گروه جهان|
سرعت تحولات خاورمیانه، جهان را شگفت‌زده کرده است. ظهور داعش، گشایش پرونده هسته‌یی ایران، سیاست‌های متجاوزانه عربستان در یمن و پیشروی این کشور به‌سوی جنگ داخلی ازجمله تحولات امروز خاورمیانه است که ناظران سیاسی و رهبران کشورهای مختلف، به‌ویژه کشورهایی که منافع کلیدی در منطقه دارند را به خود مشغول کرده است. چین به‌عنوان دومین ابرقدرت جهان ازجمله کشورهایی است که به‌دلیل وابستگی به نفت خاورمیانه از نزدیک تحولات منطقه را پیگیری می‌کند. به اعتقاد ناظران سیاسی، آنچه چین در آینده در خاورمیانه انجام خواهد داد، قابل پیش‌بینی نیست اما به‌نظر می‌رسد که منافع اساسی این کشور، پکن همیشه محافظه‌کار و محتاط را به‌مداخله هر چه بیشتر در خاورمیانه ترغیب خواهد کرد.
مرکز مطالعات راهبردی بگین سادات (بسا)، در گزارشی به قلم دیوید پی گلدمن می‌نویسد، جاده جدید ابریشم چین، تازه‌ترین پروژه پکن به‌منظور ایجاد کمربندی از خطوط راه‌آهن، بزرگراه‌ها، خط لوله‌ها و ارتباطات با پهنای باند بالا از چین گرفته تا غرب است و پروژه جاده ابریشم دریایی که مسیرهای دریایی را با زیرساخت بندرها، از اقیانوس هند گرفته تا دریای مدیترانه، پیوند می‌دهد. این پروژه درست زمانی اجرا می‌شود که نقش ایالات متحده در خاورمیانه در حال تنزل است و محتمل به‌نظر می‌رسد که چین برای ایفای نقش پررنگ‌تری در این منطقه اشتیاق داشته باشد.
بلندپروازانه‌ترین سرمایه‌گذاری تاریخ در تاسیسات زیربنایی
پروژه جاده ابریشم جدید چین ممکن است به بلندپروازانه‌ترین «سرمایه‌گذاری تاریخ در تاسیسات زیربنایی» تبدیل شود. برخی استراتژیست‌های چینی پیش‌بینی می‌کنند که نقش رژیم‌صهیونیستی به‌دلیل موقعیت ویژه سرزمین‌های اشغالی در این پروژه با نقش ترکیه هم‌تراز است (یا حتی بیشتر). لئو زونگی، عضو موسسه مطالعات بین‌المللی شانگهای، معتقد است که موقعیت رژیم‌صهیونیستی این امکان را برای تل‌آویو پدید می‌آورد که بتواند «نقش سرپل» را در پروژه «یک کمربند و یک جاده» ایفا کند. گفته می‌شود، چین این پروژه را «یک کمربند و یک جاده» نام‌گذاری کرده که به ایجاد کمربندی از خطوط راه‌آهن، بزرگراه‌ها، خط لوله‌ها و ارتباطات پهن باند از چین گرفته تا غرب اشاره دارد. همچنین به پروژه «جاده ابریشم دریایی» که مسیرهای دریایی را با زیرساخت بندرهاـ از اقیانوس هند گرفته تا دریای مدیترانه- پیوند می‌دهد.
دو برابر شدن خطوط راه‌آهن تا سال ۲۰۲۰
آنچه چین «یک کمربند و یک جاده» نام‌گذاری می‌کند، به این موضوع اشاره دارد که این کشور- باتوجه به قرار گرفتن دریای مدیترانه بر سر محور شرق و غرب- فرصت ساخت «خطوط راه‌آهن با سرعت بالا» را در جنوب شرقی آسیا، هند و آفریقا به‌دست خواهد آورد. چین قصد دارد خطوط راه‌آهن ۱۲۰۰۰کیلومتری‌اش را تا سال ۲۰۲۰ دو برابر کند و بخش زیادی از این برنامه توسعه به ایجاد خطوط با سرعت بالا مربوط می‌شود. چین در حال ساخت شبکه‌یی از خطوط راه‌آهن به طرف جنوب است که از تایلند، لائوس و کامبوج عبور کرده و به سنگاپور می‌رسد و از طرف غرب هم به سمت استانبول منتهی می‌شود.
نقش محوری‌تر چین در خاورمیانه
اجماع جدیدی در چین شکل گرفته مبنی بر اینکه «دومین ابرقدرت جهان» باید نقش محوری‌تری را در خاورمیانه ایفا کند. بر همین اساس، برخی استراتژیست‌های چینی به‌پروژه «رد- مد» به‌عنوان نمادی برای داشتن بلندپروازی بیشتر در طراحی، در منطقه خاورمیانه نگاه می‌کنند. برای نمونه، قرار است همکاری تل‌آویو- پکن شامل حوزه‌های ضدتروریسم، عملیات ضددزدی دریایی همچنین حمایت اقتصادی از کشورهای عربی شود. به اعتقاد کارشناسان، این پروژه از تغییری بنیادین در نگرش‌های امنیتی منطقه‌یی چین نسبت به خاورمیانه حکایت می‌کند. گفته می‌شود، واردات خالص نفتی چین از ۱۰۰میلیون تن در ماه در سال۲۰۰۵ به ۳۰۰میلیون تن در حال حاضر رسیده و بیشتر این افزایش واردات نیز از حوزه خلیج‌فارس بوده که در دهه گذشته تقریبا افزایشی سه برابری را نشان می‌دهد، این درحالی است که نیاز چین به نفت خاورمیانه افزایش پیدا خواهد کرد. شاید به‌همین دلیل است که پس از فروپاشی سوریه و عراق، پکن بدون اینکه تلاش کند تا نقش ابرقدرت را در خاورمیانه بازی کند به‌دنبال راه‌هایی برای تقویت حضور امنیتی منطق‌هایش است. همچنین چین به مذاکرات گروه 1+5 و ایران ملحق شد و پیشنهاد داد تا به‌عنوان
«عضو پنجم» به گروه چهارگانه (سازمان ملل متحد، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و روسیه) بپیوندد.
همکاری یا دشمنی چین و هند؟
چین اعلام کرده برای راه‌اندازی راه ابریشم جدید که مسیر بازرگانی آسیا به اروپا را شکل خواهد داد تمایل دارد با هند همکاری کند. گرچه هنوز مشخص نیست که هند چگونه به این پروژه واکنش نشان دهد اما احتمال اینکه این دو کشور به‌جای درگیری، با هم همکاری کنند بسیار زیاد است. گفته می‌شود، پس از دیدار رسمی شی جین پینگ از هند در سپتامبر سال ۲۰۱۴، دولت جدید نارندرا مودی برای تسهیل تنگناهای خطرناک مربوط به تاسیسات زیربنایی، ممکن است به تخصص و منابع مالی چین روی بیاورد. برای نمونه دو کشور برای نهایی کردن طرح ساخت خط راه‌آهن با سرعت بالا، به ارزش ۳۳میلیارد دلار، در حال مذاکره هستند؛ این طرح نخستین بهبود گسترده سیستم راه‌آهنی به‌شمار می‌رود که توسط بریتانیایی‌ها در قرن نوزدهم ساخته شد.
ارتش پاکستان، سد دفاعی علیه افراط‌گرایان
همچنین یک بعد راهبردی دیگر هم در افزایش احساس تفاهم میان چین و هند وجود دارد. از دیدگاه هند، حمایت چین از ارتش پاکستان مایه نگرانی است، اما این موضوع دو جنبه عکس هم دارد. پاکستان همچنان در خطر دایمی لغزش به‌سوی شبه‌نظامیان اسلامگرا قرار دارد و ارتش ضامن اصلی ثبات این کشور است. چین می‌خواهد از ارتش پاکستان به‌عنوان یک سد دفاعی علیه افراط‌گرایان حمایت کند، کسانی که استان شین‌جیانگ چین را به اندازه هند تهدید می‌کنند و این حمایت احتمالا در جهت منافع هند قرار گرفته است. در عین حال افزایش افراط‌گرایی باعث نگرانی پکن نیز می‌شود. طبق گزارش‌ها، دست‌کم یکصد شبه‌نظامی اویغور چینی و شاید هم تعداد بیشتری، در کنار داعش در حال جنگیدن هستند؛ احتمالا به‌خاطر اینکه مهارت‌های تروریستی را بیاموزند و به داخل سرزمین چین وارد شوند. این درحالی است که تحلیلگران چینی درباره رویکرد دولت باراک اوباما در مبارزه با داعش بسیار بدبین هستند، اما سیاست جایگزینی هم ندارند.
بازوی اقتصادی پکن در مصر
نقش چین در مصر نمونه‌یی است از اینکه پکن چگونه ممکن است از بازوی اقتصادی خود برای کمک به ایجاد ثبات منطقه‌یی استفاده می‌کند. عبدالفتاح السیسی، رییس‌جمهوری مصر، در اواخر ماه دسامبر پیمان همکاری راهبردی جامع با چین را در سفر رسمی به پکن، امضا کرد. شی جین پینگ، رییس‌جمهوری چین، در دسامبر اعلام کرد که چین ساخت کانال سوئز دوم همچنین همکاری در زمینه‌های تاسیسات زیربنایی، انرژی هسته‌یی، انرژی جدید، هوانوردی، مالی و دیگر بخش‌ها را پیش‌بینی می‌کند.
منبع: اندیشکده اشراف
