این شروط در قالب یک راهبرد پس از تصویب برجام، در شرح وظایف رایزنان بازرگانی قرار گرفته است
گروه تجارت سمانه عابدی
بعد از اجرای برجام موضوع برقراری روابط تجاری و جذب سرمایه‌گذاری خارجی جدی‌تر شد، چنانچه از زمان اجرای برجام هیات‌های تجاری بسیاری به کشور سفر کردند اما در این میان افرادی هستند که نقش مهمی را در تنظیم روابط تجاری و اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری و انعقاد قراردادها ایفا می‌کنند. این افراد، رایزنان بازرگانی هستند که این رایزنان پیش از ادغام وزارت بازرگانی و وزارت صنایع و معادن تنها در حوزه تجارت به فعالیت می‌پرداختند اما زمانی که این دو وزارتخانه با هم ادغام شدند، رایزنان بازرگانی باید در سه حوزه صنعت، معدن و تجارت انجام وظیفه کنند؛ چرا که هر کشوری در روابط با کشورهای دیگر جهت‌گیری و اولویت‌هایی دارد و اکثر کشورها روابط اقتصادی را اولویت خود قرار می‌دهند. در این میان رایزنان باید هماهنگ‌کننده میان هیات‌های مختلف تجاری ایران با کشورهای دیگر و بالعکس باشند و باید بتوانند سرمایه‌گذاری و انتقال تکنولوژی برای کشور جذب کنند. البته لازم است رایزنان تسلط کافی به قوانین و مقررات ایران و کشورهای مقصد داشته باشند و اطلاعات خود را در اختیار فعالان اقتصادی قرار دهند. همچنین رایزنان اقتصادی برای کمک به بخش خصوصی کشور برای
انجام فعالیت‌های اقتصادی تاثیر‌گذار هستند. آنان می‌توانند حضور بخش خصوصی در روابط اقتصادی با کشورها را پررنگ و از طرف دیگر نیز با جلب نظر سرمایه‌گذاران خارجی آنان را برای حضور در فعالیت‌های اقتصادی ایران ترغیب کنند. این در شرایطی است که این نقش مهم رایزنان بازرگانی در اقتصاد بین‌الملل ایران به دلیل تشدید تحریم‌ها و سیاست‌های غلط دولت‌های گذشته، کمرنگ شد و آنها نتوانستند زمینه لازم برای عرضه توانمندی‌های تجارت خارجی ایران را به دیگر کشورها به ویژه کشورهای هدف را فراهم کنند. در همین حال، «رضا عباسقلی»، مدیرکل دفتر امور نمایندگی‌های سازمان توسعه تجارت کشور در گفت‌وگو با «تعادل» به تشریح عملکرد و وظایف رایزنان بازرگانی در دوره پس از برجام پرداخته است. به گفته او «براساس مجوز هیات دولت در سال 78 باید ایران 30رایزن بازرگانی داشته باشد که تاکنون به این تعداد نرسیده است و تنها 25رایزن بازرگانی حکم گرفته‌اند که البته یکی از رایزنان ما که در امارات مستقر بود، به دلیل مشکل سیاسی برگشته است و درواقع فعلا 24رایزن داریم؛ البته قرار است به 6کشور دیگر نیز رایزنانی را بفرستیم. » در ادامه، مشروح گفت‌وگوی «تعادل» با مدیرکل
امور نمایندگی‌های سازمان توسعه تجارت که مسوولیت مدیریت دفتر امور تجاری آسیا و اقیانوسیه این سازمان را نیز عهده‌دار است، می‌خوانید...
با توجه به اینکه ما حدود 30رایزن اقتصادی باید داشته باشیم، در شرایط پسابرجام چه کشورهایی در برنامه اعزام رایزن‌های جدید اقتصادی قرار دارد؟
در برنامه‌های سازمان توسعه و تجارت؛ ارسال رایزن بازرگانی به کشورهایی مثل نیجریه، الجزایر و بنگلادش را داریم و 3کشور مهم در اروپا از جمله آلمان، فرانسه و اسپانیا هستند. آنچه مد نظر سازمان توسعه تجارت ایران است فعلا در اروپا در کشور ایتالیا رایزن بازرگانی داریم اما فرانسه، اسپانیا و آلمان به زودی رایزن به آنجا اعزام خواهیم کرد. برای کشور عراق به دنبال آن هستیم که هر چه زودتر رایزن بازرگانی در بصره مستقر شود. در افغانستان نیز به دلیل هم مرز بودن شهر هرات با استان خراسان رضوی رایزن دیگری را خواهیم فرستاد. به تازگی نیز در روسیه رایزن بازرگانی مستقر شده است و خدماتی را به تجار خواهند داد.
این رایزن‌ها با توجه به اینکه در سه حوزه صنعت، معدن و تجارت باید به فعالیت بپردازند، از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت انتخاب می‌شوند یا از سوی وزارت خارجه؟
بحث انتخاب آن تحت یک شرایط خاصی است که حتما باید کارمند دولت باشند و حداقل ده سال سابقه مرتبط در بخش تجارت داشته باشند، حداقل مدرک مورد نیاز نیز لیسانس و باید مدرک زبان IELTS داشته باشند و یک‌سال قبل از اعزام آموزش‌های لازم را می‌بینند و از کلیه استان‌ها، مناطق آزاد، واحدهای صنعتی و تولیدی بازدید می‌کنند و آمادگی کامل را پیدا می‌کنند و از طرف وزارت صنعت، معدن و تجارت به وزارت امورخارجه معرفی می‌شوند که فرایند اداری آن طی می‌شود و حکم از سوی وزارت امور خارجه صادر و مشغول به کار می‌شوند.
در مذاکرات با هیات‌های خارجی، نقش رایزن‌های بازرگانی را چقدر موثر می‌بینید؟
در کشورهایی که رایزن‌ها در آن مستقر هستند، رایزنان بازرگانی در حقیقت یکی از وظایف‌شان این است که با مسوولان ذی ربط مذاکرات را انجام دهند و ببینند در چه بخش‌هایی می‌توانیم با آنها فعالیت داشته باشیم. اولویت با توسعه صادرات به این معنی که جذب خریدار از طرف کشورهای محل ماموریت آنها است. بخش دیگر بحث واردات است که اگر کشور نیاز وارداتی دارد بتوانند بهترین تولید‌کننده‌ها را با بهترین قیمت‌ها جذب و به ایران بفرستند. در کشورهایی که رایزن داریم و به ایران بازمی گردند آنها تعیین می‌کنند که در چه بخش‌هایی دارای مزیت هستیم و می‌توانیم از آنها استفاده کنیم. بنابراین تعیین ترکیب مهم‌ترین موضوع برای اعزام هیات‌های تجاری را رایزنان تعیین می‌کنند.
در چین به‌عنوان شریک اول تجاری ایران، رایزنان اقتصادی چه اقداماتی را انجام داده‌اند؟
چین تنها کشوری است که ما در آن دو رایزن داریم. یکی در پکن و دیگری در شانگهای مستقر است. چین به عنوان نخستین شریک تجاری ما یکی از وظایف آنها این است پتانسیل تولیدی و صادراتی ما را به چینی‌ها معرفی کنند. این کاری است که اگرچه حجم تجارت بالایی با چین داریم اما خیلی این معرفی صورت نگرفته است.
از طرفی یکی از وظایف مهمی که جدیدا به آنها واگذار شده بتوانند سرمایه‌گذار چینی پیدا کنند و بتوانند استان‌های مختلف چین یکی از وظایفی است که به آنها محول شده است. تجار ما اگر بخواهند تنها شانگهای یا پکن را بشناسند نمی‌تواند در بلندمدت موثر نخواهد بود بلکه استان‌های مختلف در چین ظرفیت‌های متعدد و توانمندی بسیار زیادی دارند. ما به تازگی میزبان یک هیات 160نفره از استان ججیانگ بودیم که همین استان 50میلیون جمعیت دارد و بالغ بر سیصد میلیارد دلار حجم تجارت خارجی دارد. اگر بتوانیم این استان‌ها را معرفی کنیم و از طرفی توانمندی‌های استان‌های مختلف خودمان را نیز به طرف‌های چینی معرفی کنیم دو کار بسیار بزرگ انجام داده‌ایم. یکی اینکه راه را برای کالا و خدمات ایرانی به بازار چین گشوده‌ایم و هم اینکه جلوی واردات کالای بی‌کیفیت را جلوگیری کنیم و تولید‌کنندگان با کیفیت بالا را به بازار معرفی کنیم.
چرا در مذاکرات مختلف، نقش رایزنان چندان پررنگ دیده نمی‌شود؟
من با این حرف مخالفم، زیرا در همایشی که با تجار استان ججیانگ داشتیم، هر دو رایزن ما حضور داشتند و در حقیقت مسوول اصلی سامان‌دهی مذاکرات بودند. رایزنان بازرگانی یکی از قوی‌ترین نیروهای دیپلماتیک ما در خارج از کشور هستند و من فکر می‌کنم آشتی بین مطبوعات و رایزنان بازرگانی ایجاد شود. اگر بتوانیم کار رایزنان بازرگانی را در کنار بسیاری از مراکزی که کار تجاری انجام می‌دهند قرار دهید حتما حق می‌دهید که کار خوبی را انجام می‌دهند هرچند که ما مدعی نیستیم که کار ما بی‌عیب و نقص است.
بنابراین، رایزنان ما چه نقشی را در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال تکنولوژی می‌توانند انجام دهند؟
بعد از برجام، دولت برای توسعه روابط تجاری با سایر کشورها سه شرط اساسی را گذاشت که ما این سه شرط را به شرح وظایف رایزنان خود اضافه کرده‌ایم. این سه شرط به این ترتیب است که اول باید جذب سرمایه‌گذاری خارجی با هدف تولید مشترک به اشتغال کمک کند. دوم اینکه اولویت با انتقال تکنولوژی است که مثلا شرکت‌های خارجی حتما باید برای شرکت با شرکت‌های ایرانی انتقال تکنولوژی انجام دهند.
البته در این راستا، رایزنان بازرگانی ما از طریق نمایشگاه‌های که برگزار می‌کنند تولید‌کنندگان و صاحبان فناوری را به ایران می‌فرستند که با سفر به ایران طرفین ایرانی خود را بشناسند و مذاکراتی در این زمینه داشته باشند. سومین شرطی که ما به رایزنان بازرگانی گفته‌ایم، بحث صادرات مجدد کالاهای تولیدی است که باید تولیدات در ایران انجام گیرد و بخشی از کالاهای تولید شده را در ایران مصرف و بخش دیگر را در کشور سرمایه‌گذار عرضه شود و مابقی را به کشورهای دیگر صادر کنیم.
آیا تاکنون موضوعی بوده است که به توان به صراحت به نقش رایزنان بازرگانی در جذب سرمایه‌گذاری خارجی اشاره کرد؟
بله، رایزن بازرگانی ایران در هند یک سرمایه‌گذاری 100میلیون دلاری را برای کشور آورده است که این سرمایه‌گذاری در 4پروژه پیگیری می‌شود.
این پروژه‌ها در چه زمینه‌هایی هستند؟ گفته می‌شد هندی‌ها در زمینه نساجی سرمایه‌گذاری خواهند کرد. آیا در این گروه از پروژه‌ها نساجی جایی دارد؟
این سرمایه‌گذاری در پروژه‌های توسعه حمل‌ونقل دریایی و فولاد است اما نساجی در این گروه از سرمایه‌گذاری که رایزن بازرگانی نیست. با این حال، سرمایه‌گذاران هندی باید هم سرمایه و تکنولوژی آورده که تولید مشترک با ایران داشته باشند که بخشی از تولیدات به هند باز خواهد گشت و بخش دیگر به عمان می‌رود که در واقع رایزن ما هم جذب توسعه روابط تجاری ایران و هند با عمان نقش ایفا می‌کنند. البته هند در بخش معدن هم در حال سرمایه‌گذاری است که با توجه به اینکه در ایران کارخانه تولید ورق‌های استیل نداریم بعد از سرمایه‌گذاری هند قرار است ورق‌های استیل در ایران تولید شود.
در مساله اخیر در مورد عراق، ترکیه و عربستان در حال تغییر بزرگترین بازار صادراتی ایران هستند، فکر می‌کنید رایزنان بازرگانی ما چه نقشی می‌توانند در این زمینه ایفا کنند؟
عربستان کشوری با میزان تولید بسیار محدود است که بیشتر صادرات آن در محصولات پتروشیمی و معدنی است که با وجود تنوع محصولات کشاورزی ایران نمی‌تواند با ایران رقابت کند. بنابراین ایران جایگاه خود را حفظ می‌کند. پس من با این دیدگاه مخالفم که عربستان در تلاش برای تغییر بازار صادراتی ایران است. هرقدر عربستان تلاش کند بر علیه ایران حرکت کند از طرف دیگر اقبال کشورهای اروپایی به سمت ایران بیشتر می‌شود. ترکیه نیز بیشتر در حال از دست دادن بازار صادراتی خود است و این فرصت را ایران به وجود می‌آورد که جایگزین شود. ضمن اینکه ما به خاطر نزدیکی به ترکیه یک بخشی از بازار صادراتی ایران را بطور سنتی در اختیار ترکیه است و اگر روابط ایران با کشورهای اروپایی بیشتر شود مطمئنا در این زمینه جایگزینی برای ترکیه خواهیم شد.
هر بار دیده می‌شود که عراق برخی محدودیت‌های تازه را برای تجارت با ایران اعمال می‌کند؛ در حالی که ما به لحاظ سیاسی با عراق مشکلی نداریم؛ حالا به لحاظ اقتصادی چگونه باید رفتار کنیم که عراق را در این زمینه با خود همراه کنیم؟
عراق بازار سنتی برای ایران است؛ چرا که به ایران نزدیک است و به دلیل تشابهات دینی و فرهنگی آنچه که ما باید به آن توجه کنیم، این است که باید تولیدات خود را به سمت تولید کالاهای با کیفیت ببریم. اگر ما بازاری را از دست داده‌ایم به این دلیل بوده است که در مرور زمان سعی کرده‌ایم کالاهای با کیفیت پایین‌تر صادر کنیم. زمانی ما به دنبال این بوده‌ایم که در سرمایه‌گذاری و تولید در عراق داشته باشیم که حالا به دلیل موضوع جنگ این مساله امکان پذیرنیست و سرمایه‌گذاری نمی‌توانیم در عراق انجام دهیم و تنها تولید‌کنندگان ما باید به این سمت حرکت کنند که محصولات بهتری را عرضه کنند.
در روسیه که به تازگی رایزن بازرگانی ما مستقر شده است، چه برنامه‌یی برای توسعه روابط اقتصادی و تجاری دو کشور دارد؟
روسیه با توجه به مشکلی که با ترکیه پیدا کرده است، یکی از اولویت‌های ما ورود به بازار محصولات کشاورزی و لبنیاتی روسیه است که یکی از عمده وظایف رایزن بازرگانی ما این است که بتواند بازار محصولات کشاورزی و لبنیاتی روسیه را بررسی کند که بازار مصرف این کشور چه محصولاتی را با چه شکل بسته‌بندی و حمل و نقل را در نظر دارند و بتواند درخصوص چگونگی نحوه قراردادها اطلاعات نابی را به شرکت‌های ایرانی بدهد.
در زمینه سرمایه‌گذاری با تولید مشترک، آیا کشورهایی بوده‌اند که بتوانیم با آنها در این زمینه همکاری داشته باشیم؟
در سفر رییس‌جمهور به ایتالیا، رایزن بازرگانی ایران توانسته بود پروژه‌های زیادی را در زمینه‌های صنعتی و معدنی تعریف کند که قراردادهای آن نیز امضا شد و به این شکل است که ما مثلا معدن را در اختیار آنهامی‌گذاریم و آنها با فرآوری محصولات باید بتوانیم تولید مشترک انجام دهیم.
صادرات مجدد با چه کشورهایی انجام پذیر خواهد شد؟
باید در این زمینه منتظر باشیم تا کالاهای تولید شود که سپس صادرات انجام شود. البته در مورد سرمایه‌گذاری هندی‌ها در چابهار، کالاهایی که قرار است در چابهار تولید شوند، بخشی به ایران فروخته می‌شود بخش دیگری را به هند و اروپا فروخته شود. در این میان با توجه به موقعیت استراتژیک چابهار و با توجه به نزدیکی عمان و هند می‌توانیم از آن به عنوان جایگاه صادرات مجدد استفاده کنیم.
با چه کشورهای دیگری در این زمینه مذاکرات انجام شده است؟
رایزنان بازرگانی ما سرمایه‌گذارانی را به ایران می‌فرستند که طرف‌های ایرانی در حال مذاکره هستند. در این زمینه باید مشکلات نقل و انتقالات پولی حل شود. در هر حال به تدریج قراردادها به سمت نهایی شدن می‌روند و نقل و انتقالات پولی یکی از دغدغه‌های سرمایه‌گذاران خارجی است که اگر این مشکل حل شود قطعا قراردادهای جدیدی امضا خواهد شد.
هم‌اکنون با چه کشورهایی در سطح رایزنان بازرگانی در حال مذاکره هستیم؟
کشورهای خیلی زیادی هستند که رایزنان بازرگانی ما با آنها در حال مذاکره هستند اما در این میان کشورهای چون عمان، قزاقستان، افغانستان، ترکیه، مجارستان (در بخش نیروگاهی)، چین (تولید محصولات آموزشی و چشم پزشکی و تولید عینک) در حال مذاکره هستند. در عین حال در بخش مبل که واردات از ترکیه زیاد است، قرار است با همکاری‌های با ترکیه، واردات به کشور کم شود و در عین حال تولید و صادرات جایگزین شود.
فکر می‌کنید، چگونه می‌توان نقش رایزنان اقتصادی را پررنگ‌تر کرد؟
رایزنان بازرگانی در دنیا خیلی مرسوم هستند اما در ایران انتخاب و تعیین رایزنان بازرگانی خیلی سابقه ندارد و باید رایزنان بازرگانی به فعالان بازرگانی و بخش خصوصی معرفی کنیم و کمک کنیم ارتباط رایزنان با رسانه‌ها به خصوص مطبوعات برقرار کنیم و آنها بتوانند بطور هفتگی یا ماهانه در یادداشتی وضعیت کشور محل اقامت خود را بررسی کنند. البته روزنامه تعادل نیز از این قضیه مستثنی نیست.
هرچند روزنامه تعادل در گزارشی حدود یک ماه پیش به نحوه انتخاب رایزنان بازرگانی انتقاد کرده بود. با این حال در یک رابطه تعاملی و مثبت روزنامه می‌تواند در بخش اقتصاد و بین‌الملل در گفت‌وگو با رایزنان وضعیت اقتصادی کشورهای محل ماموریت را به فعالان اقتصادی معرفی کنند.
