وقتی عبدالمجید ریاضی، معاون وزیر ارتباطات دولت نهم، برای نخستین‌بار عبارت ناآشنای «اینترنت ملی» را به‌کار برد و وعده داد که به‌زودی اینترنتی خواهیم داشت که محدود به مرزهای کشور است و... موجی از نگرانی و سوالات بی‌پاسخ ذهن افکار عمومی را درگیر کرد. در همان زمان البته برخی کارشناسان و مقامات به‌شکلی تلویحی از ناممکن بودن چنین اتفاقی می‌گفتند، با این حال حتی بعد از تصحیح نام اینترنت ملی به «اینترانت ملی» و شبکه ملی اینترنت و... باز هم این نگرانی برطرف نشد. تا جایی‌که هنوز هم با طرح موضوع شبکه ملی اطلاعات یا انتشار هرخبری در این مورد، این سوال کهنه ذهن افکار عمومی را درگیر خود می‌کند که؛ «بعد از راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، ارتباطات شبکه‌یی بی‌مرز و محدوده مردم، محدود به یک شبکه داخلی بسته و قابل شنود خواهد شد و باید برای همیشه با آنچه تحت عنوان اینترنت می‌شناختند، خداحافظی کنند؟ اما، به‌نظر می‌رسد باوجودی که هنوز هم تصویر شفافی از طرح این شبکه ارایه نشده، با مروری کوتاه و کارشناسی بر موضوع، بتوان به چشم‌انداز نسبتا روشنی درباره ماهیت و نحوه عملکرد شبکه ملی اطلاعات دست یافت.
نگاه متفاوت به یک پدیده واحد
رضا رجال‌زاده کارشناس و فعال بازار اینترنت درخصوص ماهیت و عملکرد چنین شبکه‌یی معتقد است؛ تا مشخص نشود چه مواردی در طراحی این شبکه لحاظ شده و دارای اولویت هستند، اظهارنظر درباره خدمات قابل ارایه روی آن ممکن نخواهد بود. با این‌وجود به‌گفته وی؛ مهم‌ترین کاربرد یک شبکه ملی یا محلی مانند آنچه وزارت ارتباطات در دستور کار خود قرار دارد، انتقال سرورهای حاوی اطلاعات پایگاه‌ها و سرویس‌دهندگان پست الکترونیک و ... به داخل کشور است که بی‌شک تاثیر چشمگیری بر افزایش ضریب امنیت اطلاعات حساس و مهم ملی و همچنین کاهش هزینه‌های دسترسی به اینترنت خواهد داشت. رجال‌زاده به «تعادل» می‌گوید: بدیهی است، در چنین شرایطی سرعت دسترسی و پهنای باند اینترنت کاربران هم افزایش قابل‌توجهی را تجربه خواهد کرد. رضا تقی‌پور وزیر پیشین ارتباطات و فناوری اطلاعات حدود سه سال قبل از راه‌اندازی و تجهیز ۱۱دیتاسنتر استانی در کشور خبر داده بود و اینکه دسترسی به شبکه ملی اطلاعات نیز برای دیتاسنترها فراهم می‌شود. این درحالی است که تاکنون چهار مرکز داده استانی در استان‌های قم، خوزستان، بوشهر و همدان توسط سازمان فناوری اطلاعات ایران راه‌اندازی شده است.
وظیفه دیتاسنترها همان‌گونه که از نامشان پیداست، تمرکز محتوای دیجیتال ملی در داخل کشور است که موجب بهبود سرعت دسترسی به اطلاعات و ارتقای کیفی این فرایند می‌شود.
رجال‌زاده می‌گوید: برای روشن‌تر شدن موضوع یک مثال می‌زنم، وقتی شما قرار است فیلمی سینمایی را دانلود کنید که روی سرورهایی در خارج از کشور قرار گرفته، ممکن است ساعت‌ها و بعضا روزها طول بکشد. ضمن اینکه ممکن است باتوجه به سرعت اینترنت از امکان دسترسی به محتواهای با کیفیت بالا محروم شوید اما دیتاسنترهای ملی وظیفه‌شان این است که فاصله کاربر و اطلاعات را کاهش دهند و سرعت و کیفیت بهتری ارایه کنند.
ضرورتی به نام اعتمادسازی
وی در پاسخ به این سوال که برخی نگران امکان‌پذیر شدن شنود اطلاعات شخصی توسط نهادهای امنیتی و دیگران خواهند شد، می‌گوید: شنود اطلاعات کاربران مساله ما نیست و تقریبا تمام کشورها چنین مسایلی را دارند که بخش اعظم آن به مسایل امنیت ملی مربوط می‌شود. در نتیجه نگران بودن بابت این مساله غیرمنطقی نیست ولی در عین حال باید به‌عنوان کاربر به شبکه ملی اطلاعات خودمان اعتماد کنیم و دست کم بدانیم که اطلاعات شخصی‌مان در فضایی خارج از محدوده‌های قانونی و قضایی و توسط افراد و سازمان‌های خارجی قابل دسترسی نیست. به‌گفته این کارشناس اینترنت، باید برای ایجاد اعتماد عمومی به پدیده شبکه ملی اطلاعات کار فرهنگی شود و با بهره‌گیری از روش‌های مدیریتی مدرن و قابل دفاع میزان نگرانی‌ها نسبت به این پدیده را به حداقل ممکن برسانیم. واقعیت این است که بسیاری از کارشناسان نیز مانند وی، براین باورند که به هرحال امکان شنود اطلاعات ما در شبکه اینترنت، شبکه‌های موبایل و ... وجود دارد و تقریبا هیچ مصونیتی در این زمینه وجود نخواهد داشت. با این وجود، اگر مدیریت شبکه توان اعتمادسازی داشته باشد و بتواند به ارایه خدمات به‌روز و با استاندارد بالا در این
شبکه بپردازد، می‌تواند تعریف و تصویر ذهنی مردم نسبت به پدیده شبکه ملی اطلاعات را تغییر داده و محیطی دوستانه و قابل اعتماد برای میلیون‌ها کاربر ایرانی فراهم کند. شبکه ملی اطلاعات دارای چهار لایه شبکه دیتا، شبکه انتقال ملی استانی، لایه تجمیع و لایه دسترسی مشترکین است. مراکز داده استانی دومین لایه و مرحله دوم از ایجاد شبکه ملی اطلاعات هستند. در نتیجه نگهداری و گردش اطلاعات در داخل کشور یکی از پایه‌های اجرایی شدن شبکه ملی اطلاعات است. در دولت دهم راه‌اندازی 18مرکز داده استانی در راستای ضروریات ایجاد شبکه ملی اطلاعات تعریف شد.
شبکه ملی اطلاعات از صفر تا 100
اواخر سال 1384 بحث شبکه ملی اینترنت در کشور مطرح و مهم‌ترین دلیل پیاده‌سازی این شبکه درآن سال، کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت اعلام شد. بعدها و باتوجه به الزامات سند چشم‌انداز 20ساله در سال 1389 موضوع شبکه ملی اینترنت با نام جدید شبکه ملی اطلاعات به‌صورت جدی‌تر مطرح شد به‌طوری که کلیات موضوع در ماده ۴۶ برنامه پنجم توسعه مطرح شد. شبکه ملی اطلاعات در برنامه پنجم، به‌عنوان اصلی‌ترین زیرساخت اطلاعاتی و ارتباطی کشور تعریف شده، در بر‌گیرنده اهداف راهبردی ازجمله فراگیری خدمات الکترونیک شامل خدمات عمومی مانند دولت الکترونیک و افزایش بهره‌وری، کاهش وابستگی به شبکه اینترنت و توانایی اعمال مدیریت حداکثری بر دسترسی به آن، گسترش محتوای ایرانی اسلامی و بالا بردن سواد دیجیتال، افزایش کسب و کار دیجیتال و توسعه سهم ICT در اقتصاد و استفاده از آن به‌عنوان موتور محرک توسعه و افزایش امنیت و قابلیت اطمینان فضای دیجیتال است.
