گروه بنگاه ها
ایالاتمتحده امریکا محل تولد و رشد عمدهترین شرکتهای نوظهور (استارت آپ) و بزرگ دنیا نظیر اپل، گوگل، مایکروسافت، آمازون و استارباکس است. ویژگی این شرکتها آن است که همگی در سالهایی نه چندان دور، کوچک بودهاند و در یک محیط نهادی مناسب، رشد کرده و بسیار بزرگ شدهاند. حکومت امریکا در تدوین و اجرای سیاستها و قوانین حمایت از رشد بنگاههای کوچک سابقه بسیار طولانی و موفقی داشته است؛ ازسوی دیگر در ایران نیز طی سالهای اخیر تسهیلات متعددی برای حمایت از بنگاههای کوچک و متوسط تعریف و پرداخت شده است که در کارآیی و اثربخشی آنها تردیدهایی وجود دارد. در این گزارش، تجربیات حمایت از تامین مالی بنگاههای کوچک و متوسط در امریکا با بررسی تفصیلی قوانین و مقررات مربوطه مورد بررسی قرار گرفته است. بررسیها نشان میدهد «قوانین جامع» و ویژه و «نهاد دولتی»که متولی اجرای این قوانین و سیاستها بوده است، طی سالهای متمادی حمایتهای همهجانبهیی از رشد کسبوکارهای کوچک در ایالاتمتحده امریکا داشتهاند. ویژگیهای نظام حمایتی کسبوکارهای کوچک در ایالاتمتحده امریکا را میتوان توجه به ابعاد «قانونی»، مقرراتی، سازمانی، برنامهیی و
عملیاتی در حمایت از بنگاههای کوچک، ایجاد «بستر مناسب رقابت»، «کمک به آموزش و تحقیق و توسعه» این بنگاهها، اجازه و «تسهیل ورود به پروژههای پیمانکاری دولتی» با مدل ایجاد زنجیره همکاری شرکتهای بزرگ و کوچک، طراحی و اجرای برنامههای مختلف «اعطای وام» با هدایت و نظارت یک سازمان مشخص، «تخفیفهای مالیاتی هدفمند» برای سرمایهگذاری در این بنگاهها و نهایتا ایجاد نهادهای مالی و سرمایهگذاری غیربانکی برای حمایت از سرمایهگذاری بنگاههای کوچک برشمرد. با توجه به این واقعیت که مدل بنگاهداری ایالاتمتحده یکی از بهترین نمونههای عینی از توسعه کسبوکار خرد محسوب میشود؛ در این شماره موضوع بنگاهداری به سبک امریکاییها را روی میز ارزیابیهای صفحه قرار میدهیم تا تصویری از این نوع کسبوکار در سرزمین یانکیها مشخص شود. نکتههایی در مقایسه تطبیقی بنگاهداری در ایالاتمتحده و کشورمان به چشم میخورند؛ هم در بخش کمی و هم در بحث کیفی جالب توجه به نظر میرسند، مثلا مقایسه سرانه بنگاهداری در امریکا نشاندهنده آن است که در این کشور به ازای هر 29نفر یک بنگاه اقتصادی به ثبت رسیده که این رقم در کشورمان به ازای هر 250نفر ایرانی یک
بنگاه اقتصادی است.
نمونهبرداری از الگوهای موفق بنگاهداری
مطالعات و بررسیهای انجام شده در ایران همچون پایش محیط کسبوکار مرکز پژوهشهای مجلس نیز نشان میدهند یکی از بزرگترین موانع کسبوکارهای کوچک، دسترسی دشوار به منابع مالی و نبود سازوکارهای مناسب تامین مالی برای این کسب وکارهاست. طبق یافتههای یک تحقیق، تنها 11درصد کسبوکارهای کوچک و متوسط صنعتی کشور از تسهیلات و حمایتهای مالی برخوردار میشوند. همچنین براساس نتایج این تحقیق، کافی نبودن تسهیلات و حمایتهای مالی و غیرمالی به عمل آمده از این بنگاهها به عنوان نخستین مانع در توسعه بنگاههای کوچک و متوسط، مورد شناسایی قرار گرفته است. به عبارتی ضعفها و ناتواناییهایی مانند کمبود «منابع مالی» و عدم جذب منابع مالی کافی، مشکلات موجود در « ارائه ضمانتنامههای بانکی»، به دست آوردن تسهیلات بانکی و همچنین «بالا بودن نرخ سود تسهیلات» ازجمله دغدغههای این بنگاهها در کشور است. در سالهای اخیر همزمان با شرایطی که متوجه تمامی ابعاد تولیدی و اقتصادی در کشور شد؛ اعم از شرایط تحریمی، بالارفتن نرخ ارز- به همراه شرایط تورمی - افزایش قیمت برخی از نهادههای تولیدی، تجهیزاتی، تاسیساتی و بالا رفتن ریسک سیاسی، مالی، ارزی، اعتباری و
نقدینگی در کشور، کسبوکارهای کوچک و متوسط نیز در مدیریت و تامین منابع مالی مورد نیاز خود دچار مشکلات جدی بودهاند که این شرایط منجر به نکول زیاد در پرداخت تعهدات بانکی و در موارد بسیاری ورشکستگی و خروج آنها از چرخه تولید شده است. در این شرایط که بسیاری از بازارهای مالی و سرمایهگذاری با بازدهی زیادی مواجه نیستند، تامین مالی، بهویژه تامین سرمایه در گردش برای این کسبوکارها بسیار بغرنج شده است.
حمایت از کسبوکار کوچک در امریکا
نتایج مطالعه تجربه ایالاتمتحده امریکا نشان میدهد، حمایت از بنگاههای کوچک و متوسط در محورهای زیر از اهمیت زیادی برخوردار بوده که میتواند به عنوان ابعاد و محورهای سیاستگذاری در حمایت از بنگاههای کوچک در ایران با لحاظ ویژگیها و تفاوتهای اقتصادی، اجتماعی و نهادی ایران مورد توجه قرار گیرد:
الف) ضرورت وجود نظام قانونی جامع برای تامین مالی کسبوکارهای کوچک،
ب) ضرورت وجود یک نهاد اجرایی حمایتی (سازمان فرابخشی) برای کسبوکارهای کوچک با ماموریتهای مشخص،
ج) توجه به سیاستگذاری میانمدت در توسعه روشهای تامین مالی غیربانکی (صندوقهای سرمایهگذاری کسبوکارهای کوچک و سایر نهادهای سرمایهگذاری خطرپذیر )،
ه) ضرورت افزایش سرمایه بانکها مشروط به اعطای تسهیلات به کسبوکارهای کوچک با توجه به بانکمحور بودن نظام تامین مالی در ایران.
نگاهی کوتاه به حیات کوچکها در امریکا
در ایالاتمتحده امریکا حدود 11میلیون بنگاه کوچک و متوسط وجود دارد که بیش از 13درصد از نیروی کار بخش خصوصی را در اختیار دارند. همچنین این بنگاهها نیمی از تولید ناخالص داخلی ایالاتمتحده را برعهده دارند. در اقتصاد امریکا تعداد زیادی از شرکتهای بزرگ امروزی (مطابق لیست 133 شرکت برتر مجله فورچون) از شرکتهای کوچک و استارتآپها (سازمانهای موقت با هدف یافتن یک مدل کسبوکار تکرارپذیر و مقیاسپذیر) ایجاد شدهاند. برخی از این نمونهها عبارتند از:
اپل (بزرگترین شرکت دنیا از نظر ارزش بازاری)، گوگل (بزرگترین موتور جستوجوی دنیا)، مایکروسافت (بزرگترین شرکت نرمافزاری دنیا)، آمازون (بزرگترین فروشگاه اینترنتی دنیا)، استارباکس (بزرگترین کافی شاپ زنجیرهای دنیا) و این شرکتهای سابقا کوچک، امروزه جزو بزرگترین و پرفروشترین کسبوکارهای دنیا محسوب میشوند. با توجه به نقش بسیار مهم کسبوکارهای کوچک در اقتصاد امریکا، یکی از اصلیترین سیاستهای دولت امریکا برای رشد و توسعه اقتصادی و اشتغالزایی، حمایت و تقویت این بنگاههای کوچک است. لذا باتوجه به اینکه موضوع مورد بررسی در این تحقیق صرفا نظام تامین مالی این کسبوکارهای کوچک بوده است، در ادامه گزارش به بررسی انواع حمایتهای مالی امریکا قابل ارائه در قالب برنامههای مختلف تامین مالی کسبوکارهای کوچک از سوی دولت این کشور که در قوانین و مقررات حاکمیتی ایالاتمتحده تعیین شده است، پرداخته میشود.
قوانین فدرال برای تامین مالی بنگاهها
مهمترین و نیرومندترین عنصر نظام تامین مالی کسبوکارهای کوچک در امریکا، قوانین موضوعه حاکمیتی (چه به صورت قوانین عمومی و چه بهصورت قوانین فدرال) است. دولت با تنظیم و تصویب قوانین و مقررات مربوط به حمایت از کسبوکارهای کوچک ازجمله حمایتهای مالی، زمینه را برای رشد و توسعه این بنگاهها فراهم میآورد. این قوانین، چارچوب فعالیتها، مسوولیتها و اختیارات سایر اجزای نظام تامین مالی در این زمینه را مشخص کردهاند.
یک نکته مهم در مورد شیوه حمایت مالی از کسبوکارهای کوچک در قوانین و مقررات ایالاتمتحده، بسنده نکردن به اعطای وامها و تسهیلات مالی است. درواقع یکی از جنبههای مهم حمایت مالی از کسبوکارهای کوچک کاهش هزینههای قانونی آنهاست. به عنوان مثال، در قانون اشتغال کسبوکار کوچک برای کسبوکار کوچک مشمول این قانون، معافیتهای مالیاتی در نظر گرفته شده است. بنگاههای مشمول شرایط، اگرچه موظف به تکمیل و تسلیم اظهارنامه مالیاتی و پرداخت مالیات برای حفظ شفافیت اقتصادی هستند، اما دولت مالیات دریافتی را به آنها بازمیگرداند تا به این وسیله با کاهش هزینههای قانونی کسبوکارها، به تامین نقدینگی و سرمایه در گردش کسبوکارها کمک کند.
قوانین عمومی تاثیرگذار بر موضوع تامین مالی کسبوکارهای کوچک عبارتند از:
الف (قانون کسبوکارهای کوچک)
کنگره امریکا در سال 1713 جهت حمایت از کارآفرینان اقتصادی، قانون کسبوکارهای کوچک را به تصویب رساند.
این قانون دارای بخشهای متنوعی است که در راستای حمایتهای مالی از کسبوکارهای کوچک موارد زیر را بیان میکند: ارائه انواع وامهای قابل پرداخت توسط دولت یا بخش خصوصی با تضمین اداره امور کسبوکارهای کوچک، انجام سرمایهگذاری و حمایت از توسعه تحقیق و توسعه در کسبوکارهای کوچک.
ب (قانون سرمایهگذاری کسبوکارهای کوچک)
این قانون که در سال 1711 و در تکمیل حمایتهای ذکر شده در قانون کسبوکارهای کوچک به تصویب رسید، در جهت حمایت و تقویت پایداری جریان سرمایهگذاری بخش خصوصی و همچنین ارائه وامهای بلندمدت به کسبوکارهای کوچک، در زمینه عملیات، رشد و توسعه و نوسازی و مدرنیزه کردن کسبوکار با در نظر گرفتن شرایطی خاص بود. بخشهای مرتبط با حمایتهای مالی در این قانون عبارتند از:
ارائه تضامین مورد نیاز برای کسبوکارهای کوچک ازجمله تضامین وامدهی و قراردادهای تضمینی اداره کسبوکارهای کوچک، بیان شرایط و دستورالعملهای وامهای قابل اعطا به شرکتهای دولتی و محلی در حال توسعه، حمایت مالی از کسبوکارهای کوچکی که به نوعی درگیر در تولید مواد غذایی، دامپروری، آبزیپروری و سایر صنایع مرتبط با کشاورزی هستند.
ج (قانون اشتغال کسبوکارهای کوچک مصوب 2010)
در تاریخ 27 سپتامبر 2010 رییسجمهور امریکا قانون مربوط به اشتغال و فعالیت کسبوکارهای کوچک را امضا کرد که به نوبه خود مهمترین بخش از قوانین کسبوکارهای کوچک در طول یک دهه اخیر به حساب میآید. قانون فوق منابع حیاتی برای کمک به ادامه فعالیت این بنگاهها را در جهت انجام اصلاحات اقتصادی و ایجاد اشتغال تامین میکند. این قانون زمینههای اعطای وامهای مربوط به اداره کسبوکارهای کوچک (SBA) را گسترش داده و اجازه اعطای میلیاردها دلار وامهای حمایتی، تخفیف مالیاتی و شیوههای گوناگون دیگر را به کارآفرینها و صاحبان بنگاههای کوچک صادر کرد که در شمارههای آینده به جزئیات این شرایط تازه اشاره خواهیم کرد.