با وجودی که حق دسترسی آزاد مردم به اطلاعات و دانش یکی از اساسیترین نکات مندرج در مفاد مقررات و ضوابط شبکههای اطلاعرسانی رایانهیی است و دولت یازدهم نیز اصلیترین وعده تبلیغاتیاش پس از مسایل اقتصادی، دسترسی آزادانه به اینترنت بود، اما از زمان تصدی محمود واعظی بر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تاکنون، مهمترین چالش این وزارتخانه محدودسازی فضای مجازی بوده است.
فیلترینگ در ابتدا گریبانگیر شبکههای اجتماعی پرطرفدار مانند فیسبوک و توییتر بود و حالا پس از عبور شبکههای اجتماعی از گردنه فیلترینگ، شبکههای موبایلی مانند وایبر و اینستاگرام لب تیغ فیلتر قرار گرفتهاند. اگرچه به نظر میرسد وایبر، پرکاربردترین شبکه موبایلی آنلاین با پادرمیانی وزیر ارتباطات از فیلترینگ نجات پیدا کرد، با این حال با مطرح شدن نام اینستاگرام، سایه فیلترینگ بر فراز آسمان این شبکهها به پرواز درآمده است.
اینستاگرام رتبه 30جهان را در سایت الکسا از آن خود کرده و یکی از پرطرفدارترین سایتهای آپلود عکس در ایران محسوب میشود که علاوه بر مردم عادی، برخی مقامات ارشد کشور را نیز به خود جذب کرده است. کارشناسان میگویند؛ این یکی از مهمترین دلایلی است که اینستاگرام و وایبر را از خطر حذف کامل رهانیده و بحث ابهامآمیز فیلترینگ بخشی از محتوای آنها محدود شده که توسط برخی نهادهای حاکمیتی مجرمانه و خلاف قوانین خوانده میشود. با این وجود خیلیها معتقدند که این کار صرفا به تحمیل هزینههای مختلفی برای دولت و حاکمیت منجر خواهد شد. هزینههایی از جنس هزینه مالی برای نصب و راهاندازی سیستم فیلترینگ هوشمند و هزینههای دیگری از جنس اعتبار و اعتماد عمومی که گفته میشود فقط دیوار بیاعتمادی بین کاربر و حکومت را بالا میبرد و باعث آسیب رساندن به اقتصاد خواهد بود.
برای عبور از فیلترها راهکارهای زیادی از جمله پروکسی یا فیلترشکن استفاده میشود و بازاری جنبی نیز در حاشیه خود به راه انداخته است که نشان از کاربرد و تقاضای بالای آن در میان کابران ایرانی دارد. ضمن این که گفته میشود؛ پس از فیلترکردن هر برنامهیی کاربران به سراغ برنامه جدیدتری خواهند رفت و این به معنای بیفایدهبودن سرمایهگذاری روی فیلترینگ فیزیکی است و شاید تنها بتوان به واسطه آموزش و فرهنگسازی جامعه را در برابر تهدیدهایی مقاوم کرد که حاکمیت نگران آنهاست. چند روز گذشته کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه از مهلت دادن دوماهه به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برای کنترل دادهها در اینستاگرام خبر داد تا این وزارتخانه در تعامل با مدیران این شبکه دسترسی امنیتی به اینستاگرام را دریافت کرده و به مسدودسازی اکانتهایی بپردازد که به انتشار محتوای مجرمانه میپردازند. کاری که به نظر نمیرسد نتایج موفقیتآمیزی به همراه داشته باشد و بدیهی است، این کارگروه پس از پایان ضربالاجل تعیین شده، راسا دست به کار مسدودسازی این شبکه خواهد شد. حال کاربران ایرانی و محافل رسانهیی و کارشناسی با این پرسش مواجهند که اجرای این طرح چگونه
ممکن است؟ این به معنی امکان دسترسی به تصاویر بعضا شخصی کاربرانی است که امکان دسترسی به آنها را محدود به خانواده، دوستان و افراد مورد وثوق خود کردهاند.
البته فیلترینگ به اشکال مختلفی در کشورهای دیگر وجود دارد و تنها مساله کاربران ایرانی نیست. در حال حاضر گستردهترین فیلترینگ تارنماهای اینترنتی دنیا مربوط به کشورهای کره شمالی، چین و عربستان است که تنها بخش کوچکی از تارنماهای ملی خود را برای دسترسی عموم فعال کردهاند.