اپراتورهای موبایل پس از مواجه شدن با این واقعیت که دوران طلایی شبکه‌های سلولی و درآمدهای کلان از محل ارایه خدمات پیامک و مکالمه تلفن همراه به پایان رسیده، بدون چون و چرا در مقابل فراگیری استفاده از اپلیکیشن‌های رایگان و ارزان گوشی‌های هوشمند موبایل سرخم کرده و برای مقابله با انقراض زودهنگامی که در راه بود، مدل تجاری و مسیر حیات اقتصادی خود را تغییر دادند.
سونامی عظیم برنامه‌های موسوم به OTT آنچنان دنیای ارتباطات را تسخیر کرد که اپراتورهای موبایل ایرانی را نیز مجبور به سرمایه‌گذاری در زمینه توسعه دیتا کرد تا دستکم کاهش درآمدهای خود را جبران کنند.
محمدصابر صمیمی کارشناس شبکه‌های مخابراتی به «تعادل»می‌گوید: افزایش سرعت جهانی دسترسی به اینترنت و پیشرفت‌های سریع شبکه‌های بی‌سیم، توجه مردم را به سمت استفاده از برنامه‌ها و نرم‌افزارهای کاربردی جلب کرد که بدون دردسر و به صورت رایگان روی گوشی‌های تلفن همراه نصب می‌شوند و عملا هزینه‌های سنگین پیامک و مکالمه را حذف می‌کنند.
به گفته این کارشناس بازار در گردش مخابرات ایران که تا اوایل سال گذشته ظرفیت درآمدی بالای 40میلیارد تومان داشت، ناگهان با این حقیقت روبه‌رو شد که از این ظرفیت بزرگ، تنها 12میلیارد تومان قابل حصول است و به همین دلیل هم مخابرات ایران مجبور به سرمایه‌گذاری 5هزار میلیارد تومانی در این زمینه شد تا افت درآمد خود را جبران کند.
کاهش درآمد جهانی اپراتورهای موبایل
موسسه تحقیقاتی اینفورما نیز در گزارشی مربوط به سال گذشته میلادی، اعلام کرد میزان ترافیک ارسال پیام‌های OTT تا پایان سال 2013، به رقمی در حدود دو برابر (41میلیارد پیام) ترافیک پیام‌های متنی یا SMSرسید که حکایت از ضرورت تغییر رویه اپراتورهای موبایلی در سراسر جهان داشت.
براساس گزارش این موسسه در سال 2012 میلادی، یعنی یک‌سال پیش از انتشار این گزارش، رکورد ارسال روزانه پیامک قبلا توسط ارسال پیام‌هایOTT شکسته شده بود و تعداد روزانه پیام‌های OTT در این سال به رقمی بالاتر از 19میلیارد رسیده بود. حال آنکه رقم پیامک‌های موبایلی در حدود 17.6 میلیارد بوده است. این درحالی بود که در آن زمان تنها 587میلیون نفر از دیتا استفاده می‌کردند و اپراتورهای موبایلی هنوز هم بر 3.5میلیارد مشترک خود تکیه داشتند که روش ارسال و دریافت سنتی پیامک و مکالمه موبایلی را به دیتا ترجیح می‌دادند.
مرکز تحقیقاتی Strategy Analytics به‌تازگی در یکی از گزارش‌های خود اعلام کرده است، درآمد اپراتورهای موبایلی از سرویس‌های پیام‌رسان طی سال 2013 میلادی با کاهش 4درصدی نسبت به سال قبل از آن 104میلیارد دلار برآورد می‌شود.
کارشناسان نیز پیش‌بینی می‌کنند که درآمد اپراتورهای جهانی از سرویس پیام‌های متنی و چندرسانه‌یی تا سال 2017 میلادی 20درصد کاهش می‌یابد.
شاهد این ادعا، کاهش درآمد اپراتورهای موبایل در اسپانیا بود که درآمد 1.1میلیارد یورویی آنها در سال 2007 تنها از محل سرویس پیام کوتاه به رقم 758.5 میلیون یورویی در سال 2011 رسید.
موسسه Ovum نیز پیش‌بینی کرده بود که سال 2013، آخرین سالی خواهد بود که در آمد حاصل از سرویس پیام کوتاه، بخش اعظم درآمدهای خدمات غیرصوتی اپراتورها را به خود اختصاص می‌دهد و پیش‌بینی می‌شود که تا سال 2015 درآمد سرویس پیام کوتاه ثابت باقی بماند. اگرچه این اتفاق به شکلی فراتر از انتظار این موسسه پژوهشی افتاد و یک‌سال بعد، یعنی در سال 2014 درآمدهای پیامکی آنها با روندی مواجه شد که هر اپراتوری را می‌توانست به وحشت بیندازد.
ریزش شدید مشترکان اپراتور موبایلی اتصالات پس از فیلتر برنامه وایبر در کشور امارات متحده عربی نیز رویداد دیگری بود که ثابت می‌کرد، مهم‌ترین منبع درآمد اپراتورها، فروش پهنای باند است، نه خدمات مکالمه و پیامک شبکه‌های سلولی موبایل. این شرکت زمانی که اعلام کرد به دلیل کاهش درآمد، قصد فیلتر کردن وایبر را دارد، تصور نمی‌کرد این تصمیم به از دست دادن مشترکانش منجر شود و برای جبران مافات، لاجرم تعرفه مکالمات خود را 12درصد کاهش دهد.
این رویداد به نحو دیگری هم در بریتانیا خودنمایی کرد. گزارش رسانه‌ها در سال 2013 برای نخستین‌بار میزان ارسال پیامک از سوی کاربران انگلیسی با هفت‌میلیارد کاهش همراه شد. روزنامه گاردین اخیرا در گزارشی نوشت: «سال گذشته میزان ارسال پیامک توسط کاربران موبایل در انگلیس هفت میلیارد کاهش یافته و به 145میلیارد پیامک رسیده و بر اساس این گزارش انتظار می‌رود که در طول سال جاری میلادی این رقم باز هم با کاهش همراه شده و به 140 میلیارد برسد.»در واقع در دنیایی که تنها یک برنامه رایگان OTT مانند وایبر، ظرف مدت زمان کوتاه یکساله توانسته 300میلیون کاربر موبایل در سراسر جهان را به خود جذب کند و درآمدهای 2میلیارد دقیقه مکالمه و 6 میلیارد پیامک را از جیب شرکت‌های مخابراتی بیرون کشیده، ماندن اپراتورها بر همان سیاق سابق، دقیقا چیزی مانند شلیک کردن به خود است.
اپراتورهای ایرانی و OTTهای مهاجم
به گفته مدیرعامل شرکت ارتباطات سیار، سال گذشته روزانه بیش از ۳۸۰میلیون پیامک توسط ایرانی‌ها رد و بدل می‌شد. محاسبه این تعداد پیام کوتاه بر اساس متوسط بهای ارسال هر پیامک ۱۰تومان، مشخص می‌کند که ایرانی‌ها روزانه ۳میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان و سالانه هزار و ۳۸۷ میلیارد تومان برای پیام کوتاه پرداخت می‌کردند که حالا وایبر و واتس‌آپ مانند حفره‌یی بزرگ، بخش عمده این رقم درآمدی جذاب را می‌بلعند. آمارها حکایت از وجود حدود 15میلیون و 800 هزار نفر کاربران اینترنت موبایل استفاده در ایران دارند که در هر ماه رقمی بین 50 تا 150میلیارد تومان بابت اینترنت همراه و دقیقا برای استفاده از برنامه‌های رایگانی مانند وایبر پول پرداخت می‌کنند.
درآمد شرکت مخابرات ایران در سال 1391، 10هزار میلیارد تومان برآورد شد که 7هزار میلیارد تومان از این درآمد مربوط به تلفن همراه و مابقی از تلفن ثابت بوده و مقرر است که در سال 92، این درآمد با 20درصد افزایش به 12هزار میلیارد تومان برسد.
در همین حال، شمار کاربران اینترنت ADSL در کل کشور بالغ بر 9میلیون و 484هزار و 435 نفر است که ضریب نفوذ 62/12درصدی را شامل می‌شود و شمار مشترکان ADSL نیز 3میلیون و 793 هزار و 774 نفر برآورد می‌شود.
با این وصف چندان دور از ذهن نیست که اپراتورهای ایرانی که برسر موضوع تلفن اینترنتی (VOIP) جنجال به راه انداختند، حالا در مواجهه با OTTها نه‌تنها اعتراضی ندارند که سرمایه‌گذاری روی دیتا هم می‌کنند. این نشان می‌دهد جبر توسعه فناری در ایران، حتی اپراتور اول مخابراتی را نیز مجبور به تغییر رویه کرده است. موضوعی که طی سال‌های اخیر محور مناقشات اساسی این شرکت عریض و طویل با بخش خصوصی فعال در حوزه فناوری ارتباطی بوده است.
اما فقط OTTها نیستند
بخش دیگر ماجرا به کاربردهای دیگر اینترنت همراه مربوط می‌شود و برنامه‌های رایگان OTT هیچ گناهی در این مورد ندارند. ارایه خدمات بارگذاری بازی و بانکداری همراه از جمله دیگر خدمات محبوب و پرطرفدار ارزش افزوده تلفن همراه در جهان هستند که البته هنوز در کشورمان متداول نشده‌اند.
این در حالی است که برآورد می‌شود این سرویس‌ها در کشوری مانند هند تا پایان سال جاری میلادی بیش از دومیلیارد دلار به جیب اپراتورها سرازیر خواهد شد.
از طرفی، سازندگان گوشی تلفن همراه نیز در این تغییرات سهم چشمگیری دارند. سهمی که البته چندان مورد توجه نیست و بیشتر در پشت صحنه سونامی OTTها قرار دارد. کارشناسان استقبال از سرویس‌های ارزش افزوده را حاصل افزایش کیفیت گوشی‌های تلفن همراه، افزایش امکانات و به دنبال آن کاهش قیمت‌های آنها می‌دانند و معتقدند؛ این روند موجب شده تا مشترکان از امکانات مختلف گوشی‌های تلفن همراه خود از جمله امکان دسترسی به اینترنت و خدمات رایگان آن بهره مند شوند.
به همین دلیل هم سرویس‌های ارزش افزوده این روزها برای فعالان مخابراتی بسیار جذاب‌تر از ارسال پیام کوتاه بین کاربران تلفن همراه شده‌اند، چرا که این سودآوری هنگفتی را برای مخابراتی‌ها به ارمغان آورده است.
