گروه تشکل‌ها فراز جبلی
بیمارستان بازرگانان بعد از 22سال به اتاق بازرگانی بازگشت. بسیاری از فعالان اقتصادی اصولا دیگر به خاطر نداشتند که زمانی یک بیمارستان در منطقه محلاتی تهران تحت مدیریت اتاق بازرگانی اداره می‌شد. چنین اتفاقی هرچند به نظر یک انتقال ساده مدیریت می‌آید اما در حقیقت رویکرد اتاق بازرگانی تهران نسبت به مساله مسوولیت اجتماعی را نشان می‌دهد. مسعود خوانساری در جلسه‌یی که به مناسبت بازگشت این بیمارستان به اتاق بازرگانی برگزار شده بود علت چنین کاری را ادای دین مسوولیت اجتماعی فعالان اقتصادی عنوان کرد. جالب آنکه اصولا مسوولیت اجتماعی بنگاه‌ها باعث شد که در سال 1325 این بیمارستان تاسیس شود. اما سوال این است که با گذشت 70سال هنوز مسوولیت اجتماعی بنگاه‌ها با احداث یا نگهداری یک بیمارستان اتفاق می‌افتد یا نیاز است که روش‌های نوینی جایگزین این روش شوند.
نخستین زن پزشک
حرکت اتاق تهران در بازپس‌گیری بیمارستان بازرگانان حداقل این حسن را داشت که خاطره چند فعال اقتصادی خیرخواه به ویژه نخستین زن پزشک ایرانی در خاطرات زنده شود. داستان تاسیس بیمارستان بازرگانان به تصمیم نصرت‌الملوک کاشانچی برای انجام کارهای خیر در پزشکی باز می‌گردد. نصرت‌الملوک کاشانچی دختر علینقی کاشانچی در سال 1293 به دنیا آمد و نخستین زنی بود که به دانشکده پزشکی تهران وارد شد و سپس به آلمان رفت و تا زمان جنگ جهانی دوم در آنجا به تحصیل و تحقیق پرداخت. وی سپس در رشته مامایی در دانشگاه پاریس تخصص گرفت و به تهران بازگشت.
پدر وی یکی از بازرگانان بنام و از مسوولان ارشد اتاق بازرگانی پیش از انقلاب بود. نام علینقی کاشانچی به دلیل مخالفت‌های وی با دخالت دولت در اتاق بازرگانی به ویژه در زمان مصدق ماندگار شد و وی نطق‌های تندی علیه دولتی به خاطر تغییر در قانون اتاق بازرگانی انجام می‌داد.
نصرت‌الملوک کاشانچی که به خدمت به مردم و به خصوص نیازمندان علاقه زیادی داشت، در جنوب شهر تهران در یکی از ساختمان‌های پدرش پلی‌کلینیک تخصصی زنان و مامایی تاسیس کرد که خدماتش برای زنان محروم و بی‌بضاعت کاملا رایگان بود و سعی می‌کرد در آن آگاهی‌های زنان را بالا ببرد. حتی در کنار درمانگاه یک کلاس سوادآموزی یا اکابر راه انداخت تا حداقل تحصیلات ابتدایی را بگذرانند.
راه‌اندازی زایشگاهی در جنوب تهران کار بعدی نصرت‌الملوک کاشانچی بود و برای این کار وقتی دوستان پدرش میهمان‌شان بودند، وارد مجلس شد و درباره محرومیت زنان جنوب تهران صحبت و آنها را مجاب کرد به او کمک کنند و بالاخره بیمارستان «بازرگانان» در خیابان ری که علاوه بر بخش زنان و مامایی، بخش جراحی و داخلی هم داشت، ساخته شد. نصرت‌الملوک مدتی بعد به استخدام وزارت دادگستری و پزشکی قانونی درآمد و با درخواست آنها نظارت بر ساخت بیمارستانی برای کارکنان دادگستری را برعهده گرفت و علاوه بر آن به عنوان نخستین زن شاغل در پزشکی قانونی، بخش زنان را بنیانگذاری کرد.
ماجرای تاسیس بیمارستان بازرگانان به این شکل بود که در سال 1325 پس از پیگیری کاشانچی اتاق با موافقت بنگاه خیریه بازرگانان زمینی برای این بیمارستان تهیه کرد و بیمارستانی با ظرفیت 200 تختخواب که در زمان خود دارای کلیه امکانات بود تهیه شد. بودجه سالانه بیمارستان و درمانگاه حدود 5میلیون ریال بود که از محل اعانات بازرگان که در موقع فروش بروات وقته طلب‌ها به بانک‌ها می‌پرداختند، تامین می‌شد و در درمانگاه به صورت رایگان افراد بی‌بضاعت را درمان می‌کرد و به آنها دارو می‌داد.
کش و قوس‌های بیمارستان پس از انقلاب
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی هیات وزیران در سال 1358 این بیمارستان را به وزارت بهداری و بهزیستی وقت واگذار کرد و حدود 10سال بیمارستان به این شکل اداره شد. اما بازدید یکی از اعضای هیات رییسه از این بیمارستان و مشاهده وضعیت اسفبار بیمارستان در آن تاریخ باعث شد که وی گزارش جامعی در جلسه هیات نمایندگان ارائه دهد.
در پی این گزارش واکنش‌های تندی از سوی رییس وقت اتاق بازرگانی تهران و ایران نسبت به وضعیت بیمارستان صورت گرفت و در نهایت بیمارستان بازپس‌گیری شد و به اتاق بازرگانی بازگشت و تا سال 73 اتاق بازرگانی راسا این بیمارستان را اداره می‌کرد. در سال 73 اما کمیته امداد امام خمینی (ره) این پیشنهاد را مطرح کرد که به صورت موقت و به صورت امانی اداره بیمارستان (نه مالکیت) به این کمیته منتقل شود و هیات متولیان بر این مساله نظارت کند. در آن دوره علینقی خاموشی، علامیرمحمدصادقی، اسدالله عسگراولادی، مهدی حریری و محمدعلی نوید متولیان این بیمارستان بودند و تاکنون این بیمارستان زیرنظر کمیته امداد به کار خود ادامه داد.
بازگشت بیمارستان به اتاق بازرگانی
در هفته اخیر کمیته امداد امام خمینی (ره) با امضای قراردادی این بیمارستان را به اتاق بازرگانی تهران بازگرداند. در این خصوص مسعود خوانساری می‌گوید: حدود 7ماه پیش، مساله بازگرداندن مدیریت این بیمارستان به اتاق در هیات رییسه مطرح و سپس با اعضای هیات نمایندگان اتاق تهران در میان گذاشته شد و اعضا تعهد کردند که در راستای ایفای مسوولیت اجتماعی، اتاق تهران در نوسازی و بازسازی بیمارستان ایفای نقش کند و بازهم مدیریت این بیمارستان که در دهه 20 توسط بازرگانان خوشنام کشور تاسیس شده بود، را برعهده گیرد. وی با بیان اینکه ارتقای کیفی خدمات و تبدیل آن به یک بیمارستان فوق تخصصی از اهداف اتاق تهران است، گفت: نکته‌یی که هم برای اتاق تهران و هم برای کمیته امداد حایز اهمیت است، توجه به مسوولیت‌های اجتماعی در قالب کمک به مستمندان و البته سهیم شدن در اجر معنوی این کار، اقداماتی است که کمیته امداد به انجام می‌رساند.
همچنین پرویز فتاح رییس کمیته امداد امام خمینی (ره) در این خصوص می‌گوید: قرار است، امانتی که تاکنون در اختیار کمیته امداد قرار گرفته بود، به اتاق بازگردد. البته این بیمارستان نسبت به وضعیتی که در دهه 1370 داشت، آراسته‌تر شده و توان بیشتری پیدا کرده است اما امور بیمارستانی و درمانی همواره جای ارتقا و توسعه دارد. ما خوشحالیم که این بیمارستان قرار است به اهلش که صاحبان تخصص و فن هستند، واگذار شود. با این ملاحظه که اشتغال 350پرسنلی که در این بیمارستان به کارگرفته شده‌اند، حفظ شود.
او با بیان اینکه بیمارستان بازرگانان در منطقه‌یی واقع شده که اغلب اقشاری با تمکن مالی ضعیف در آن استقرار یافته‌اند، عنوان کرد که ارتقا و توسعه خدمات ارائه شده در این بیمارستان می‌تواند منشا خیر برای ساکنان منطقه و تمام مردم تهران و جامعه فعالان اقتصادی باشد.
همچنین بهمن عشقی، دبیرکل اتاق تهران در این خصوص می‌گوید: اتاق تهران در راستای پایبندی به مسوولیت اجتماعی و با رای مثبت هیات نمایندگان، به‌طور رسمی این ماموریت را مورد پیگیری قرار داد. بر این اساس اتاق تهران با درک رسالت کمیته امداد و با ارتقای کیفی خدمات بیمارستان قصد دارد، در ایفای این رسالت سهیم شود. به گفته وی بدهی‌ها و سود و زیان انباشته بیمارستان مورد حسابرسی قرار گرفته و نتیجه مقدماتی این حسابرسی نشان می‌دهد که ترازنامه مالی بیمارستان مثبت است. همچنین به موجب توافق صورت گرفته، مقرر شده است برای افزایش بهره‌وری بیمارستان، تنوع و کیفیت خدمات ارائه شده در آن افزایش یابد.
مسوولیت اجتماعی اتاق بازرگانی
تلاش اتاق بازرگانی به عنوان یک تشکل بخش خصوصی در این خصوص بسیار زیبا و قابل تقدیر است اما سوال اساسی در این میان این است که اصولا وظیفه اتاق بازرگانی ورود به مباحثی همچون بیمارستان داری و نگهداری از بیمارستان است؟ ورود به مساله مسوولیت اجتماعی بنگاه‌ها مساله مهمی است و به همین دلیل در اتاق بازرگانی ایران نیز کمیسیونی با همین موضوع شکل گرفته است ولی آیا اداره یک بیمارستان بهترین روش برای ادای مسوولیت اجتماعی اتاق بازرگانی است؟
اتاق دارای منابع محدودی است و طبیعتا نمی‌تواند بیش از چند بیمارستان یا نهاد خیریه را اداره کند اما اگر به جای این اداره این نهادها فضا را برای ترویج مسوولیت اجتماعی بنگاه‌های عضو خود فراهم کند طبیعتا اثرگذاری بیشتری خواهد داشت. اگر این قرارداد یک حرکت نمادین برای جلب توجه بنگاه‌های عضو به مساله مسوولیت اجتماعی باشد طبیعتا چنین موضوعی قابل درک است اما ورود مستقیم به بحث بنگاه‌داری و بیمارستان‌داری هرچند اقدامی پسندیده است اما به هیچ‌وجه نمی‌تواند اقدامی بهینه در ادای دین مسوولیت اجتماعی باشد.
در زمانی که فعالان اقتصادی این بیمارستان را ایجاد می‌کردند هنوز مفهوم مسوولیت اجتماعی شرکتی یا CSR در جهان شکل نگرفته بود اما امروز مدل‌های نوینی برای این موضوع وجود دارد. اگر اتاق به جای بیمارستان‌داری موفق می‌شد با پیگیری‌های لازم وضعیت بیمه‌های سلامت ساماندهی شود مطمئنا اثر چنین کاری بسیار بیشتر از اداره یک بیمارستان و ارائه خدمات رایگان به فقراست.
