گروه بورس|
یکی از رفتارهایی که در سال‌های اخیر در بازار سرمایه باب شده این است که شرکت‌های بزرگ از طریق زیرمجموعههای خود اقدام به جمع‌آوری سهام خود کرده و سعی می‌کنند در آینده از این دارایی بهره‌های لازم را ببرند. البته این اتفاق برای همه شرکت‌ها، سودآور نبوده و در مواقعی برخی شرکت‌ها را با زیان روبه‌رو می‌کند مانند اتفاقی که در یکی، دو سال گذشته از سوی شرکت سایپا اتفاق افتاده و شرکت را در باتلاقی خود خواسته گرفتار کرده و به‌دلیل سهام خریداری شده شرکت را زیان‌ده کرد.
به گزارش «تعادل»، شرکت ایران خودرو نیز در ماه‌های اخیر با توجه به این رفتارها، اقدام به جمع‌آوری سهام شرکت خود کرده و چهار شرکت اصلی زیرمجموعه ایران خودرو به نام شرکت سرمایه‌گذاری سمند، شرکت نگارنصر سهم، شرکت سپهر ایرانیان کیش و شرکت سرمایه‌گذاری سلیم هستند که سهام شرکت را خریداری کرده‌اند و در موقع لازم اقدام به فروش سهام شرکت می‌کنند. شرکت ایران خودرو در حال حاضر 15.3میلیارد سهام داشته که 34درصد معادل 5.2میلیارد سهم شرکت شناور است و در بازار سهام دادوستد می‌شود. حال اینکه از این 34درصد بیش از 28درصد معادل تقریبی 1.5میلیارد سهم دراختیار 4شرکت ایران خودرو قرار دارد که با توجه به قیمت 310تومانی مبلغی بیش از 465میلیارد تومان نقدینگی شرکت درگیر سهام شده است.
براساس این گزارش، شرکت ایران خودرو، بیش از 28درصد از سهام شرکت خود را دراختیار شرکت‌های زیرمجموعه ایران خودرو قرار داده است و بر همین اساس این شرکت‌ها این توانایی را دارند تا 2عضو از 5عضو هیات‌مدیره را انتخاب و منصوب کنند. این شرکت‌ها عبارتند از: شرکت سرمایه‌گذاری سمند (با 12درصد سهم)، شرکت نگارنصر سهم (با 5درصد سهم)، شرکت سپهر ایرانیان کیش (با 10.6درصد سهم) و شرکت سرمایه‌گذاری سلیم با یک‌درصد سهم.
یکی از شرکت‌هایی که در دوره‌های اخیر حاشیه‌های زیادی پیرامون آن ایجاد شده، شرکت سلیم است. این شرکت که سال گذشته به زیرمجموعه ایران خودرو اضافه شد، بیش از یک‌درصد سهم که معادل 52میلیون سهم ایران خودرو است را تحت سیطره خود درآورده است. این شرکت از آن رو برای ایران خودرو مهم بوده که برخی شرکت‌های قطعه‌ساز و رنگ‌ساز زیرمجموعه این شرکت هستند و برای کنترل نقدینگی بنگاه‌های زیرمجموعه حایزاهمیت است یعنی با واگذاری خدمات و سفارش‌ها به غیر، نقدینگی را از شرکت خارج نمی‌کند. در همین رابطه یک منبع آگاه در شرکت ایران خودرو به «تعادل» گفت: «شرکت سلیم زیر مجموعه گروه بهمن بود که ایران خودرو در سال گذشته آن را خریداری کرده است. این شرکت از طریق تعاونی اعتبار کارکنان ایران خودرو آن را خریده و به‌دلیل افزایش تعداد شرکت‌های زیرمجموعه برای ایران خودرو، حایزاهمیت است. خرید این شرکت در زمانی که شرکت سودده بوده کار مثبتی تلقی شده است.»
این مقام آگاه در ادامه افزود: «شرکت‌های شیمیایی و رنگ‌سازی از زیرمجموعههای شرکت سلیم هستند که براساس آن ایران خودرو بازارهای قطعه‌سازی را کنترل می‌کند.» وی افزود: «سلیم در آن تاریخ که زیرمجموعه ایران خودرو شد وام سنگین ارزان‌قیمت از یکی از بانک‌های بورسی دریافت کرد و برای اینکه به مشکل برنخورد، معادل آن اعتبار را به عنوان سهام میان کارکنان ایران خودرو تقسیم کرد به‌طوری‌که به هر پرسنلی 40هزار سهم داد. یکی از ثمرات این اقدامات این بود که ایران خودرو صندلی‌های هیات‌مدیره خود را توسط زیرمجموعه‌هایش حفظ کرده و نگران آینده نخواهد بود. همچنین با این کار مدیران ایران خودرو، مدیران شرکت‌های زیرمجموعه را انتخاب کرده و مدیران شرکت‌های زیرمجموعه، مدیران ایران خودرو را تعیین می‌کنند. علاوه بر این ایران خودرو برای اینکه بتواند از طریق زیرمجموعههای خود سهام را از سهامداران خریداری کند، باید مبلغ هنگفتی را از چرخه تولید خارج کند و به خرید این سهام اختصاص دهد. در حال حاضر باتوجه به حضور دو زیرمجموعه ایران خودرو در هیات‌مدیره ایران خودرو با دراختیار داشتن حداقل 28درصد سهام توسط زیرمجموعه‌ها، مبلغی به ارزش تقریبی بیش از
4.645میلیارد ریال در بازار سهام بلوکه شده است.»
خصوصی‌سازی ورود نمی‌کند
از آن رو که شرکت ایران خودرو از طریق سازمان خصوصی‌سازی واگذار شده این موضوع از طریق این سازمان پیگیری شد و مشاور سازمان خصوصی در پاسخ به سوال خبرنگار «تعادل» درخصوص دلیل عدم ورود سازمان در این رخداد گفت: دولت در حال حاضر نزدیک به 16درصد از سهام شرکت ایران خودرو را دراختیار دارد و براساس قانون تجارت سازمان خصوصی‌سازی نمی‌تواند در این امور دخالت کند.
جعفر سبحانی در ادامه افزود: زمانی سازمان خصوصی‌سازی دخالت می‌کند که روند خصوصی‌سازی لطمه خورده و نتواند روند را به سادگی انجام دهد، لذا در حال حاضر اتفاقی که دولت یا سازمان خصوصی‌سازی دخالت کند، رخ نداده است.
دور زدن قانون توسط شرکت‌های بورسی
براساس این گزارش، در روزهای گذشته تسنیم گزارشی مبنی بر عملکرد شرکت‌های خودروساز بر خروجی سایت خود قرار داد و اعلام کرد «طبق ماده 198 قانون تجارت هیچ شرکتی نمی‌تواند سهام خود را خریداری کند. خودروسازان در ایران این قانون را به این شکل دور زده‌اند. شرکت اصلی یک یا چند شرکت فرعی را ایجاد و مالکیت عمده آن را در اختیار می‌گیرد. شرکت تازه تاسیس، از نظر قانون تجارت حق دارد که سهام هر شرکتی را تملک کند، بنابراین اقدام به خرید سهام شرکت اصلی می‌کند. در واقع شرکت اصلی با یک یا چند واسطه سهام خود را تملک می‌کند.»
در ادامه، این گزارش می‌افزاید: «در شرکت سایپا، بیش از 40درصد از سهام شرکت دراختیار شرکت‌های زیرمجموعه سایپا قرار دارد. این شرکت‌ها در مجموع می‌توانند 3عضو از 5عضو هیات‌مدیره را نصب
کنند.
این شرکت‌ها عبارتند از: شرکت پیشگامان بازرگانی ستاره تابان (با 10.6درصد سهم)، شرکت سرمایه‌گذاری گروه صنعتی رنا (با 15.3درصد سهم)، شرکت توسعه سرمایه رادین (با 1.1درصد سهم)، شرکت سرمایه‌گذاری سایپا با 9.6درصد سهم، شرکت تجارت الکترونیک خودرو تابان با 2.4درصد سهم و شرکت نیوان ابتکار با یک‌درصد سهم. به این ترتیب هر دو خودروساز با دور زدن قانون، حلقه مدیریت بسته‌یی را بین شرکت اصلی و شرکت‌های زیرمجموعه شکل داده‌اند که دارای مفسده جدی مالی و مدیریتی است. به همین خاطر در همه کشورها، خرید سهام یک شرکت توسط همان شرکت ممنوع است مگر آنکه آن شرکت، حق تعیین هیات‌مدیره را نداشته باشد که در این صورت به آن سهام خزانه می‌گویند.»
براساس ماده 28 قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر که در سال 1394 تصویب شده است، شرکت‌های پذیرفته شده در بورس، در صورت رعایت ضوابط خاصی می‌توانند حداکثر تا 10درصد از سهام خود را خریداری و تحت عنوان سهام خزانه در شرکت نگهداری کنند. نکته مهم این است که این سهام فاقد حق رای بوده و نمی‌تواند در تعیین هیات‌مدیره شرکت نقش ایفا کند.
بر این اساس پیشنهاد می‌شود آن مقدار از سهام شرکت که دراختیار شرکت‌های زیرمجموعه همان شرکت است نیز سهام خزانه تلقی شود تا امکان اعمال مدیریت از آن طریق از بین برود.
