گروه تعاون
سال به نیمه رسیده است. در خوش‌بینانه‌ترین حالت باید وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی نیمی از برنامه‌های تدوین شده در ابتدای سال را به اجرا درآورده باشند و گام‌های اصلی برای برنامه‌های6ماه دوم را بردارند. بخش تعاون که در 6 ماه ابتدایی روزهای پرکاری را پشت سر گذاشته است، بزرگ‌ترین رویداد خود که همان هفته تعاون باشد را نیز چندی پیش با برنامه‌هایی کمی و البته کیفی گذراند. برای اطلاع از جزییات برنامه‌های به اجرا درآمده در این بخش با حمید کلانتری معاون تعاون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به گفت‌وگو نشستیم که در زیر می‌خوانید:
در 6 ماه ابتدای سال جاری چه اقداماتی در معاونت تعاون صورت گرفته است؟
تنظیم 7 راهبرد اساسی و 49 برنامه آن همانند نقشه راهی است که همکاران و اعضای وزارتخانه به یک پیمان و آرمان مشترک برسند و از پراکنده کاری، موازی‌کاری و امور متداخل پرهیز کرده و هماهنگ و هم جهت کار کنند. در صورتی که این امر محقق شود همه انرژی‌ها هم جهت شده و قدرت بخش برای رسیدن به اهداف مورد نظر قوی‌تر خواهد شد. بنابراین هر زمان که بخواهم گزارشی از عملکرد بخش تعاون ارایه کنم بر مبنای 7 راهبرد اساسی پاسخ می‌دهم. در صورتی که غیر از این باشد می‌توان گفت این طرح شعاری بیش نبوده و مبنای عملکرد ما قرار ندارد. از سوی دیگر چون راهبردها مشخص و تعیین شده هستند می‌توان نتیجه گرفت در کدام راهبردها عملکرد بهتری داشته‌ایم و در اجرای کدام یک ضعیف ظاهر شده‌ایم.
گزارشی از اجرای هر راهبرد طی 6 ماه گذشته بفرمایید.
در رابطه با راهبرد اول (ترویج فرهنگ تعاون) تلاشمان این بوده تا فضای کشور بیش از گذشته به تعاون نزدیک شود. در واقع تعاون باید به یک مساله مهم اجتماعی در کشور تبدیل شود چراکه این بخش در توسعه اقتصاد، برقراری عدالت اجتماعی، ایجاد اشتغال، ارتقا GDP و محرومیت‌زدایی کشور نقش دارد همچنین در این راهبرد می‌خواستیم این پیام را به مردم منتقل کنیم که تعاون بخشی است که می‌تواند در مدیریت اقتصادی کشور نقش مهمی داشته باشد بنابراین باید مورد توجه قرار بگیرد. در نتیجه با اجرای راهبرد اول باید باور درست و قوی تعاون را در همه احاد جامعه به دست آوریم. در هفته تعاون تلاش کردیم تا بخشی از فعالیت‌های بخش تعاون را در امور فرهنگ‌سازی و ترویج فرهنگ تعاون به منصه ظهور بگذاریم. برای مثال در حوزه دانش و تفکر علمی در باب تعاون، دانشنامه تعاون که مورد استفاده همه محققان و پژوهشگران است مورد بهره‌برداری قرار گرفت. حدود 180نفر از محققان و پژوهشگران در تبیین و تحلیل و تشریح واژه‌های این واژه‌نامه همکاری داشته‌اند. در واقع این کار از سال‌ها پیش آغاز شده و همکاران سابق ما در وزارتخانه، طرح تدوین واژه‌نامه را مورد توجه قرار دادند و ما نیز
تلاش کردیم تا این کار را تمام کرده و دانشنامه به روی میز دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی برود. اقدام دیگر ما در این حوزه رونمایی از کتابی بود که بیانگر نگاه و توجه اسلام به بحث تعاون است. در 6 ماه گذشته بیش از هر زمان دیگری تعاون در رسانه‌های مختلف دیداری، شنیداری و مکتوب مورد توجه و بازنمایی قرار گرفت. نشستی که در هفته دولت با حضور مقامات و البته نمایندگان اتحادیه‌ها داشتیم به خوبی توانست آرا و دیدگاه‌های فعالان این عرصه را به گوش مسوولان برساند. این نشست توانست فتح باب خوبی برای توجه و تمرکز دولتمردان به تعاونی‌ها باشد به طوری که جناب دکتر نوبخت ضمن دو بار بازدید از نمایشگاه 4ساعت برای گفت‌وگو با تعاونی‌های مختلف و بازدید از توانمندی‌هایشان وقت گذاشتند که بسیار ارزشمند بود. ایشان پس از بازدید وعده‌های خوبی برای ارتقای بخش تعاون دادند. به طوری که ایشان به تمام معاونت‌ها و زیرمجموعه‌های سازمانشان بخشنامه دادند که بخش تعاون را در برنامه ششم توسعه دریابید.
اقدام مهم دیگر برگزاری نمایشگاه توانمندی‌های بخش تعاون بود. این نمایشگاه دستاوردهای خوبی داشت. برای مثال می‌توان به حضور مسوولان و آشنایی آنان با پتانسیل‌های بخش تعاون به ویژه تعاونی‌های شهرستان اشاره کرد. همچنین تعاونگران استان‌های مختلف با توانمندی‌های یکدیگر آشنا شده و به این وسیله ارتباطات درون شبکه‌یی که از اهداف نمایشگاه بود به خوبی محقق شد. از سوی دیگر با برگزاری نمایشگاه، فرهنگ حضور در نمایشگاه و بازار به عنوان راهبرد ششم از این طریق محقق شد.
ارزیابی‌تان از ادغام وزارت تعاون با دو وزارت کار و امور اجتماعی و رفاه و تامین اجتماعی کار چیست؟
در صورتی که سه بخش تعاون، کار و رفاه مکمل یکدیگر باشند و در صورتی که وزارتخانه به هر سه بخش توجه یکسانی داشته باشد این اقدام می‌تواند مفید باشد. از سوی دیگر از آنجا که مدیران کل استانی اکثرا از مدیران حوزه کار انتخاب شده‌اند در صورتی که تعاون دغدغه اصلی‌شان شود می‌توانند به کار و رفاه هم دست یابند.
در گذشته که تعاون وزارتخانه مستقلی داشت در استان‌ها به عنوان بخش کوچک مطرح بود اما بعد از ادغام با کار و رفاه، سازمان فنی و حرفه‌ای، امور فرهنگی، بیمه سلامت و بیمه تامین اجتماعی در کنار بخش تعاون قرار گرفتند که توانستند به خوبی مکمل هم باشند. بنابراین سعی کرده‌ایم باور هماهنگی میان بخش‌های مختلف را با اقداماتی به وجود بیاوریم. برای مثال می‌توان به نشست مدیران کل با هدف تغییر نگاه به بخش تعاون در دی ماه گذشته در شهر بندرعباس اشاره کرد به گونه‌یی که مدیران کل در کنار مدیران تعاون با هم به گفت‌وگو نشستند. در 25فروردین‌ماه سال جاری از مدیران ذی‌ربط بخش تعاون که در استان‌ها فعالیت می‌کردند، مسوولان ادارات ستادی تعاون و مدیران کل به همراه مدیران کل استانی دعوت به عمل آمد تا با حضور معاونان ذی‌ربط وزارتخانه و همچنین وزیر محترم تعاون برای همکاری‌های جمعی و تبیین این نگاه به تبادل نظر بپردازند. در این جلسه بود که وزیر محترم تعاون به چرایی ادغام این سه وزارتخانه پاسخ دادند مبنی بر اینکه ما در تعاون کار ایجاد می‌کنیم تا به رفاه برسیم زیرا که اشتغال و رفاه جدا از هم نیستند.
اینکه نشست‌ها به‌صورت غیرمتمرکز و در خارج از تهران برگزار شد، چه دستاوردی به دنبال داشته و چه کمکی به بخش تعاون کرده است؟
البته دو نشست در تهران برگزار شد. نشستی که در 25 فروردین طی دو رزو و نیم و در فضایی جدی و با آسودگی خیال برگزار شد، تقریبا نمایندگان موثر مجلس، معاونت‌های مختلف وزارتخانه تعاون، کار و رفاه اجتماعی، افرادی از مجمع تشخیص مصلحت نظام و سازمان مدیریت در آن حضور داشتند و دیدگاه‌های خود را در حوزه تعاون بیان کردند و یک احساس یکپارچگی ایجاد شد. در نشست‌هایی که در خارج از تهران برگزار کردیم، ابتکاری را دنبال کردیم تا به‌منظور مشارکت جدی‌تر تمام دست‌اندرکاران تعاون در رفع مشکلات این بخش که همان راهبرد پنجم یعنی تامین مشوق‌ها، منابع و توسعه همکاری‌های برون‌بخشی است، جلسات شورای راهبردی منطقه‌یی را برگزار کنیم. در واقع کشور به 6منطقه تقسیم شد و مدیریت هر یک از این مناطق شش‌گانه به یکی از مدیران کل استان در آن منطقه واگذار شد. مدیران تعاون هم در آن مناطق حضور پیدا کردند و مدیران کل ستادی هم به عنوان دبیران هر یک از این مناطق منصوب شدند. همزمان با نشست، بازدیدهایی هم برای آشنایی طرفین با دستاوردهای یکدیگر نیز صورت می‌گرفت. این مساله موجب شد تا یک پویایی و همکاری‌هایی بین استانی هم شکل بگیرد.
در ادامه موضوع هشتمین همایش ملی بهره‌وری نیز بهره‌وری در بنگاه‌های تعاونی تعیین شد تا نشان دهیم که یکی از مشکلات بخش تعاون همین مساله بهره‌وری است که در راهبرد دوم نیز به آن تاکید شده است. برای توسعه مدیریت و ایجاد توانمندی در تعاونی‌ها از لحاظ نیروی انسانی، بهره‌وری باید افزایش یابد. روش‌های مختلفی از جمله برگزاری نشست‌ها و انعکاس این مباحث در رسانه‌های مختلف از جمله روزنامه تعادل کوشیدیم تا در این زمینه گفتمان‌سازی کنیم. ما در طول این 6ماه سعی کردیم بین راهبرد اول و دوم ارتباط برقرار کنیم. یکی از اقدامات دیگر ما تعامل بیشتر با اتاق تعاون، فعال‌تر شدن اتاق‌های استانی، توجه بیشتر به اتحادیه‌ها بود. در سال‌های گذشته برگزاری نشست به‌منظور بحث و تبادل‌نظر بسیار معدود بود ولی در حال حاضر تعاونی‌ها سالی چند مرتبه با حضور وزرا، معاونان رییس‌جمهور در همایش‌ها و جشنواره‌ها حضور پیدا می‌کنند. فعالیت‌های اتحادیه‌ها در قالب فیلم و گزارش بازتاب داده می‌شود که به عنوان مثال می‌توان به فیلم‌هایی که از فعالیت 10تعاونی برتر ساخته شد و در جشنواره تعاونی‌های برتر به نمایش درآمد، اشاره کرد.
تعاونی‌های زنان را نه تنها به این خاطر که 10درصد تعاونی‌های موجود را تعاونی‌های زنان تشکیل می‌دهند بلکه با این نگاه که در این حوزه تقاضا و امکان توسعه زیادی وجود دارد، مورد اهمیت قرار دادیم. نشست‌هایی در این خصوص برگزار شد و اخیرا نیز همایشی نیم روزه مستقلی برای زنان برگزار شد و همچنین زنان تعاونگر در نمایشگاه‌های که وزارت صنعت ترتیب داده بود، حضور پیدا کردند. علاوه بر این، تعاونی‌های دانش‌بنیان را برای نخستین بار در همایش تعالی شرکت دادیم و در آنجا با حضور معاون فناوری رییس‌جمهور مسائل و مشکلات خود را مطرح کردند.
چند درصد از مشکلات بخش تعاون که به گفته خود آقای نوبخت، رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، صرفا مشکلات مالی هم نبوده، در نتیجه نشست و دیدار با مقامات دولتی برطرف شده است؟
گام اول ما این است که برادری خود را در تعاون ثابت کنیم. اینکه به مسوولان و دولتمردان نشان دهیم که تعاون به فرموده مقام معظم رهبری می‌تواند راهگشا باشد؛ اینکه تعاون می‌تواند بخشی از مشکلات کشور را مرتفع کند؛ اینکه تعاون می‌تواند برای مشکل اشتغال و رفع فقر راهکار بدهد. طرح این مساله و ایجاد فضایی که توانمندی‌های تعاون در آن مورد پذیرش واقع شود برای ما حائز اهمیت است. گفته می‌شود هر وقت قصد تغییر چیزی را دارید، اول در نگاه‌ها تغییر ایجاد کنید زیرا که تغییر در نگاه، تغییر در افکار را به دنبال دارد و این مساله در نهایت به تغییر در رفتار می‌انجامد. ما سعی کرده‌ایم این تغییر در نگاه و افکار را پیش ببریم البته اقدامات اجرایی نیز در این رابطه صورت گرفته است که دستورات معاون رییس‌جمهور و خود شخص رییس‌جمهور از این دست است. وقتی ما بتوانیم سند جامع تعاون را ظرف سه ماهه آینده به دولت تقدیم کنیم، یک گام اجرایی بلند برداشته‌ایم. در حوزه مالیاتی، تعاونی‌ها علی‌الخصوص اتحادیه همواره با مشکل مواجه بوده‌اند. در همین رابطه نشستی با رییس سازمان مالیاتی کشور برگزار شد که به حل این مشکل انجامید و به کلیه سازمان‌های استانی این
ابلاغیه اعلام شد.
در بحث تعاملات شبکه‌یی یکی از اقدامات ما در 6ماه گذشته، بحث تقویت همکاری بین صندوق ضمانت و بانک توسعه تعاون و همکاری بیشتر صندوق با بخش بوده است که در این زمینه نیز نشست‌های مشترک برای توسعه همکاری‌ها صورت گرفته که از آن جمله می‌توان به حضور مدیران بانک توسعه تعاون و صندوق ضمانت در جمع تعاونی‌ها اشاره کرد. علاوه بر این، کنسرسیومی را تعریف کردیم برای راه‌اندازی و فعال‌سازی بازار مجازی تعاون. همان‌طور که مستحضر هستید امروز تعاملات شبکه‌یی دیگر صرفا ارتباط فیزیکی نیست. ما فاز نخست پرتال جامع تعاون را در هفته تعاون بهره‌برداری کردیم. گروه کارشناسی متشکل از شرکت‌های موثر فعال در حوزه IT و ITCو دیگر عناصر موثر حوزه تعاون از جمله خود تعاونی‌ها، وزارتخانه، اتاق تعاون، بانک توسعه تعاون و صندوق ضمانت در شورای سیاست‌گذاری این پرتال حضور یافتند تا بتوانند به عنوان پشتیبان بازار مجازی تعاون عمل کنند. ظرف چهار، پنج ماهه آینده تدوین و برنامه‌نویسی این پرتال نهایی می‌شود که کل آن توسط خود بخش انجام می‌گیرد و هیچ بودجه‌یی برای انجام این کار استفاده نشده است. هنر ما این بوده که بتوانیم این ارتباطات را برای انجام کار مشترک
توسط تعاونی‌ها با هم برقرار کنیم.
یکی دیگر از اقدامات ما در زمینه شبکه‌سازی ترغیب زنان تعاونگر به ایجاد یک تشکل برای تبادل نظر و گفت‌وگو بوده است. این جمعیت در وزارت کشور به ثبت رسیده و کم‌کم باید فعالیت خود را شروع کنند. در حوزه توسعه بازار، علاوه بر برگزاری نمایشگاه‌های داخلی، از تعاونی‌ها حمایت شد تا در چند نمایشگاه خارجی نیز حضور یابند.
مشخصا چه حمایت‌هایی از این تعاونی‌ها صورت پذیرفته است؟
به عنوان مثال در خصوص نمایشگاه‌های خارجی، هزینه اجاره غرفه در نمایشگاه از سوی وزارت پرداخت شد. در برخی موارد حتی تا 30 یا 40 درصد از هزینه شرکت در نمایشگاه از جمله هزینه ایاب و ذهاب و اسکان نیز برای کمک به تعاونی‌ها از سوی وزارت تقبل شده است. حضور در این نمایشگاه به ارتقای سطح تعاونی و همچنین آگاهی به نقاط ضعف و قوت کمک شایانی می‌کند و همچنین باعث توجه بیشتر تعاونی‌ها به مساله بازاریابی و تبلیغات می‌شود.
آیا می‌توان انتظار داشت که بخش دولتی تعاون برای شرکت‌های تعاونی کوچک‌تر بازاریابی کند چیزی شبیه همان کاری که دولت چین پیش‌تر انجام داده بود؟
اعتقادمن این است که دولت در بخش تعاون باید تسهیل‌گر باشد یعنی زمینه را فراهم کند و نباید نقش یک بنگاه اقتصادی را ایفا کند زیرا باعث کند شدن حرکت پیش‌رونده بنگاه‌های اقتصادی شود. ما نمی‌خواهیم چنین نگاهی به دولت را ترویج دهیم. یکی از دلایل عدم پیشرفت بخش تعاون در سال‌های گذشته، غلبه همین نوع نگاه بوده است. زیرا نگاه تعاونی‌ها همیشه به دست دولت بوده به جای آنکه به امکانات و توانمندی‌های خود تکیه کنند. اعضا و شبکه تعاونی‌ها ثروت بخش تعاون است. یکی از حسن‌های تعاونی‌ها از قدیم این بوده که نیاز کمتری به اخذ وام داشته‌اند زیرا خودشان اقدام به تامین منابع می‌کرده‌اند. هنر تعاون همین گردآوری و تجمیع پول‌ها و سرمایه‌های کوچک خرد است.
یکی دیگر از مواردی که در بین تعاونی‌ها باید رواج داده شود، ایجاد همکاری‌های منطقه‌یی و بین‌المللی برای تعاونی‌هایی است که در نمایشگاه‌ها شرکت می‌کنند. دولت در این زمینه باید نقش تسهیل‌گری داشته باشد یعنی ایجاد زمینه مناسب ارتباطات. این خود تعاونی‌هایند که باید تلاش کنند نه اینکه ما لقمه را حاضر و آماده در دهان آنها بگذاریم. ما باید رقابت سالم میان تعاونی‌ها در داخل و هم در خارج فعال کرده و گسترش دهیم. در حالی که طبق آمار سهم تعاون از اقتصاد کشور بین 6 تا 8 درصد برآورد می‌شود، از تبلیغات تلویزیونی که شبانه‌روز در تلویزیون پخش می‌شود، یک‌درصد هم متعلق به تعاونی‌ها نیست. دنیای امروز دنیای رقابت، دنیای مسابقه و دنیای حضور است.
در بازار مجازی این خود تعاونی‌ها هستند که باید خود را خوب عرضه کنند، اگر کسی قادر به این کار نباشد، مسلما از گردونه رقابت حذف می‌شود. البته ما اعتقاد داریم باید از تعاونی‌های مناطق محروم، تعاونی‌های کوچک و تعاونی‌های زنان سرپرست خانوار همیشه تا مراحلی حمایت شود البته حمایتی از نوع راهنمایی و مشاوره و اینکه اجازه ندهیم به این تعاونی‌ها بی‌توجهی یا کم‌لطفی شود. اگر ما از تعاونی‌های مناطق دورافتاده، روستایی و محروم حمایت کنیم، آنها اقدام به مهاجرت نخواهند کرد. پس دولت در چنین شرایطی و برای مبارزه با پدیده مهاجرت باید سوبسید بدهد و حمایت کند. به عنوان مثال برای تعاونی‌های صنایع‌دستی هماهنگی‌هایی صورت گرفته تا این تعاونی‌های بتوانند از امکانات شهرداری‌ها و استانداری‌ها برای عرضه محصولات خود بهره‌مند شوند.
