تعاونی‌های درمانی مانع مهاجرت نیروهای جوان و متخصص
گروه تعاون هادی آذری
در حالی که تا چند دهه پیش تصور می‌شد رشد شتابان سرمایه‌داری و بازار آزاد و آثار «فروبارشی» آن می‌تواند مسائلی چون تضاد طبقاتی، عدم دسترسی به امکانات و خدمات، فقر و گرسنگی را در سطح جهانی حل و فصل کند، تجربه جهانی ثابت کرد که در کنار پیشرفت و توسعه اقتصادی، تحقق رفاه اجتماعی نیازمند سازوکارهایی برای برقراری عدالت و ایجاد دسترسی عادلانه به خدمات است. گسترش و توسعه نهضت تعاون که به‌صورتی دموکراتیک اداره شده و بر مبنای حمایت و توانمندسازی اقشار آسیب‌پذیر پا گرفته است، در این رابطه معنی پیدا می‌کند. در این میان بحث سلامت و درمان از آن‌جا که ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با عدالت اجتماعی دارد، یکی از شاخص‌های اصلی توسعه‌یافتگی در دنیای امروز محسوب می‌شود که تعاونی‌های درمانی به لحاظ رویکرد و ماهیت اجتماعی‌شان می‌توانند نقش موثری در آن ایفا کنند. در همین رابطه و برای آگاهی از جایگاهِ تعاونی‌های درمانی در کشور، با محمدرضا طاهریان، مدیرعامل تعاونی دندانپزشکان ایران هم‌کلام شدیم. عضویت در هیات‌مدیره انجمن دندان‌پزشکی ایران، مدیرمسوول و سردبیر ماهنامه دندان‌پزشکی امروز، سردبیر خبرنامه انجمن دندان‌پزشکی ایران و نشریه علمی
انجمن و راه‌اندازی کلینیک درمان رایگان برای کودکان نیازمند و معلول ذهنی، تنها بخشی از سابقه اجرایی و خدماتی دکتر محمدرضا طاهریان است.
محمدرضا طاهریان در خصوص ارائه خدمات ارزان‌قیمت دندان‌پزشکی به اقشار فرودست و آسیب‌پذیر جامعه در گفتکو با تعادل عنوان کرد: «حتی در کشورهایی مانند کانادا که از نظام خدمات ملی سلامت (NHS) بهره گرفته و تمامی خدمات پزشکی رایگان است، خدمات دندان‌پزشکی از آن‌جا که فی‌النفسه خدمات گران‌قیمت و پرهزینه‌ای محسوب می‌شوند، تحت پوشش بیمه سراسری درمان قرار نداشته و در واقع خدمات دندان‌پزشکی به بخش خصوصی واگذار شده است.» این مطلب در حالی عنوان می‌شود که علی‌غم باور رایج، هزینه خدمات دندان‌پزشکی در ایران نسبت به مقایس جهانی و حتی کشورهای منطقه، به مراتب پایین‌تر است اما چه عاملی باعث می‌گردد که هم‌چنان بسیاری از مردم در دسترسی به خدمات دندان‌پزشکی با مشکل و سختی مواجه باشند؟ طاهریان علت این مساله را در پایین بودن میانگین حقوق دانسته و حل این مساله را نیازمند مداخله و مشارکت دولت و تعاونی‌ها عنوان کرد. وی فعال کردن بخش دولتی و نظارت جدی بر آن و کارآمد کردن آن از طریق پرداخت حقوق مکفی به دندانپزشکان برای ارئه خدمات به شهروندان در این زمینه را راهگشا دانسته و می‌افزاید: «مهم‌تر از بحث درمان، تمرکز بر مساله پیشگیری است.» وی
با اشاره به اینکه پوسیدگی دندان یکی از رایج‌ترین بیماری‌هایی است که نوع بشر به آن دچار می‌شود، اظهار کرد: «مطالبی که در حال حاضر در برنامه‌های تلویزیونی پیرامون بهداشت دهان و دندان و مساله پوسیدگی دندان مطرح می‌شود، چندان ثمربخش نیست در حالی که این مسائل باید در سال‌های متمادی و طی دوران تحصیل به کودکان و نوجوانان آموزش داده شود.»
حرکت به سوی پیشگیری
در حالی که در کشورهای پیشرفته بیشتر بر مساله پیشگیری تاکید و برنامه‌ریزی می‌شود، در کشور ما تمرکز بر سیاست درمان‌گراست. طاهریان با بیان اینکه سیاست درمان‌گرا هزینه‌های بیشتری را به مردم و دولت تحمیل می‌کند، عنوان کرد: «البته این به معنای گران‌بودن هزینه‌های دندان‌پزشکی در ایران نیست. در حال حاضر، بیمارانی از کشورهای اروپایی برای دریافت خدمات دندان‌پزشکی به ایران سفر می‌کنند که نشان می‌دهد هزینه‌های دندان‌پزشکی در ایران نسبت به مقیاس جهانی، گران نیست.» وی در ادامه، اقدامات وزارت بهداشت در خصوص کارآمد کردن بیمارستان‌ها و یکپارچه کردن بیمه‌ها و طرح پزشک خانواده را اقدامات مثبتی عنوان کرد اما کافی ندانست.
وی در خصوص طرح «وارنیش فلوراید تراپی» که از سوی سازمان بهداشت دهان و دندان وزارت بهداشت قرار است در مراکز آموزشی به اجرا درآید، گفت: «وارنیش فلوراید تراژی اقدامی خوبی است اما مهم‌ترین مساله آموزش و تاکید بر مسواک زدن درست و به موقع است.» این مساله در حالی عنوان می‌شود که شاخص DMF یعنی میزان دندان‌های پوسیده، پرشده و کشیده شده در میان کودکان ایرانی بیش از 5 دندان است در حالی که این میزان در سطح جهانی به یک رسیده است. مدیرعامل تعاونی دندانپزشکان ایران با بیان اینکه ایران نیز هم می‌تواند به این عدد دست پیدا کند، علت عدم‌دست‌یابی به این مساله را یکی نبودن حرف و عمل مسوولان و سیاست‌گذاران عنوان کرد. وی در همین رابطه افزود: «برای این منظور، آموزش و پرورش، وزارت بهداشت، شهرداری و نهادهای ذی‌ربط باید کمیته‌ای مشترک پیرامون مسائل بهداشتی و درمانی تشکیل دهند و با ایجاد یک ارتباط بین‌بخشی پیرامون مسائل مربوط به سلامت دهان و دندان سیاست‌گذاری کنند.» وی با اشاره به اهمیت رژیم غذایی در خصوص مساله پوسیدگی دندان، بیشترین میزان پوسیدگی دندان در ایران را متعلق به استان گیلان است که بیشترین میزان مسواک را خریداری می‌کنند و
کمترین میزان پوسیدگی متعلق به سیستان و بلوچستان که دارای کمترین میزان خرید مسواک‌اند.
نگاه مقطعی پاشنه‌آشیل سلامت
طاهریان در بحث آموزش و فرهنگ‌سازی، با بیان اینکه بحث سلامت صرفا یک پدیده کلینیکی نیست بلکه یک پدیده اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی است. نقش صداوسیما را بسیار مهم دانست و گفت: «ما به اندازه تبلیغات محصولات خوراکی مانند چیپس و پفک که برای سلامت دندان مضراند، راجع به سلامت دهان و دندان اطلاع‌رسانی نمی‌کنیم.» وی با تاکید بر الزام وجود نگاه استراتژیک در بخش سلامت دهان و دندان، وجود نگاه مقطعی را پاشنه آشیل این بخش عنوان کرد. وی در ادامه عنوان کرد: «در این زمینه تعاونی‌های درمانی می‌توانند نقش داشته باشند اما متاسفانه تعاون نتوانسته در اقتصاد ما جایگاه مناسب و درخور خود را پیدا کند.» وی درخصوص وضعیت تعاونی دندان‌پزشکی، مشکلات را مربوط به جایگاه تعاون در کشور دانسته و می‌افزاید: «تعاونی یک نهاد مدنی است که برای جلوگیری از زیاده‌خواهی بخش خصوصی شکل گرفته و در جهت منافع اعضاء، یک کار جمعی را پیش می‌برد.» وی با بیان اینکه در تعاونی‌ها به علت تعهد بیشتر به قوانین و مقررات و هم‌چنین وجود نظارت، انباشت سرمایه با شتاب کمتری صورت می‌گیرد، این عوامل را علت کاهش توان رقابتی بخش تعاون در برابر بخش خصوصی دانست.
وی با انتقاد از کم‌رنگ شدن نظارت دولتی بر بخش تعاون در سال‌های اخیر، واگذاری این وظیفه به نهادهایی چون اتاق تعاون را اقدام درستی ندانسته و خواستار واگذاری اداره تعاونی‌ها به صاحبان اصلی آنها یعنی مردم شد. وی در همین رابطه بیان داشت: «در این زمینه باید وزارت‌خانه نقش‌آفرینی کند و اتاق تعاون باید به مرجع رسیدگی شکایات تعاونی‌ها تبدیل شود.» وی با بیان اینکه افراد مسوول در اتاق تعاون اعضاء تعاونی‌هایی هستند، این مساله را زمینه‌ساز ایجاد دسته‌بندی‌ها و جناح‌بندی‌هایی در نهادهای مدنی مانند اتاق تعاون دانست که می‌تواند موجبات تضعیف موقعیت گروهی دیگر را فراهم آورد.
تجربه جهانی نشان داده است که تعاونی‌ها درمانی می‌توانند نقش موثری در تسهیل دسترسی اقشار آسیب‌پذیر به درمان ایفا کرده و از این طریق در جهت تحقق عدالت اجتماعی گام بردارند که نمونه‌های مشخص آن را در کشورهایی مانند انگلستان و برزیل می‌توان سراغ گرفت. در حال حاضر در انگلستان حدود هزار تعاونی در حوزه درمان فعالیت دارند که گردش مالی‌شان بیش از 600 میلیون پوند است. در برزیل نیز تعاونی «یونیمد» با 360 تعاونی، 100 بیمارستان و 54 آزمایشگاه اختصاصی که بیش از 80 درصد شهرهای این کشور را پوشش می‌دهد، بزرگ‌ترین تعاونی درمانی و پزشکی در جهان محسوب می‌شود. طاهریان در همین رابطه و در خصوص نقش تعاونی‌های درمانی در کشور با بیان اینکه تعاونی‌های درمانی عملکرد خوبی از خود نشان داده‌اند، گفت: «بسیاری از پزشکان قابل که قادر به خریداری سهام بیمارستان یا راه‌اندازی مطب نیستند، می‌توانند با ایجاد تعاونی وارد بازار کار شوند.»
تعاونی‌های درمانی مکمل طرح پزشک خانواده
مدیرعامل تعاونی دندانپزشکان با بیان اینکه حتی در ناب‌ترین نظام‌های سرمایه‌داری نیز وقتی پای تعاون به میان می‌آید، دولت امتیازات وی‍ژه‌ای را برای آنها قائل می‌شود، این امتیازات ویژه را امکانات یا تسهیلاتی دانست که دولت می‌تواند در اختیار تعاونی‌ها قرار دهد. وی با اشاره به جایگاه تعاونی‌ها در دوران جنگ و اینکه یک سوم واردات هر شرکت به تعاونی‌ها اختصاص می‌یافت، یادآور شد: «این مساله امکان کنترل بازار را به تعاونی‌ها می‌داد که در نهایت به نفع مصرف‌کننده تمام می‌شد.» وی با اشاره به تجربه موفق تعاونی‌ها در کشورهای توسعه‌یافته‌ای چون ژاپن و کره‌جنوبی، تعاونی‌ها حرکتی علیه زیاده‌طلبی بازار آزاد دانسته که توسط خود مصرف‌کنندگان ایجاد شد. وی در ادامه هم‌چنین کمترین میزان تخلفات در بخش درمان را متعلق به تعاونی‌های درمانی دانست و عنوان کرد: «می‌توان به جای درمانگاه‌هایی که خدمات چندان باکیفیتی نیز ارائه نمی‌دهند، به سوی ایجاد تعاونی‌های درمانی حرکت کرد که ارائه خدمات با کیفیت و ارزان‌قیمت را در دستور کار خود دارند.» وی با عنوان اینکه بسیاری از فارغ‌التحصیلان پزشکی و دندان‌پزشکی جذب این درمانگاه‌ها شده و عملا
نمی‌توانند از دانش نظری و عملی خود بهره بگیرند، تشکیل تعاونی‌های درمانی را راهی برای استفاده بهینه از نیروی انسانی متخصص در حوزه درمان دانست که در نبود و فقدان امکانات و تسهیلات، عده‌ای از آنها یا راه مهاجرت را در پیش می‌گیرند یا در حوزه‌های غیرتخصصی و نامرتبط مشغول به کار و فعالیت می‌شوند.
وی با اشاره به نقاط قوت و کارآمد بودن طرح پزشک خانواده، از امکان واگذاری سلامت و درمان بخش یا محله‌هایی از شهر به تعاونی‌های درمانی خبر داد و گفت: «این مساله علاوه‌بر کاهش هزینه‌های خانوار می‌تواند در وقت و انرژی نیز صرفه‌جویی چشمگیری را موجب شود. » وی ایجاد یک نظام درمانی منسجم را از جمله کارکردها و پیامدهای ایجاد و تشکیل تعاونی‌های درمانی دانست که می‌تواند با تجمیع و سامان‌دهی اطلاعات بیمار، از سرگردانی آنها در مراکز درمانی و مراجعه بی‌دلیل به پزشکان متخصص جلوگیری کند. وی اجرای طرح پزشک خانواده با بهره‌گیری از ظرفیت‌های تعاونی‌های درمانی را زمینه‌ساز ارتقاء سطح سلامت جامعه دانست. وی با بیان اینکه در این نظام، پزشکان نه بر اساس میزان مراجعه بلکه بر اساس میزان نقش‌آفرینی‌شان در زمینه افزایش و ارتقاء سطح سلامت منطقه باید ارزیابی شوند، این اقدام را حرکتی از نگرش درمان به سیاست پیشگیری عنوان کرد.
