دومین نشست بین‌المللی بورس‌های کالایی کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (CIS) و اروپای شرقی در قالب اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی(IEU) روز گذشته با حضور مقامات ارشد بازار سرمایه و تجارت کشور و مقامات ارشد 6 بورس کالایی دنیا به میزبانی بورس کالای ایران در تهران برگزار شد که در این نشست طرفین ایرانی و خارجی بر افزایش تعاملات اقتصادی و تجاری و همچنین آغاز مبادلات کالاهای مختلف از طریق بورس‌های کالایی تاکید کردند.
آغاز معاملات با فلزات گرانبها
رییس اتحادیه بین‌بورسی و رییس بورس کالای ارمنستان به عنوان نخستین سخنران دومین نشست بین‌المللی بورس‌های کالایی گفت: در جایگاه همسایه بسیار نزدیک به ایران چندین سال بود که تمایل همکاری با ایران را داشتیم اما از وجود چنین بورس کالایی در ایران بی‌خبر بودیم.
گریگور واردیکیان افزود: ما برای نخستین‌بار در سال 2012 با امضای یک توافقنامه همکاری میان بورس کالای ایران و بورس کالای بلاروس از وجود بورس کالا در ایران مطلع شدیم که از همان زمان به‌دنبال همکاری و آغاز مبادلات میان‌بورسی با ایران شدیم. وی ادامه داد: همچنین در سفر رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران و هیات همراه ایرانی به ایروان بازهم از بورس کالای ایران بیشتر شنیدیم و متوجه شدیم بورس کالای ایران دارای بازاری بسیار مطلوب در مبادله کالاهای ایرانی است.
واردیکیان با اشاره به اینکه برای همکاری اتحادیه بین‌المللی بین‌بورسی با ایران مشورت‌هایی را با بورس کالای بلاروس انجام دادیم گفت: با همه این تفاسیر دیدگاه بسیار مثبتی نسبت به بورس کالای ایران پیدا کردیم که در نهایت با رایزنی‌های انجام شده مقرر شد دومین نشست بین‌المللی بین‌بورسی با محوریت بورس کالای ایران و آشنایی اعضای اتحادیه به این بورس انجام شود.
رییس اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی افزود: در نخستین گام برای اتصال بورس کالای ایران به بورس‌های عضو اتحادیه تلاش می‌کنیم تا مقدمات آغاز مبادلات کالاها را فراهم کنیم.
وی با اشاره به اینکه با درنظر گرفتن گردش مالی بورس کالای ایران که حدود 12درصد کل تولید ناخالص داخلی ایران است این بورس می‌تواند برگ جدیدی را در پرونده کاری اتحادیه بین‌بورسی باز کند گفت: برای شروع مبادلات کالاها تمایل داریم ابتدا از فلزات گرانبها و نفت و گاز آغاز کرده و رفته‌رفته به محصولاتی چون الوار و چوب و کالاهای کشاورزی برسیم.
وی در پایان گفت: درحال حاضر 15 گروه کالا در اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی معامله می‌شود و سیستم معاملات به‌گونه‌یی طراحی شده تا خریداران به صورت آنلاین با فروشندگان گفت‌وگو کنند و به‌طور همزمان با سایر مشتریان برای خرید کالا رقابت کنند.
اتصال ارتباطات تجاری از طریق IEU
مدیرعامل بورس کالای ایران نیز در مراسم افتتاحیه دومین نشست بین‌المللی اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی(IEU) گفت: عضویت بورس کالای ایران در اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی، منافع بسیاری را برای بورس‌های عضو این اتحادیه به همراه دارد؛ چرا که ایران به‌دلیل قرار گرفتن در منطقه حساس جغرافیایی یعنی بین دریای خزر و خلیج‌فارس، امکان اتصال مراودات تجاری کشورها را به این شاهراه بین‌المللی فراهم می‌کند.
حسین پناهیان افزود: به‌دلیل حجم قابل‌توجه مبادلات تجاری بین ایران و کشورهای منطقه، در صورت تشویق تجار به حضور در بازار بورس، شاهد رشد قابل‌توجه معاملات بورس‌های عضو در اکثر گروه‌های کالایی خواهیم بود که در این زمینه امیدواریم مقدمات و ملزومات تحقق این پیش‌بینی‌ها در قالب کارگروه‌های تخصصی که در محورهای مختلف و در چارچوب توافقات نشست تهران تشکیل خواهد شد، فراهم شود.
پناهیان تصریح کرد: امیدوارم با برگزاری این نشست بین‌المللی به میزبانی بورس کالا در ایران، باب همکاری اقتصادی بورس کالای ایران و بازار سرمایه کشور با کشورهای عضو اتحادیه برای تحقق آینده‌یی روشن‌تر بیش از پیش باز شود.
وی با اشاره به اینکه بورس کالای ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار کالایی کشور، نقش بسیار مهمی در ایجاد شفافیت و کشف نرخ‌های عادلانه برای انواع کالاها در عرصه اقتصاد کلان ایفا می‌کند گفت: اهمیت این موضوع زمانی خود را بیشتر نشان می‌دهد که به این موضوع توجه شود اقتصاد ایران درحال سپری کردن یک دوره گذار از اقتصاد نسبتا متمرکز طی چند دهه گذشته به اقتصاد مبتنی‌بر بازار است؛ این دوره گذار از زمان ارایه تفسیری نوین از اصول قانون اساسی کشور و توجه جدی‌تر به مقوله خصوصی‌سازی، شتاب بیشتری به خود گرفته است. در این دوره، بورس کالا با ایجاد فضای شفاف و نظام‌مند برای معاملات انواع کالاها، کشف نرخ‌های منطقی و منطبق با بازارهای جهانی را تسهیل کرده و به شفافیت بیشتر شرکت‌های تولیدی درحال واگذاری به بخش خصوصی، کمک شایان توجهی کرده است.
مدیرعامل بورس کالای ایران سپس گفت: در حوزه معاملات بین‌المللی انواع کالاها نیز بورس کالای ایران با راه‌اندازی و توسعه تالار صادراتی در منطقه آزادکیش، توانسته است گام‌های موثری برای بازاریابی و همچنین شاخص‌سازی قیمت برخی کالاهای ایرانی در منطقه بردارد. درحال حاضر تالار صادراتی بورس کالای ایران، به صادرکنندگان انواع کالاها این اجازه را می‌دهد که کالای خود را با بهترین قیمت ممکن و با بهره‌گیری از بازوی بازاریابی کارگزاران بورس کالا در اسرع وقت و کمترین هزینه، در بازارهای خارج از کشور به فروش برسانند.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: بورس کالا با بهره‌گیری از تالارهای منطقه‌یی و دفاتر نمایندگی کارگزاران خود در مناطق استراتژیک ازجمله بندرانزلی در شمال و جزیره کیش در جنوب کشور و مبادی ورود و خروج کالا، پوشش جغرافیایی مناسبی را در اختیار فعالان بازار قرار داده و از این منظر نیز از ظرفیت‌های بسیار بالایی برخوردار است.
پناهیان سپس به سابقه تعاملات بورس کالا با اعضای اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی اشاره کرد و گفت: سابقه تعامل و همکاری بورس کالای ایران با اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی(IEU) را شاید بتوان از دوسال گذشته درنظر گرفت؛ زمانی که بورس کالای ایران و بورس کالای بلاروس (BUCE) به‌عنوان یکی از اعضای اتحادیه، با امضای تفاهمنامه همکاری با محورهای مبادله دانش وتجربیات فنی، فناوری معاملات و سامانه‌های الکترونیکی و بهره‌گیری از تجربیات موجود دراین زمینه و تلاش درجهت یکپارچه‌سازی بازارها و معامله انواع دارایی‌ها به‌طور همزمان در دو بورس و آشنا کردن آنها با فرایندها و مزایای معاملاتی، با هدف توسعه بازار را در دستورکار خود قرار دادند.
وی با بیان اینکه اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی(IEU) با توجه به نوع فعالیت و پوشش جغرافیایی خود از ظرفیت‌های بسیار بالایی برخوردار است گفت: این اتحادیه نه تنها در تحقق اهداف صنفی بورس‌ها با رویکرد توسعه بازار از جایگاه رفیعی برخوردار است، بلکه این امکان وجود دارد که در زمینه اهداف اقتصاد کلان کشورهای منطقه نیز با محوریت توسعه تجارت بین‌الملل راهگشا باشد.
طراحی مدل‌های عملیاتی برای همکاری
پناهیان تصریح کرد: زمینه‌های مساعد همکاری متعددی بین بورس کالای ایران و اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی وجود دارد و این دو نهاد می‌توانند از همکاری مشترک، منافع بسیاری را نصیب کشورها و خودشان کنند. همچنین با مروری بر گروه‌های کالایی حوزه فعالیت اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی(IEU) شامل محصولات کشاورزی، محصولات حوزه صنایع سبک و سنگین، فلزات، چوب، تجهیزات الکترونیکی، فرآورده‌های نفتی، تجهیزات و وسایل تخصصی، کالاهای مورد استفاده در ساخت‌وساز، مواد شیمیایی، فلزات گرانبها، سنگ‌های قیمتی و مقایسه آن با کالاهای پذیرش شده در بورس کالای ایران مشخص می‌شود که همپوشانی قابل‌توجهی بین کالاهای موضوع فعالیت دو نهاد وجود دارد و زمینه‌های همکاری مساعدی بین اتحادیه و بورس کالای ایران وجود دارد.
مدیرعامل بورس کالای ایران با بیان اینکه با طراحی مدل‌های عملیاتی، جهت همکاری مشترک بورس کالا و اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی(IEU) می‌توان از این پتانسیل به شکل بسیار مطلوب بهره گرفت، افزود: این مدل‌ها می‌توانند شامل پذیرش یک کالا به‌طور همزمان در بورس کالای ایران و یک یا چند بورس عضو اتحادیه و امکان انجام معامله روی آنها، شناسایی تجار و بازرگانان عمده طرف تجاری با ایران یا کشورهای مرتبط و سوق دادن آنها به انجام معاملات بین‌المللی از طریق بورس‌های کالایی، بهره‌گیری از امکانات و زیرساخت‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) بورس‌های عضو، به‌کارگیری تجربیات موجود اعضا در حل مشکلات و معضلات احتمالی باشند که همگی با طراحی مدل‌های دقیق عملیاتی، امکان اجرا خواهند داشت.
7 پیشنهاد برای توسعه IEU
در ادامه این نشست رییس سازمان بورس اوراق بهادار با ارایه 7پیشنهاد برای توسعه اتحادیه IEU گفت: «توسعه مبادلات و افزایش ارزش و حجم معاملات بین کشورها»، «اتصال بورس‌های کشورهای عضو به بازارهای فرامنطقه‌یی»، «کمک به صادرات و واردات کشورهای عضو با استفاده از سازوکارها و ابزارهای موجود بین‌بورسی»، «کشف قیمت و ایجاد بازار عادلانه»، «افزایش کیفیت کالاهای صادراتی و وارداتی، استانداردسازی کالاها، شفاف شدن قراردادها و کاهش هزینه مبادلات»، «امکان مرجع قیمتی شدن کالاها» و «کاهش ریسک مبادلات و ایجاد سازوکار مناسب تسویه معاملات بین‌بورسی» 7 پیشنهاد سازمان بورس برای توسعه اتحادیه IEU است.
علی صالح‌آبادی افزود: اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی(IEU) می‌تواند در دنیای رقابتی کنونی به یکپارچه‌سازی بازارهای منطقه‌یی کمک کرده و با توانمندسازی اعضا و ارتباط آنها با بازارهای بین‌المللی، به ارتقای سطح تجارت بین‌المللی کشورهایی که بورس‌های آنها عضو این اتحادیه هستند، کمک شایانی کند.
سخنگوی سازمان بورس گفت: بازار سرمایه ایران یکی از پیشرفته‌ترین بازارهای اوراق بهادار منطقه‌یی از منظر تنوع در ابزارهای سرمایه‌گذاری است؛ به‌طوری‌که در حال حاضر ابزارهای‌های سرمایه‌گذاری متعددی در حوزه ابزارهای اسلامی و متعارف در بازارهای بین‌المللی در حال معامله است که از آن میان می‌توان به انواع اوراق بهادار با بازدهی ثابت مانند اوراق صکوک، اوراق مشتقه مانند قراردادهای آتی و اختیارمعامله اشاره کرد.
دکتر صالح‌آبادی افزود: در حال حاضر بازار سرمایه ایران، به دو بخش کالایی و اوراق بهادار قابل تفکیک است؛ در بخش کالایی، بورس کالای ایران و بورس انرژی در حال فعالیت هستند که بورس کالا بازار معاملات انواع کالاها در سه تالار صنعتی و معدنی، کشاورزی و پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی است که سهم قابل‌توجهی از بازار اولیه اکثر کالاهای استراتژیک کشور را در اختیار دارد و بورس انرژی هم در حوزه معاملات انواع قراردادهای با دارایی پایه حامل‌های انرژی فعالیت می‌کند.
صالح‌آبادی اظهار داشت: همگی این بازارها، اهداف معینی را دنبال می‌کنند که مهم‌ترین آنها تامین مالی فعالیت‌های اقتصادی، ایجاد شفافیت در قیمت انواع دارایی‌ها، مدیریت ریسک ناشی از نوسان قیمت‌ها و کمک به کاهش هزینه مبادله در اقتصاد هستند.
وی تصریح کرد: یکی از نکات برجسته بازار سرمایه ایران، ارتباط مستقیم آن با بخش واقعی اقتصاد و پیوند بازارهای مالی با واقعیت‌های اقتصاد کلان است؛ در این حوزه علاوه بر رویکرد تامین مالی فعالیت‌های اقتصادی ازطریق بازار اوراق بهادار، بورس‌های کالایی نیز از دو جهت مورد تاکید نهاد ناظر بازارسرمایه ایران بوده‌اند. یکی ایجاد بازاری شفاف و نظام‌مند برای معاملات گروه‌های کالایی مختلف و دیگری تامین مالی مستقیم سرمایه در گردش تولیدکنندگان انواع کالاهاست.
رییس سازمان بورس و اوارق بهادار تاکید کرد: سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان نهاد ناظر بازار سرمایه ایران، همواره از گسترش همکاری‌ها و فعالیت‌های بین‌المللی خود با نهادها، ارگان‌ها و سازمان‌های بین‌المللی استقبال می‌کند و این موضوع راهبرد سازمان برای تمامی بورس‌ها و نهادهای تحت نظارت نیز است. از این‌رو، از عضویت بورس کالای ایران در اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی(IEU) استقبال کرده و امید است همکاری بین بورس‌ها زمینه ارتقای سطح معاملات بین کشورهای همسایه را فراهم کند.
سخنگوی سازمان بورس به اشتراکات فراوان و تاریخ دیرین تجارت میان کشورهای عضو IEU اشاره کرد و گفت: خوشبختانه امکان توسعه تجارت بین‌بورسی به‌نحو مناسبی فراهم است که یکی از زمینه‌های مساعد برای همکاری، استفاده از ظرفیت بورس‌های کالایی برای تسهیل در صادرات و واردات انواع کالاها بین کشورهاست.
راه‌اندازی بورس جواهرات
رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران نیز به‌عنوان دیگر سخنران نشست بین‌المللی اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی گفت: ارمنستان در حوزه جواهرات و الماس فعالیت اقتصادی مناسبی دارد و تمایلات برای دادوستد این کالا در قالب بورس کالا وجود دارد. همچنین، این کالا در کشورهای حوزه خلیج‌فارس و ایران متقاضی زیادی دارد. از این‌رو راه‌اندازی بازار جواهرات در بورس کالای ایران و دادوستد آن در اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی منطقی به نظر می‌رسد.
یحیی آل‌اسحاق در ادامه با تاکید به اینکه عضویت بورس کالای ایران در اتحادیه بین‌بورسی حرکتی میمون و مبارک است، تشریح کرد: توسعه روابط اقتصادی جز ازطریق توسعه روابط منطقه‌یی میسر نیست. کشورهایی که از توسعه منطقه‌یی شروع کرده‌اند، زمینه جهانی‌شدن برای آنها فراهم شده است و در اقتصاد بین‌المللی تاثیرگذارتر بوده‌اند؛ اما توسعه منطقه‌یی نیازمند ابزارها و بسترهایی است که یکی از آن بازار سرمایه و بورس‌های کالایی است.
رییس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران تصریح کرد: بورس کالای ایران با عضویت خود در اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی زمینه توسعه منطقه‌یی و جهانی را برای ایران فراهم می‌کند. درحقیقت اقتصاد کشور زمینه یک خیزش بین‌المللی گسترده را پیدا کرده است و تجربه بورس کالای ایران نشان می‌دهد که می‌تواند به بهترین شکل سهم خود را در این خیزش ایفا کند.
آل‌اسحاق در ادامه با اشاره به اینکه کشورهای آسیای‌میانه و قفقاز شریک‌های تجاری مناسبی هستند، گفت: اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی آینده خوبی دارد و زمینه رشد و توسعه بیشتری خواهد داشت در همین راستا اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران آمادگی همکاری با بورس کالای ایران و اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی برای تسهیل و توسعه تجارت خارجی بین کشورهای عضو را دارد.
انزلی پلی برای مبادلات بین‌المللی
مدیرعامل سازمان منطقه آزاد انزلی نیز با اشاره به اینکه منطقه آزاد انزلی تنها منطقه آزاد شمال ایران محسوب می‌شود گفت: باتوجه به اینکه عمده معاملات آهن و چوب کشور ازطریق منطقه آزاد انزلی انجام می‌شود، بندرانزلی آمادگی خود برای آغاز مبادلات گسترده این دو محصول میان بورس‌ها و اعضای اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی به‌خصوص بلاروس اعلام می‌کند.
رضا مسرور با اشاره به اینکه بیش از دو‌هزار‌میلیارد دلار ارزش مبادلات کالاهای مختلف با کشورهای اروپایی ازطریق منطقه آزاد انزلی است افزود: انزلی با دارا‌بودن یک‌بندر هفت‌میلیون‌تنی و در دست‌احداث‌بودن یک بندر 15میلیون‌تنی به‌زودی بر حجم مبدلات تجاری خود با منطقه سی‌ای‌اس می‌افزاید که براساس برنامه‌ها عمده این مبادلات ازطریق دفاتر نمایندگی کارگزاران بورس کالا در انزلی انجام خواهد شد.
حفظ امنیت سرمایه‌گذاری
در ادامه این نشست نایب‌رییس بورس کالای بلاروس گفت: ایران و بلاروس حدود 20سال است که دارای تعاملات اقتصادی هستند که معتقدیم با عضویت ایران در اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی(IEU)، همکاری‌های تجاری و اقتصادی در سطح منطقه افزایش پیدا می‌کند.
سرگئی پوپودرنکو افزود: کشورهای عضو اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی، پتانسیل زیادی برای گسترش همکاری دارند که بدون‌شک این اتحادیه می‌تواند گام‌های زیادی را در گسترش تعاملات منطقه ایفا کند.
وی اظهار داشت: یکی از اهداف مهم ما حفظ امنیت سرمایه‌گذاری و تسویه کالاها به‌صورت کاملا الکترونیکی است تا بتوانیم گام‌های بزرگی را در افزایش سرعت و شفافیت معاملات برداریم.
CSDها کارآترین روش اتصال بورس‌ها
مدیرعامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) اتصال ازطریق CSDها را کارآترین روش شناخته‌شده، برای ارتباط با بازارهای سرمایه اعلام کرد. حامد سلطانی‌نژاد به‌عنوان آخرین سخنران در دومین نشست اتحادیه الکترونیکی بین‌بورسی(IEU) اظهار داشت: در دو حوزه معاملات و پس از معاملات زیرساخت‌هایی را جهت ارتباط میان بازارها نیاز داریم و در حوزه معاملات نیز نیاز به بهره‌گیری از سامانه مشترک معاملاتی با عضویت متقاطع کارگزاری‌ها داریم که در این بین کارآترین و شناخته‌شده‌ترین روش جهت ارتباط و اتصال بازارهای سرمایه، اتصال ازطریق CSDهاست.
وی خاطرنشان ساخت: بورس‌های کالایی یکی از مهم‌ترین مقاصد معامله‌گران بین‌المللی هستند و امروزه دسترسی به بازارهای نقدی کالایی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های معامله‌گران بین‌المللی است چرا‌که آنها می‌توانند در این بازارها با شرایط رقابتی و با تنوع زیاد کمی و کیفی کالای مورد نظر خود را تهیه کنند. سلطانی‌نژاد درخصوص نیازهای اساسی در اتصال بازارهای داخلی به بازارهای بین‌المللی خاطرنشان ساخت: با نیازهای اساسی در اتصال بازارهای داخلی و تبدیل آنها به یک بازار بین‌المللی مواجه هستیم که یکی از این مشکلات، تفاوت‌های ارزی است.
وی ادامه داد: مدیریت ظرفیت محدود تبدیل ارزهای داخلی به ارزهای بین‌المللی ناشی از معاملات و سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی و عدم امکان تبدیل برخی ارزها به یکدیگر نکته حایز اهمیتی است. در این بین، برخی روش‌ها بسیار پرهزینه و در برخی نیز از لحاظ زمانی با مشکل روبه‌رو هستیم. مدیرعامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی درخصوص اتصال CSDها با یکدیگر ابراز داشت: اتصال CSDها ازطریق تشکیل شبکه‌یی از CSDها امکان ارایه سرویس‌ها در حوزه قبل و پس از معاملات را تسهیل می‌کند.
وی افزود: همچنین استفاده از سیستم‌های Order Routing توسط بورس‌های عضو تسهیلات لازم جهت هماهنگ‌شدن سفارشات و کشف قیمت را ایجاد می‌کند.
سلطانی‌نژاد اضافه کرد: در این میان شبکه‌های CSD باید به‌گونه‌یی عمل کنند که سرمایه‌گذار یا معامله‌گر احساس کند که یک معامله داخلی را انجام می‌دهد و هیچ نگرانی بابت دریافت یا ارایه تضامین یا دریافت منافع حاصل از اقدامات را نداشته باشد. وی با اشاره به اتحادیه‌های الکترونیکی بین‌بورسی یادآور شد: اتحادیه‌های الکترونیکی بین‌بورسی، دارای نقاط قوت و پتانسیل زیادی برای توسعه است اعضای این اتحادیه دارای اشتراکات فرهنگی زیادی هستند و همان‌طور که می‌دانیم یکی از عوامل موثر بر سرمایه‌گذاری، فرهنگ است لذا شبکه‌یی از فعالان بخش واقعی اقتصاد از کشورهای عضو و پلتفرمی برای انجام معاملات بسیاری از کالاهای خام ساخته‌شده با مکانیسم کشف قیمت ناشی از عرضه و تقاضا از صنایع مختلف، حضور تولیدکنندگان مواد خام در این اتحادیه، فرصتی بی‌بدیل به‌شمار می‌رود چرا‌که برداشتن گام‌های بعدی جهت تعریف ابزارهای مالی روی دارایی پایه مواد خام را تسهیل می‌کند.
مدیرعامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی با اشاره به انتشار اوراق مشتقه DR به‌عنوان یکی از راه‌های رونق‌بخشی بیشتر تاکید کرد: انتشار اوراق مشتقه DR به‌عنوان یکی از راه‌های رونق‌بخشی بیشتر خواهد بود، همچنین چنانچه به‌دنبال اتصال بازارهای مالی و فیزیکی باشیم نیز می‌توان کارگروه‌هایی را جهت مطالعه و بررسی آن با عضویت اعضا در سطوح کارشناسی و مدیران میانی
پیشنهاد کرد.
