صنعت پتروشیمی ایران شاید بسیار بیشتر از دیگر صنایع وابسته به جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. بیژن زنگنه وزیر نفت در بیستمین نمایشگاه نفت گاز و پتروشیمی در پاسخ به «تعادل» میزان سرمایه‌گذاری مورد نیاز این صنعت در وضع فعلی را 70میلیارد دلار عنوان کرد و عباس شعری‌مقدم مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز در گفت‌وگویی با «تعادل» از نیاز سالانه 7میلیارد دلاری این صنعت برای جذب سرمایه خبر داده بود. سرمایه‌گذاران خارجی نیز تاکنون در سفرهای خود به ایران نسبت به ورود به این حوزه تمایل زیادی نشان داده‌اند؛ اما این ورود در چه قالبی خواهد بود؟ به گزارش «تعادل» وب‌سایت تحلیل پلاتس در گزارشی به بررسی این سوال پرداخته است. در این گزارش به موارد مختلفی از جمله ظرفیت بالای تولید اتیلن ایران در آینده اشاره شده و یک تحلیلگر بانک سرمایه‌گذاری در لندن مطرح کرده است که صادرات اتیلن ایران حاشیه سود اروپا را به خطر خواهد انداخت و ایران خواهد توانست در حمل اتیلن خاورمیانه از دریای سرخ به اروپا نقشی مهم ایفا کند. متن این تحلیل را در ادامه می‌خوانید.
پس از افراشته شدن پرچم بریتانیا در محوطه سفارت این کشور در تهران در تاریخ23 آگوست، فیلیپ هاموند وزیر امورخارجه انگلستان، دو برنامه را در دستور کار خود قرار داد. یکی از این برنامه‌ها دیدار با همتای ایرانی خود، محمدجواد ظریف بود. برنامه دیگر هاموند دیدار با وزیر نفت ایران بود.
بعد از عربستان‌سعودی و عراق، ایران با تولید روزانه 2.87میلیون بشکه نفت خام در روز، سومین تولیدکننده بزرگ اوپک است.
با این وجود درحالی که نفت همچنان، سکاندار اصلی اقتصاد ایران است، بخش‌های دیگر اقتصاد ایران توجه‌ها را به خود جلب می‌کند. باید توجه داشت که این جلب‌توجه منحصر به بریتانیا نیست.
یکی از تحلیلگران بانک اروپایی مستقر در دوبی در این باره می‌گوید: «همه می‌خواهند آماده باشند». وی می‌افزاید: «ایران دارای طیف وسیعی از فرصت‌های سرمایه‌گذاری، اعم از بالادستی و پایین‌دستی است.»
در سال جاری تا این لحظه، هیات‌هایی از آلمان، اسپانیا و ایتالیا به تهران آمده‌اند. پس از آنکه روابط تجاری میان طرفین در پی تحریم‌های امریکا به تیرگی گرایید، این سفرها نشانه گرم شدن روابط میان این کشورها و ایران است. اکنون بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی خواهان ورود به ایران هستند؛ این ورود نه تنها برای سرمایه‌گذاری مسقیم خارجی، بلکه در قالب لایسنس‌های تکنولوژی نیز می‌تواند در بهبود تولید محصولات پتروشیمی ایران نقشی موثر داشته باشد» در اینجا ذکر این نکته خالی از لطف نیست که اغلب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در صنعت پتروشیمی ایران تاکنون در فرم فاینانس بوده است و تنها مورد سرمایه‌گذاری مستقیم به ژاپن و آفریقای جنوبی باز می‌گردد که هر دو با شکست مواجه شدند. در مورد لایسنس اما ورود خارجی‌ها می‌تواند تاثیر چشمگیری بر فعالیت پتروشیمی‌ها بگذارد. پیش از این محمدحسن پیوندی معاون مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی در گفت‌وگو با فارس به این مساله اشاره کرده بود که در بعضی از موارد یک تکنولوژی جدید می‌تواند به طرز چشمگیر و غیر قابل باوری تولید یک مجتمع را دچار تحول کند. پلاتس در ادامه می‌نویسد که مویدحسینی‌صدر، عضو کمیسیون صنایع
و معادن مجلس شورای اسلامی در ماه جولای به رسانه‌های داخلی از جذب سرمایه‌گذاری خارجی 85میلیارد دلاری در بخش پتروشیمی گفته است.
2 برابر شدن ظرفیت پتروشیمی ایران
بنا به گفته ادواردو ون زلرنتو، یکی از شرکای شورای استراتژی رولاند برگر در دوبی، این گفته بدین معنی است که ظرفیت مخارج سرمایه‌یی سالانه 8میلیارد دلار به وجود خواهد آمد که می‌تواند ظرفیت تولید پتروشیمی را دوبرابر کند. این گفته به این معناست که ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی ایران سالانه 60میلیون تن کنونی، به سالانه 120میلیون تن در 5 سال آینده افزایش خواهد یافت. همچنین در روند این افزایش ظرفیت تولید پتروشیمی ایران می‌تواند طی 10سال به 180میلیون تن برسد.
هرچند باید این محاسبات را با احتیاط همراه کرد و احتمال هرگونه تاخیر را دور از ذهن ندانست، اما این اظهارات به‌وضوح به برنامه‌های ایران برای سرمایه‌گذاری‌های بزرگ اشاره دارد. ول زلر نوت در این باره می‌گوید: «این مسائل ممکن است در تهران کمی به طول بینجامد ولی اتفاق خواهند افتاد.»
یکی از نکات جالب توجه این گزارش این نکته است که بر خلاف اینکه بسیاری تصور می‌کنند خارجی‌ها اکنون تصوری مانند گذشته نسبت به صنعت پتروشیمی ایران دارند، ون زلر نتو اظهار کرده است که شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران، بزرگ‌ترین تولیدکننده مواد پتروشیمی در کشور، نقش تنظیم‌کننده را در صنعت به‌عهده گرفته است.
در ادامه گزارش پلاتس آمده است که با توجه به مقادیر زیادی از ذخایر نفت و گاز این کشور، از لحاظ خوراک هیچ مانعی برای تولید بلوک‌های پتروشیمی، مانند اتیلن و پروپیلن که پیش‌سازه‌های اغلب پلاستیک‌ها هستند، وجود ندارد.
ذخایر ایران در میدان گازی پارس جنوبی بزرگ‌ترین ذخایر گازی در جهان است که البته آن را با قطر شریک هستند. منطقه‌یی به گستره بیش از 9700 کیلومترمربع دارای ذخایر گاز تا 51 تریلیون کیوبیک فیت و 7.9 میلیارد متر مکعب میعانات گازی است.
میعانات در راه آروماتیک
در حالی که اکنون بسیاری چشم به این دوخته‌اند که ایران با ذخایر عظیم میعانات گازی خود که طی سال‌های تحریم جمع شده‌اند چه خواهد کرد ون زلر نتو از دریچه‌یی جدید به این مساله نگاه کرده و می‌گوید: «وقتی این کشور می‌تواند گاز خود را اهرم تولید الفین قرار دهد، می‌تواند ذخایر میعانات گازی خود را نیز به تولید آروماتیک اختصاص دهد.»
روز سه‌شنبه ایران از راه‌اندازی 7رشته چاه جدید خبر داد و گفت که ظرفیت تولید خود را به 100میلیون مترمکعب افزایش خواهد داد. در همین حال، علی‌اکبر شعبانپور، مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس، این هفته عنوان کرد که امسال برای جذب سرمایه‌گذاری برای پروژه استخراج نفت از پارس جنوبی به لندن سفر خواهد کرد. علاوه بر اروپا، هند نیز که در سال‌های تحریم روابط تجاری خوبی با ایران داشت، ابراز علاقه زیادی به سرمایه‌گذاری در ایران کرده است. بنا به گفته رسانه‌های داخلی، گادکاری نیتین، وزیر حمل‌ونقل هند، روز چهارشنبه گفت که این کشور مایل به سرمایه‌گذاری 15.2میلیارد دلاری برای ساخت پروژه‌هایی در ایران که اغلب پتروشیمیایی هستند، خواهد داشت.
پایین‌دستی پتروشیمی اقتصاد را جلو می‌برد
درحالی که نفت خام و انرژی اقتصاد ایران را می‌راند، در کشوری که نرخ بیکاری از 10.5 درصد در 2008 به 13درصد در 2013 افزایش یافته، این صنایع و تولیدی‌های پایین‌دستی پتروشیمی است که می‌تواند با مهارت بیشتر و ایجاد اشتغال بیشتر اقتصاد را به پیش ببرد.
مانند سایر کشورهای خاومیانه، ایران نیز به دنبال استحصال حداکثری منفعت از منابع هیدروکربوری خود است. این امر مستلزم ساختن ظرفیت‌های عظیم تولید الفین و پلیمر است.
از زمان شروع تحریم، ظرفیت تولید الفین ایران که پلیمرهای پایین‌دستی محسوب می‌شوند پیشی گرفته است. این امر که باعث افزایش توان صادرات اتیلن می‌شود، می‌تواند حاشیه سود اروپا را کاهش دهد. یکی از تحلیلگران یک بانک سرمایه‌گذاری مستقر در لندن در این باره می‌گوید: «محموله اتیلن خاورمیانه در حال حاضر از دریای سرخ به اروپا می‌آید که ایران می‌تواند در این زمینه نقش ایفا کند.» ایران در مسیر ساخت 4 کراکر عظیم اتان است که 3 تای آنها در مقیاس جهانی است. به هر حال، این پروژه‌ها به خاطر تحریم حداقل 4سال تاخیر داشته‌اند اما محصولات آنها به احتمال زیاد ظرف چند ماه آینده به بازار خواهد آمد.
امکانات دو کراکر با ظرفیت سالانه یک میلیون تن در عسلویه الفین 11 و الفین 12 و کراکر گچساران در حال حاضر کامل است. این در حالی است که تاریخ راه‌اندازی کراکر یک میلیون تنی ایلام نمی‌تواند تایید شود.
مازاد عرضه اتیلن پیش روی ایران
به پشتوانه عرضه زیاد اتیلن، ایران به آرامی مشغول تقویت ظرفیت تولید پلی‌اتیلن است. طبق بررسی‌های Platts، انتظار می‌رود ظرفیت تولید سالانه پلی‌اتیلن ایران، ظرف 10سال آتی حداقل به میزان 3.8 میلیون بشکه افزایش یابد. این میزان چیزی حدود دو برابر ظرفیت فعلی تولید ایران است.
با این حال این پروسه زمانبر است. این بدان معنی است که ایران در این فاصله دارای مازاد عرضه اتیلن خواهد بود. سال‌های تحریم جاه‌طلبی‌های ایران برای الفین را سر برید؛ این کشور همچنان فرصت‌هایی برای تولید آروماتیک پیشنهاد می‌دهد.
به گفته واحد بررسی پتروشیمی Platts، با توجه به ذخایر عظیم نفت، ایران مطمئنا پتانسیل تولید آروماتیک را دارد. اما به گفته تحلیلگران Platts، هیچ برنامه مشخص و پروژه پالایشگاهی در این کشور وجود ندارد. این امر به‌طور بالقوه تولید مایع لازم برای آروماتیک‌ها را محدود می‌کند.
به هرحال در صورتی که ایران قادر به جذب سرمایه‌گذاری‌های لازم در زمینه پالایشگاه باشد، این وضعیت نیز تغییر خواهد کرد.
