گروه جهان
رجب طیب اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه پس از برکنار کردن قضات مخالف دولت، زندانی کردن خبرنگاران منتقد و تلاش برای کسب قدرت بیشتر چندی پیش با کنار زدن احمد داوود اوغلو نخست‌وزیر و یکی از متحدان اصلی خود در حزب عدالت و توسعه، قدم بزرگی برای انحصار قدرت به‌عنوان رییس‌جمهوری برداشت.
به گزارش نیویورک تایمز، برای احمد داوود اوغلو، چهارشنبه گذشته، پس از لغو روادید شهروندان ترکیه از سوی اتحادیه اروپا می‌توانست به یکی از روزهای ماندگار دوران ریاستش تبدیل شود، چراکه از نظر داوود اوغلو که مذاکره‌کننده اصلی با اتحادیه اروپا بود لغو ویزای شنگن شرط اساسی برای همکاری ترکیه در انتقال پناهجویان به کشورهای خودشان است اما تحرکات داخلی حزب در عصر همان روز شرایط را به جایی کشاند تا او اعلام کند از رهبری حزب عدالت و توسعه کناره‌گیری می‌کند و در نشست فوق‌العاده این حزب در 22ماه مه برای تعیین رهبر جدید نامزد نخواهد شد. این دومین کنگره فوق‌العاده حزب عدالت و توسعه در 14سال گذشته و پس از تاسیس آن است. رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه عصر همان روز پیش از ملاقات با نخست‌وزیر در جمع گروهى از روساى روستاها سخنرانی کوتاهی کرد که تنها حاوى یک پیام بود: «فراموش نکنید که چگونه به این مقام رسیدید.» ساعتی پس از این سخنرانی داوود اوغلو و اردوغان دیداری محرمانه و دوساعته داشتند که هنوز چیزی از محتوای آن به بیرون درز نکرده است. پیش از آن نیز سخنگوی حزب عدالت و توسعه اعلام کرده بود که در نشست آتی این حزب، اعضا بر سر
انتخاب رهبر جدید تصمیم‌گیری خواهند کرد، اما پس از این ملاقات دوساعته بود که نخست‌وزیر از تصمیم جدیدش خبر داد.
داوود اوغلو پس از اعلام این خبر گفت: «سال2007 به اصرار اردوغان از فضای دانشگاهی وارد عرصه سیاسی شدم. یک روز پس از انتخاباتی که با 50درصد آرا در آن پیروز شدیم، تاکید کردم که اگر یک‌درصد فکر می‌کردم شایستگی این مقام را نداشته باشم آن را قبول نخواهم کرد. سرنوشت حزب مربوط به یک نفر نیست. در مورد اصول و ارزش‌های خود با کسی وارد رایزنی نمی‌شوم چراکه به قیمت زیر پا گذاشتن ارزش‌ها به‌دنبال مقام نبوده و نیستم.» احتمالا این اختلافات پس از آن رخ داد که هفته گذشته حزب حاکم نخست‌وزیر را از اختیار انتصاب مقام‌های استانی خلع کرد. اختلاف‌نظر اردوغان و داوود اوغلو بیش از همه بر سر خواسته‌های اردوغان است که بحث تغییر قانون اساسی و تغییر نظام سیاسی ترکیه را مطرح کرده است. هواداران اردوغان، داوود اوغلو را متهم می‌کنند که در پی محدود کردن قدرت رییس‌جمهور است. روزنامه «جمهوریت» پیش‌بینی کرده است که جانشین داوود اوغلو در حزب عدالت و توسعه «بن‌علی یلدیمیر»، وزیر راه و ترابری یا داماد اردوغان «برات آلبایرک»، وزیر انرژی خواهد بود که هر دو وفاداری کامل خود را به اردوغان ثابت کرده‌اند.
داوود اوغلو باوجود عقب رانده شدن ازسوی رییس‌جمهوری، بارها وفاداری‌اش را نسبت به اردوغان به صورت عمومی اعلام کرده بود. او پس از آنکه استعفایش را اعلام کرد، گفت: «رابطه برادرانه من و رییس‌جمهوری ادامه خواهد داشت. شما هرگز یک کلمه ازسوی من در نقد رییس‌جمهورمان نخواهید شنید و وفاداری من نسبت به او تا آخر ادامه خواهد داشت.»
نقطه اوج یک تلاقی
با وجود این استعفای نخست‌وزیر ترکیه، شکافی که تا پیش از این پشت پرده‌ها وجود داشت بیش از گذشته آشکار شده است. اختلاف‌نظر میان نخست‌وزیر و رییس‌جمهور ترکیه در هفته‌های اخیر موجب سقوط ارزش لیر ترکیه شده است. واحد پول ترکیه روز چهارشنبه به پایین‌ترین حد خود در برابر یورو در دو ماه گذشته رسید.
رهبران دو حزب اپوزیسیون «جمهوری‌خواه خلق» و «دموکراتیک خلق» ترکیه نیز اعلام کردند، تصمیم احمد داوود اوغلو برای استعفا از رهبری حزب عدالت و توسعه و متعاقب آن کنار رفتن از نخست‌وزیری، نشانه کودتای رجب طیب اردوغان است. به گزارش روزنامه حریت، «کمال قلیچداراوغلو»، رهبر حزب مردم جمهوری‌خواه ترکیه در کنفرانس خبری در آنکارا اعلام کرد: «استعفای داوود اوغلو را نباید به عنوان یک مساله درون‌حزبی تلقی کرد. همه حامیان دموکراسی باید در برابر این کودتای تحمیل شده ازسوی کاخ ریاست‌جمهوری مقاومت کنند. داوود اوغلو به خواسته ملت به‌عنوان نخست‌وزیر انتخاب شد اما اکنون وی وادار شده که این مقام را ترک کند؛ آن هم نه به‌خاطر 23.5میلیون نفر که به وی رای داده‌اند بلکه فقط به‌خاطر یک نفر این کار را انجام می‌دهد.»
«صلاح‌الدین دمیرتاش» رهبر حزب دموکراتیک خلق در انتقاداتی مشابه گفت: «مردم یکی را انتخاب کردند اما یک نفر در کاخ ریاست‌جمهوری می‌خواهد تصمیم بگیرد که چه کسی کشور را اداره کند، این یک کودتاست. همان‌طور که داوود اوغلو در گذشته اعلام کرد، مردم هستند که در این باره تصمیم می‌گیرند چه کسی کشور را اداره کند.»
با این حال، «ناجی بستانجی» معاون گروه پارلمانی حزب عدالت و توسعه اعلام کرد: «برای این تغییر ناگهانی نیازی به نگرانی وجود ندارد. این نخستین‌بار نیست که این حزب چنین تصمیمی را می‌گیرد.»
واکنش‌های خارجی به استعفای نخست‌وزیر
نخستین کشور خارجی که نسبت به این خبر واکنش نشان داد، روسیه بود. «الکسی پوشکف» رییس کمیته سیاست خارجی پارلمان روسیه در گفت‌وگو با شبکه خبری روسیه24 درباره استعفای نخست‌وزیر ترکیه گفت: «این استعفا تاثیری بر روابط آنکارا و مسکو ندارد و در این باره تصمیم‌ها و اقدامات رجب طیب اردوغان کلیدی است. من فکر نمی‌کنم که این تغییر تاثیر چندانی بر روابط دو کشور بگذارد زیرا روابط مسکو و آنکارا تحت‌تاثیر بحران ایجاد شده ناشی از تصمیم‌گیری‌های رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری این کشور است.» او درباره احتمال نخست‌وزیری برات آلبایراک، وزیر منابع طبیعی و انرژی گفت: «اگر چنین انتخابی انجام گیرد در این صورت خشم اروپا نسبت به اردوغان بیش از پیش خواهد شد.» این کناره‌گیری به معنای آن است که اردوغان برای تبدیل نظام سیاسی ترکیه از دموکراسی به حکومتی مستبدانه ثابت‌قدم‌تر از پیش است. رجب طیب اردوغان در سال2003 زمانی که به‌عنوان یک رهبر اسلامگرا در کشوری با اقتصاد رو به رشد وارد عرصه سیاسی شد نظر مثبت غرب را به خود جلب کرده بود. او به‌عنوان یک اصلاح‌طلب کاریزماتیک قرار بود سمبل عملی شدن دموکراسی اسلامگرایانه باشد اما جاه‌طلبی‌های چند سال
اخیر او ثابت کرد که حتی او به‌دنبال چیزی فراتر از اصلاح است.
حالا منتقدان اردوغان درباره حذف برخی امتیازهای نخست‌وزیر از ضرب‌المثل معروف اتوبوس استفاده می‌کنند. براساس این ضرب‌المثل «دموکراسی همانند یک اتوبوس در حال حرکت است. وقتی شما به مقصد رسیدید باید از آن پیاده شوید.»
