محمود خاقانی کارشناس بینالمللی انرژی
اقدام رییس دولت نهم ودهم برای ثبتنام در انتخابات ریاستجمهوری دوازدهم اصلا کارشناسان صنعت نفت و انرژی را متعجب نکرد. درواقع با شخصیتی که از ایشان تعریف شده و دوست دارد دررسانهها مطرح و مشهور باشد اگر ثبتنام نمیکرد موجب تعجب بود. درواقع فعالیت انتخاباتی مخالفان دولت یازدهم با میلیاردها دلار پول نفتی که درجیب و سرسفره شان بردند و از قدرت اقتصادی و سیاسی قابل توجهی برخوردار هستند، از همان زمان سرکار آمدن دولت یازدهم شروع شد، ادامه یافت وتاکنون ادامه دارد. درهرحال، تدبیر شفافسازیها برای درمان بیماری اقتصاد کشور (رفع تحریمها، رفع انحصارها چه در نوع خصوصی و چه خصولتی، کاهش جو امنیتی، توسعه رقابت سالم و...) موفقیت برجام تا حدودی امید موفقیت برای جلب و جذب سرمایهگذاری داخلی و خارجی در اقتصاد بیمار ایران را درسال اقدام و عمل برای اقتصاد مقاومتی (تاب آور) پایهگذاری کرد و انتظار میرفت و میرود که نتایج آن در دولت دوازدهم تولید و اشتغال را میسر کند. درواقع هرکسی که ریاست دولت دوازدهم را به دست بیاورد چنانچه خطاهای دولت دهم را تکرار نکند میوه نهالی که در دولت یازدهم کاشته شد را خواهد چید.
طبیعی است که دراین راستا به دلیل وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی امید میرفت که با تعریف قراردادهای جدید نفتی و آمد و رفت هایی که پس از موفقیت برجام صورت گرفت کلید دولت یازدهم بتواند قفلهای مشکلات را باز کند و دربسته و زنگ زنده اقتصاد کشور را برای حضور در اقتصاد بینالمللی باز کند. اما درعمل مخالفان دولت یازدهم توانستند تا حدود زیادی امیدها را ناامید کنند تا بتوانند آنچه این روزها میگویند را بگویند.
سوال این است که چگونه؟ بهطور مثال قرار بود که یک همایش بینالمللی همزمان با برگزاری نمایشگاه سالانه نفت وگاز در اردیبهشت ماه سال جاری در تهران برگزار شود. اما برگزارکننده خارجی همایش طی یکی، دو روز اخیر اعلام کرد که فعلا از برگزاری همایش منصرف شده است.
شاید باور نکنید، اما بسیاری از کارشناسان هم عقیدهاند که پس از روی کارآمدن دولت ترامپ یکی از دلائلی که آقای ترامپ ناگزیر شده است از حرفهایی که در طول تبلیعات انتخاباتیاش میزد عبور کند و مواضع تازهیی اتخاذ کند، صبر و تدبیر نظام جمهوری اسلامی ایران در برابر ادعاهای ترامپ بوده است. مایک پمپنو، رییس سازمان اطلاعات مرکزی امریکا (CIA) در پاسخ پرسشی مرتبط با برجام در مرکز استراتژیک و مطالعات بینالملل در واشنگتن روز پنجشنبهیی که گذشت گفت تمایلی ندارد در خصوص برجام صحبت کند. بسیاری این پاسخ را اینگونه تفسیر کردهاند که برای امریکا بسیار مشکل و پر هزینه است که علیه برجام اقدامی به عمل آورد. به همین دلیل امریکا درپی بهانههای دیگری است و امیدوار است مخالفان اجرایی شدن برجام در ایران نیز دراین راستا به ویژه در انتخابات فعال عمل کنند. آقای مایک پمپئو همچنین گفته است که امریکا مشغول مطالعه است و دارد برجام را با دقت بازخوانی میکند تا آن را خوب بفهمد، وی تاکید کرده است که ایرانیها باید به این واقعیت توجه داشته باشند که دولت ترامپ آماده است تا دست به اقداماتی بزند که با اقدامات امریکا در چند سال گذشته متقاوت است
و تصریح کرد که کشورهای منطقه خلیجفارس و کشورهای اروپایی با امریکا همکاری خواهند کرد. یک کارشناس مطلع از سیاستهای دول اروپایی در رابطه با این اظهارنظر رییس سازمان سیا به من گفت تصور امریکا برمبنای اظهارات ترزا می در سفر اخیر به حوزه خلیجفارس ممکن است، باشد. این درست است که دولت ترزا می در رابطه با خلیجفارس و کشورهای حاشیه آن همه گونه همکاری با امریکا را خواهد کرد، اما بعید است در رابطه با برهم زدن برجام با امریکا همکاری کند. کمااینکه اخیرا دولت انگلیس رسما اعلام کرد که شرکت ملی نفت ایران میتواند درآمدش از سهم فروش گاز میدان «رام» در دریای شمال اسکاتلند که با شرکت نفتی بیپی 50درصد مشارکت دارد را مورد بهرهبرداری قرار دهد.
اتحادیه اروپا نیز بارها تکرار کرده است که برجام پابرجاست و عدم توافق در اجلاس وزرای امورخارجه کشورهای عضو گروه هفت در ایتالیا برای تعریف تحریم علیه روسیه که متحد ایران در مبارزه علیه داعش در سوریه است، نمایانگر این واقعیت است که اختلاف نظر با امریکا جدی است.
دریک گزارش تحلیلی که اخیرا در یک سایت اقتصادی اروپایی منتشر شده است این واقعیت مورد تاکید قرار گرفته است که از زمان پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و پدیده مردمسالاری که امام خمینی (ره) به آن تاکید داشت: «میزان رای ملت است» و دربدترین شرایط جنگ تحمیلی انتخابات برای ریاستجمهوری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای شهر برگزار میشد موجب برهم خوردن نظم حکومتی در منطقه به ویژه خلیجفارس شده است. حاکمان منطقه بهشدت نگران توسعه نظریه مردمسالاری و به خطرافتادن حکومت شان هستند. این نگرانی آنها را کشورهای غربی درک میکنند و سعی دارند با حمایتهای لفظی، نظامی و غیره از ترس و نگرانی آنها کاسته شود. علاوه برآن امیدوارند در ایران نیز تحولی ایجاد شود و وضعیتی تجربه شود که نظام در مسیری حرکت کند تا بتوان آن را متهم به دیکتاتوری کرد و آمادگی دادن امتیازهای زیادی به غرب باشد و برجام را برهم بزند. درنتیجه درمنطقه وضعیتی را پیش بیاورد که بهطور مثال سیاست دولت ترامپ برای افزایش بودجههای نظامی و ادامه حضور نظامی در خلیجفارس، افغانستان و... ایجاد منطقه امن در بخشی از خاک سوریه برای حفظ و بازسازی نیروهایی نظیر داعش را توجیه کند.
بنابراین درصورتی که اولیگارشها یعنی اصحاب ثروت و قدرتی که در ایران از طریق خصوصیسازیهای اموال دولتی و میلیاردها دلار پولهای نفتی که سرسفرهشان رفت موفق شوند و زمام امور اجرایی ایران را دردست بگیرند و دوستان و حامیانی هم در سایر قوا نظیر قوه قضاییه و مقننه داشته باشند و هم هماهنگ باشند، بدون تردید منافع اقتصادی شان ایجاب میکند که تحریمها بازگردند و برجام شکست بخورد. شکست برجام به نفع امریکا و حاکمان درکشورهای حاشیه خلیجفارس خواهد بود. زیرا قیمت نفت خام بهدلیل خروج ایران از بازار افزایش خواهد یافت و تورم که موجب پولدار شدن پولدارها و فقیر شدن کم درآمدها خواهد بود به ایران بازخواهد گشت. رشد اقتصادی درایران منفی خواهد شد و به تعداد بیکاران نیز افزوده خواهد شد.
بانک جهانی تخمین زده است که درصورت موفقیت ایران برای حضورفعال و تعریف جایگاهاش در اقتصاد جهانی ایران میتواند با جلب و جذب سرمایهگذاری داخلی و خارجی روزانه حدود یک میلیون بشکه نفت خام به بازار جهانی عرضه و حدود 10دلار درهربشکه در قیمتها ایفای نقش داشته باشد. اجرایی شدن و به نتیجه مطلوب رسیدن برجام بهنظرکارشناسان اقتصادی با توجه به گزارش بانک جهانی موجب رشد اقتصادی سالانه 5درصدی درایران میشود. همین کارشناسان به استناد گزارش بانک جهانی میگویند پس از توافق برجام ایران توانسته است بیش از 17 میلیارد دلار پولهایی که در معاملات دوجانبه با برخی از شرکای تجاری خارجیاش در دولت نهم ودهم غیرقابل وصول اعلام شده بود را پس بگیرد. درنهایت گزارش مذکور اینگونه نتیجهگیری کرده است که این مردم غیرقابل پیشبینی ایران هستند که سرنوشت ایران و منطقه را درانتخابات روز 29 اردیبهشت ماه تعیین خواهند کرد و نه هیچ قدرت دیگری چه درداخل و چه درخارج از ایران.