نوعی میتوان این اتفاقات را یک «هبه» و خیر ناخواستهیی دانست که از سمت سه قاره مختلف به سوی ایران سرازیر شده است. در ادامه گزارش «تعادل» از روند بازار جهانی نفت را میخوانید.
روز گذشته قیمت نفت برنت دریای شمال به 49دلار و 40سنت در هر بشکه رسید تا تنها چندگام تا رسیدن به قیمت 50دلاری نفت فاصله داشته باشیم. قیمت نفت WTI نیز در این روز به 48دلار و 53سنت رسید. به گزارش «تعادل» به نقل از CNBC، بازار جهانی نفت بسیار سریعتر از آن چیزی که پیشبینی میشد در حال رسیدن به تعادل مجدد است. این رخداد ناشی از اختلالات جدی و متعددی است که این روزها در سمت عرضه جهانی نفت اتفاق افتاده است. توقف تولید و اختلال در عرضه نفت کانادا بعد از آتشسوزی بزرگ ایالت آلبرتا از سویی و کاهش تولید نفت نیجریه، ونزوئلا و دیگر مناطق دنیا از سوی دیگر، تولید جهانی نفت را حدود 3میلیون و 800هزار بشکه در روز کاهش داده است. البته برخی از این اختلالات موقتی هستند و به زودی و با رفع آنها حجم قابل توجهی از نفت به بازار برخواهد گشت. همچنین کشورهایی مانند ایران، عربستان و حتی ایالاتمتحده نیز ظرفیت بالایی برای افزایش تولید خود در آینده دارند. البته افزایش تولید نفت شیل امریکا منوط به این است که قیمتهای جهانی به اندازه کافی بالا باشد تا تولیدکنندگان را قادر به راهاندازی مجدد حفاری خود بکند. طبق تخمینهای صورتگرفته،
تولید نفت کانادا در اثر آتشسوزی اخیر در این کشور حدود 1میلیون و 200هزار بشکه در روز کاهش داشته است. این آتشسوزی کنترلنشده تا به حال بیش از 285هزار هکتار از جنگلهای ایالت آلبرتا را در نوردیده و در حال حرکت به سمت تاسیسات تولید انرژی است. به گزارش رویترز، شرکت Suncor Energy که در شهر کلگری در ایالت آلبرتا واقع است فعالیتهای خود را متوقف و اعلام کرده که هیچگونه خسارتی را متحمل نشده است. در حالی که انبارهای شرکتEnbridge›s Cheecham در یک مایلی محل آتشسوزی قرار داشتند، اما با تلاش ماموران آتشنشانی پیشرفت آتشسوزی در این قسمت کنترل شد.
اوضاع در کانادا به هیچ عنوان به سامان نیست و به نظر میآید که اوضاع در حال بدتر شدن نیز باشد. این کاهش تولید نفت در امریکایشمالی پس از توفان سال 2008 در ایالاتمتحده بیسابقه بوده است. فعالان صنعتی امیدوار بودند که آتشسوزی در این منطقه کنترل شود و آنها بتوانند هرچه زودتر کارگران خود را به خط تولید برگردانند. «جکی فارست» نایبرییس بخش تحقیقات انرژی شرکت Arc Financial در این باره اظهار میکند: «در حال حاضر پیشبینی پایان این آتشسوزی بسیار دشوار شده است». وی معتقد است که حرکت آتش به سمت شمال به معنی این است که تولیدکنندگان نفتماسه کانادا کماکان راهاندازی مجدد تولید خود را که در حال حاضر بیش از 50درصد کاهش یافته، دور از دسترس ببینند.
مورد خاص نیجریه
اوضاع کانادا با وجود تمام وخامتی که دارد قابل پیشبینی است و همگان انتظار دارند تا به زودی این آتشسوزی پایان یابد و اوضاع به حالت عادی خود برگردد. اما اگر سری به مرکز قاره سیاه و کشور نیجریه بزنیم، با اوضاع قابل توجهی در تولید نفت این کشور مواجه میشویم. دلیل توقف تولید در این کشور بسیار عجیب بوده و به همین واسطه، پیشبینی بازگشت تولید این کشور به حالت عادی را نیز دشوارتر از شرایط کانادا میکند. در اثر حمله نیروهای نظامی گروهی موسوم به «انتقامگیرندگان دلتای نیجر (Niger Delta Avengersبه تاسیسات نفتی شورون امریکا، تولید نفت این کشور روزانه 800هزار بشکه کاهش یافته است. به گفته «امانوئل ایبه کاچیکوا» وزیر نفت نیجریه که در حال حاضر ریاست گروه اوپک را نیز بر عهده دارد، این حملات تولید نفت این کشور را از 2میلیون و 200هزار بشکه به 1میلیون و 400هزار بشکه در روز رسانده است. این گروه شبهنظامی در پایگاه اطلاعرسانی خود هدف اصلی از این حمله را فلجکردن اقتصاد نیجریه عنوان کرده است. هرچند ارتش نیجریه ادعا کرده که تعدادی از حملهکنندگان را دستگیر کرده است. «محمد بوهاری» رییسجمهور نیجریه در سخنرانیای عنوان کرده که با
حملهکنندگان به تاسیسات نفتی همان برخوردی خواهد شد که با نیروهای نظامی بوکوحرام شده است. این اتفاقات سبب شده که در حال حاضر نیجریه عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت آفریقا را از دست داده و آنگولا در حال حاضر به عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت این قاره مطرح باشد.
در همین رابطه، «هلیما کرافت» سرپرست بخش تحقیقات کالایی در موسسه RBC Capital Markets اظهار میکند: «این نیروهای نظامی بسیار بر عزم خود مبنی بر توقف تولید نفت این کشور راسخ هستند و قابلیت انجام این کار را نیز دارند.»
ونزوئلا کماکان در بحران
حال سری به امریکایلاتین و کشور بحرانزده اقتصادی و سیاسی ونزوئلا میزنیم. در حال حاضر تولید نفت این کشور حدود 2میلیون و 300هزار بشکه در روز است اما تحلیلگران معتقدند که این سطح از تولید به مثابه نقطه آغاز کاهش تولید نفت این کشور است. «اریک لی» تحلیلگر انرژی بانک سرمایهگذاری Citigroup در این باره اظهار میکند: «اوضاع (ونزوئلا) در حال فروپاشی است. دستمزد کارکنان پرداخت نمیشود. تجهیزات وارد نمیشود و این اوضاع به زودی سبب کاهش تولید این کشور خواهد شد. این وضعیت ممکن است سبب ایجاد خرابی در زیرساختها مانند دریچهها، خط لولهها و پالایشگاهها شود.» در هفته جاری مقامات ونزوئلایی اعلام کردند که قصد دارند با به کارگیری طرح استقراض در برابر نفت از چین برای بازپرداخت بدهیهای خود زمان بخرند.»
تولید نفت در ایران، یک استثنا در خاورمیانه
حال به منطقه خاورمیانه باز میگردیم. در بعضی کشورهای این منطقه نیز اوضاع چندان بسامان نیست. در همسایگی ایران شاهد توقف تولید نفت در کرکوک عراق هستیم. کشوری که توصیف اوضاع نابسامان سیاسی و تزلزل جایگاه دولت آن به امری غیرشگفتانگیز تبدیل شده است. خصوصا اختلافات بر سر تعیین وزیر نفت این کشور بسیار جدی شده است. در لیبی نیز شاهد افزایش اعتراضات در اثر عدم پرداخت دستمزد کارکنان دولتی هستیم.
اما ایران جزو معدود کشورهای منطقه و شاید تنها کشور منطقه باشد که برخلاف تمام این جریانات با قدرت در حال افزایش تولید خود، بازگشت به بازار و بازپسگیری سهم از دسترفته خود است. به گزارش «تعادل» و به نقل از رویترز، صادرات نفت ایران در ماه مه 2016، نسبت به سال گذشته 60درصد افزایش داشته است. بنابر اطلاعات یک منبع آگاه در این زمینه ارسال محمولههای نفتی ایران به اروپا در حال حاضر به سطح 50درصد دوران پیش از تحریم بازگشته است.
این مساله نشاندهنده این است که تهران بسیار سریعتر از آنچیزی که تحلیلگران فکر میکردند در حال بازپسگیری سهم خود از بازار است. برخی معتقدند که این توفیق در اثر جنگ قیمتی است که این کشور با عربستانسعودی برای ارائه تخفیف به مشتریان به راه انداخته است. هرچند پیش از این رکنالدین جوادی مدیرعامل شرکت ملی نفت در نشست خبری خود در آغاز نمایشگاه بینالمللی نفت تهران در پاسخ به «تعادل» هرگونه ارائه تخفیف نفتی را قویا رد کرد.
بارگیری 2میلیون و 300هزار بشکه از نفت ایران در ماه آوریل، 15درصد بیشتر از تخمینهایی است که آژانس بینالمللی انرژی (IEA) در ابتدای ماه جاری انجام دادهبود. در ماه مه نیز صادرات ایران در سطح 2میلیون و 100هزار بشکه قرار گرفته است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته که صادرات ایران در اثر تحریمهای غربی یکمیلیون و 300هزار بشکه بود پیشرفت چشمگیری به حساب میآید.
دور از انتظار نیست که عربستانسعودی به زودی سایه سنگین افزایش صادرات ایران را حس کند و بر همین اساس، بازار نفت تبدیل به یک کارزار کلیدی بین دو کشور شود.
به گزارش رویترز، «لن برمر» رییس مرکز مشاوره ریسکهای سیاسی گروه اوراسیا معتقد است که عربستان در ماههای آینده و با هدف افزایش فشار بر ایران تولید نفت خود را افزایش خواهد داد. وی همچنین معتقد است که این افزایش تولید منجر به تقویت سهام شرکت آرامکو شود. آرامکویی که قرار است به زودی و در راستای برنامههای محمد بن سلمان جانشین ولیعهد این کشور در بازارهای بورس واگذار شود. برمر ادامه میدهد: «چالش نفتی عربستان با ایران به این معنی است که این کشور تلاشهای مضاعفی برای برقراری ارتباط با مشتریان خود از اقتصادهای آسیایی خواهد داشت. در نتیجه این کشور دنبال سرمایهگذاری در پالایشگاههای شرق آسیا خواهد بود. کاری که ایران به دلیل محدودیتهای منابع خود و باقیماندن محیط تحریمی گاهی نمیتواند، انجام دهد.»
در همین حال، ایران نیز برنامههای ویژهیی برای محکمکردن جای پای خود در بازارهای آسیایی دارد. در ماه آوریل، صادرات نفت ایران به کشورهای آسیایی حدود یکمیلیون و 700هزار بشکه در روز بوده که یکسوم بیشتر از میزان صادرات در سال گذشته و تقریبا برابر با صادرات دوران پیشاتحریم است. در همین راستا نیز روز یکشنبه دوم خرداد (22 مه) «نارندرا مودی»، نخستوزیر هند در پی دعوت حسن روحانی رییسجمهور ایران به تهران سفر خواهد کرد تا مذاکرات متعددی با مقامات ایرانی داشته باشد. به گزارش پایگاه خبری Times of India هند به دنبال دوبرابر کردن واردات خود از نفت ایران است. کشوری که در همین چند سال گذشته دومین تامینکننده بزرگ نفت این کشور بود. همچنین هند در این سفر دنبال رایزنی برای توسعه میدان گازی فرزاد-بی و نیز مشارکت در توسعه بندر چابهار است.
تلاشهای ایران قبل از نشست اوپک
تمام معادلات بالا وقتی پیچیدهتر میشود که به یاد بیاوریم، تنها دو هفته دیگر تا 169مین نشست اوپک باقی مانده است. نشستی که به نظر میآید ایران به نوعی مجبور به پذیرش توافقی مبنی بر همکاری با کشورهای اوپک در موضوع تولید نفت باشد. این نشست ویژگیهای خاص خود را خواهد داشت. از سویی عربستان برای نخستین بار با وزیر جدید انرژی خود در این نشست حاضر خواهد شد و همگان منتظر رونمایی از رویکرد جدید عربستانسعودی هستند. عربستانی که به تنهایی طرح فریز نفتی که خود مبدع آن بود در نشست دوحه به شکست رساند. از سوی دیگر ایران در حالی در این نشست حاضر خواهد شد که قطعا به سطح تولید و صادرات پیش از دوران تحریم خود دست یافته است.
بنابراین اینبار بهانهیی برای توافق نکردن با سایر اعضای اوپک نخواهد داشت. از این رو ایران در این روزها باید تا جایی که میتواند به سطح تولید خود بیفزاید تا در صورت توافق احتمالی مبنی بر پیوستن به طرح فریز نفتی چیز زیادی برای از دست دادن نداشتهباشد. همانطور که در گزارش نیز اشاره شد برخی اعضای اوپک مانند نیجریه و ونزوئلا نیز در وضعیت بحرانی به سر میبرند و در این نشست بیشترین تلاشهای خود برای فشار به اعضای اصلی اوپک برای اتخاذ سیاستی در راستای حمایت از قیمتهای نفت را خواهند آورد.