گروه بنگاه‌ها مهدی بیک
هرچند عملیاتی شدن مفاد برجام تا دی‌ماه سال 94طول کشید، اما اگر توافق مقدماتی ایران با 5+1 را ملاک قرار دهیم، می‌توان گفت که توافق هسته‌یی ایران با غرب یک‌ساله شده است؛ صفحه بنگاه‌ها به عنوان صفحه‌یی که به‌طور تخصصی فضای کسب و کار کوچک و متوسط را مورد بررسی قرار می‌دهد از زمان اجرایی شدن برجام تلاش کرد، تصویری از تاثیرات عینی برجام روی کسب و کار خرد را در گفت‌وگو با اهالی اقتصاد و فعالان بخش خصوصی بازتاب دهد. اما پرسشی که در تمام گزارش‌های تحلیلی با موضوع دستاوردهای برجام برجسته به نظر می‌رسد، آن است که فضای کسب و کار ایران طی این مدت زمان تا چه اندازه توانسته از ظرفیت‌هایی که برجام، برای اقتصاد ایران ایجاد کرده، استفاده کند؟ این پرسشی است که روزنامه تعادل در جریان گفت‌وگو با اهالی اقتصاد و فعالان بخش خصوصی مطرح کرده تا با در کنار هم قرار دادن این پاسخ‌ها به تصویری واقعی از دستاوردهای برجام در حوزه کسب و کار کوچک دست پیدا کند. اکثریت قریب به اتفاق کسانی که درباره دستاوردهای برجام صحبت می‌کنند، روی این واقعیت اتفاق‌نظر دارند که بعد از برجام دستاوردهای فراوانی پیش روی بنگاه‌های کوچک و متوسط به وجود آمده که در
صورت برنامه‌ریزی مناسب می‌توان به نفع رونق تولید و افزایش صادرات از آنها بهره‌برداری کرد. اما مشکل اصلی اینجاست که مسوولان اجرایی، تقنینی و قضایی کشور هنوز درک درستی از اهمیت کسب و کار کوچک پیدا نکرده‌اند. بسیاری از مسوولان ایرانی همچنان گمان می‌کنند که توسعه از طریق احداث کارخانه‌های بزرگ و کارتل‌های عظیم امکان‌پذیر است، در حالی که کشورهای توسعه‌یافته سال‌هاست به این نتیجه رسیده‌اند که راهکار اصلی اشتغالزایی، مقابله با تضاد طبقاتی، افزایش صادرات و... تنها از طریق توسعه کسب و کار کوچک میسر است.
رحیم بنامولایی رییس اتاق البرز یکی از چهره‌هایی است که طی یک‌سال گذشته از نزدیک در جریان مناسبات ارتباطی ایران با شرکت‌های خارجی در دوران پسابرجام بوده است. بنامولایی در جریان گفت‌وگو با «تعادل» در پاسخ به این پرسش که دستاوردهای اجرایی برجام در حوزه کسب و کار کوچک و متوسط را چطور ارزیابی می‌کنید، می‌گوید: «واقعیت این است که مشکلات اقتصادی کشور که به دلیل تحریم‌های خارجی و سوءمدیریت‌های دولت قبلی به وجود آمده از چنان عمق و استحکامی برخوردار شده بود که برای برون‌رفت از آنها یک‌سال و چند ماه کفایت نمی‌کند. بعد از حل و فصل شدن مشکل تحریم‌های خارجی معتقدم که برای ساماندهی فضای کسب و کار نیازمند به ایجاد یک ساختار 5+1 در داخل کشور هستیم تا به عنوان ستاد راهبردی در موضوع کسب و کار عمل کند.»
بنامولایی در ادامه درباره روش پیشنهادی خود برای بهبود فضای کسب و کار می‌گوید: «مثلا در سطح استان البرز پیشنهاد دادیم که نماینده ولی‌فقیه، استاندار، یکی از نمایندگان مجلس، رییس دادگستری و نماینده نیروهای انتظامی و نظامی 5عضو اصلی این ستاد راهبردی استانی را تشکیل دهند و یک عضو هم اختصاص به پارلمان بخش خصوصی کشور به عنوان نماینده فعالان اقتصادی حاضر باید و این ستاد تصمیم‌ساز وظیفه هماهنگی رهبری ارکستر سمفونی اقتصادی استان را به دست بگیرند. مهم‌ترین ویژگی تشکیل این اتاق فکر این است که از ناهماهنگی‌هایی که در مسیر توسعه کسب و کار ایجاد می‌شود، جلوگیری می‌کند.»
عملکرد مناسب دولت در فضای پسابرجام
رییس پارلمان بخش خصوصی البرز با اشاره به دستاوردهای میدانی که برجام در فضای اقتصادی ایجاد کرده می‌گوید: «در بخش بنگاه‌های کوچک و متوسط در طول یک‌سال گذشته تلاش شد تا هیات‌های خارجی که دنبال ایجاد ارتباط با بازار ایران هستند از اولویت‌هایی که اقتصاد ایران در این دوران تازه به دنبال آنهاست، مطلع شوند. در ماه‌های ابتدایی پس از برجام اکثر شرکت‌های خارجی که با ما در تماس بودند به دنبال قراردادهای نفتی و مشارکت‌های کلان بودند. آرام آرام در فاز بعدی ارتباطات فهمیدند که راهبرد ایران بر اساس انتقال تکنولوژی، سرمایه‌گذاری مشترک، افزایش بازارهای صادراتی و استفاده از پتانسیل‌های کسب و کار کوچک است. بعد از این مراحل است که طرف‌های خارجی هم به درک معقولانه‌یی از فضای اقتصادی ایران دست پیدا کردند و قراردادهای اقتصادی بر این اساس تنظیم شد. معتقدم که نتایج عینی برجام را در نیمه دوم سال96 و نیمه اول سال97 می‌توان به‌عینه مشاهده کرد.»نکته مهم دیگری که بنامولایی در جریان گفت‌وگو به آن اشاره می‌کند، تاثیر فضای سیاسی ایران بر مناسبات اقتصادی و تجاری بین‌المللی است. رییس اتاق البرز با اشاره به این موضوع می‌گوید: «معمولا با نزدیک
شدن به هر دوره انتخاباتی فعالان بخش خصوصی شاهد نوع خاصی از رکود در روابط تجاری بین‌المللی هستند. از آنجا که در گذشته تصمیم‌سازی‌های اقتصادی ایران همواره تابعی از تغییرات سیاسی جامعه محسوب می‌شد، طرف‌های خارجی با نزدیک شدن به آوردگاه‌های انتخاباتی در ایران دست نگه می‌دارند تا نتایج حاصل از تصمیمات سیاسی مردم ایران مشخص شود؛ به نظرم یکی از کارهای مناسبی که دولت تدبیر و امید تلاش کرده به آن برسد، جدا کردن دامنه تصمیم‌گیری‌های اقتصادی با نوسانات سیاسی جامعه است. این موضوع اگر در تمام شؤون کشور پذیرفته شود، می‌تواند مهم‌ترین دستاورد اقتصادی دولت قلمداد شود.»
وضعیت کسب و کار ایران پس از لغو تحریم‌ها
در کنار این موارد که رییس اتاق البرز به آنها اشاره می‌کند، بسیاری از تحلیلگران معتقدند که راهبرد دولت برای حمایت از کسب و کار کوچک بر اساس یک برنامه انتظام یافته اجرایی نشده است. به عبارت روشن‌تر دولت یازدهم هم مانند بسیاری از دولت‌های قبلی هنوز درک درستی از اهمیت کسب و کار کوچک پیدا نکرده است. هادی سیاری رییس انجمن کسب و کار ایران، با بیان اینکه باید برای کسب و کارهای ایرانی راهبران و مدیرانی را پرورش داد که توانایی رهبری و مدیریت تغییرات را داشته باشند، اظهار می‌دارد: «از همان ابتدای اعلام توافقات هسته‌یی در یک سال پیش دغدغه عمده صاحبان کسب و کار و بنگاه‌های اقتصادی کوچک و بزرگ برشمرده می‌شود، آن بود که بعد از اجرایی شدن توافق بر سر اقتصاد و بازار کسب و کار چه پیش خواهد آمد؟»
سیاری می‌افزاید: «از آن زمان تحلیلگران اقتصادی، هر یک به ظن خویش از فرصت‌ها و تهدیداتی که دوران پساتحریم با خود به همراه خواهد داشت، سخن می‌گفتند. نگاه خوش‌بینانه بازارها به نتایج توافقات هسته‌یی پس از کاهش قیمت ارز و طلا، بیانگر موجی از امید به بهبود اوضاع اقتصادی کشور بود که گشایش در نظام مالی و برقراری روابط بین‌المللی بین بانک‌های داخلی و خارجی و خروج نظام مالی کشور از تحریم‌ها، کاهش هزینه‌های سنگین مالی برای بنگاه‌های اقتصادی و رفع مشکلات و معضلات اقتصادی آنها را به ارمغان خواهد داشت.»
این کارشناس اقتصادی در ادامه اظهار می‌کند: «از دیدگاه بسیاری از تحلیلگران با رفع تحریم‌ها و بروز هیجانات کاذب و یک‌باره در بازار سرمایه و افزایش نقدینگی کشور، توان رقابتی بخش خصوصی برای ورود به عرصه‌های اقتصادی کمتر شد و توانایی خلق مزیت‌های رقابتی برای مقابله استراتژیک با برندهای بین‌المللی معتبر که قبل از برجام پشت مرزهای کشور به انتظار ایستاده بودند، کاملا امکان‌پذیر نشد.»
کنترل فضای هیجانی پسابرجام
در شرایطی که سیاری معتقد است اقتصاد ایران هنوز از فضای هیجانی بعد از تحریم‌ها خارج نشده و باید برای تثبیت دستاوردهای برجام زمان بیشتری اختصاص داد، یکی از کارشناسان بازار کسب و کار ایرانی معتقد است که دولت یازدهم باید یک نظام اولویت‌بندی مناسب در بخش کسب و کار کوچک و متوسط ترتیب دهد تا اقتصاد ایران از فرصت برجام به خوبی بهره‌مند شود. حمید حاج‌اسماعیلی با بیان اینکه تحریم‌های اقتصادی کشور را سال‌ها درگیر خود کرده بود، گفت: «دولت برای درمان اقتصادی اولویت‌بندی مناسبی انجام نداد و اینکه فکر شود همه مشکلات در تحریم‌هاست، انتظار نادرستی بود.»این کارشناس بازار کار اظهارداشت: «پس از یک‌سال از توافقات هسته‌یی، نتایج و دستاوردها برای مردم محسوس نیست و بار روانی مثبتی در کشور ایجاد نشده است. این مساله زنگ خطر بزرگی را به صدا در آورده که گره کار در داخل کشور است و در حوزه مشکلات اقتصادی، چاره کار باید در داخل جست‌وجو شود.»
وی تاکید کرد: «یکی از مشکلات ساختاری در اقتصاد ایران وابستگی به نفت و درآمدهای آن است که در این مدت گام‌های موثری برای جدا شدن اقتصاد از این وابستگی برداشته نشد. دولت می‌توانست کشور را از دلالی و وابستگی به فعالیت‌های غیرمولد بازرگانی نجات دهد و روزنه‌ها را ببندد. ما امروز در اقتصاد ایران تولید نداریم و خام فروشی انجام می‌دهیم. متاسفانه از آن‌طرف نیز هر دولتی بر سر کار آمد، برنامه‌های قبلی را مسکوت گذاشت و حتی به برنامه‌های بلندمدت نیز بی‌اعتنایی می‌شود و اینها یک بیماری بزرگ برای کشور ایجاد کرده است.
به گفته حاج‌اسماعیلی، اجرای برنامه‌های سلیقه‌یی فسادهای بزرگی را شکل داده و امروز شاهد ریشه‌دار شدن فساد در کشور هستیم که عزم قابل توجهی نیز برای مقابله با آن وجود ندارد. در حالی که تولید داخلی و رونق آن با اشتغال ارتباط مستقیمی دارد، دولت به سیاست‌های صادراتی و وارداتی بی‌توجهی کرد و تاکنون از انجام واردات بی‌رویه و غیرضروری جلوگیری نشده است.
