با اینکه خام فروشی سهم قابل‌توجهی از صادرات کشور را از آن خود کرده اما قرار است سهم آن در سال‌های آینده کاهش یابد؛ با این حال تا آمدن آن سال‌های نزدیک موعود، در چهار ماهه نخست سال جاری میزان صادرات موادخام در بخش نساجی کشور که بخش عمده آن را تشکیل می‌دهد نیز کاهش قابل‌توجهی داشته. از سوی دیگر میزان واردات یکی از انواع پوشاک براساس آمار گمرک تنها در تیرماه 93 افزایش قابل‌توجهی داشته است؛ 546درصد. دلیل این وضعیت هم به گفته رییس انجمن صنایع نساجی ایران به سیاست‌های متفاوت دو دولت ایران و ترکیه در بخش نساجی باز می‌گردد.
آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران نشان می‌دهد که میزان کل صادرات محصولات و موادخام نساجی در چهار ماهه نخست سال در مقایسه با مدت مشابه سال قبل کاهش 9درصدی و میزان واردات آن کاهش 15درصدی را تجربه کرده است. برای نمونه میزان صادرات 11قلم از 13قلم مواد نساجی و مصنوعات آن در تیر امسال کاهش داشته و تنها صادرات ابریشم حدود 182درصد و فرش و سایر کفپوش‌ها از مواد نسجی حدود 3درصد افزایش داشته است. بیشترین میزان کاهش هم به پارچه‌های کشباف یا قلاب‌باف با بیش از 85درصد و بعد از آن به پنبه با حدود 84درصد و الیاف نباتی با 83درصد اختصاص دارد.
از آن سو، سهم پنبه، پشم، الیاف نباتی، رشته‌های سنتتیک یا مصنوعی غیر یکسره و پارچه‌های تار و پودباف مخصوص مانند منگوله‌باف و دانتل‌ها و گلدوزی و... از سبد واردات بازرگانی کشور کاهش یافته اما ظاهرا تقاضای بازار داخل برای فرش و کفپوش‌های نسجی که در ایران به فرش‌های حمام معروف است و از دسته کفپوش‌های فانتزی به حساب می‌آیند و همین‌طور پارچه‌های نسجی برای مصارف صنعتی افزایش قابل‌توجهی داشته‌اند. جالب‌تر اینکه واردات لباس از جنس کشباف و غیر آن در این مدت افزایش اندک 30 و 6درصدی داشته و براساس آمار گمرک، واردات رسمی و قانونی ضایعات و کهنه پاره‌های نسجی و لباس‌های مستعمل هم افزایش 73درصدی‌را نشان می‌دهد.
بازار صادرات محدود نیست
دلیل کاهش صادرات همین موادخام نساجی هم در ظاهر به سیاست‌های دو دولت همسایه باز می‌گردد. به گفته رییس انجمن صنایع نساجی ایران، صادرات این مواد نساجی کشور به سیاست‌های حمایتی دولت ترکیه از تولیدکنندگانش باز می‌گردد.
محمد مروج حسینی به «تعادل» از مشکل فعلی ایران با ترکیه در صنعت نساجی می‌گوید: در حال حاضر ترکیه میزان تعرفه‌های مواد و کالای نساجی وارداتی به این کشور را افزایش داده و به 22درصد رسانده تا از صنعت نساجی خود حمایت کند، به همین دلیل هم میزان صادرات ما به این کشور کاهش یافته است. با این استدلال مروج به نظر می‌رسد که بازار هدف صنایع نساجی ایران انحصاری است هرچند وی این را رد می‌کند: «ایران به کشورهای متعددی محصولات نساجی را صادر می‌کند. برای نمونه ما فرش و کفپوش‌های نسجی را به چین، عراق، کویت، عربستان و هندوستان صادر می‌کنیم.» از طرفی میزان صادرات همین کالای نساجی که مروج شاهد مثال آورد نیز کاهش داشته است که دلیل این امر را به گران شدن مواد اولیه داخلی و کاهش رقابت با کشورهای دیگر می‌داند: «در حال حاضر کشورهای ترکیه، بلژیک و کمی هم مصر رقیب فرش و کفپوش‌های نسجی ایران هستند چراکه تغییرات قیمتی زیادی مانند کشور ما ندارند.»
از طرف دیگر مروج حسینی این آمار را نمایانگر بخشی از بازار پوشاک و نساجی کشور می‌داند و بخش دیگر را به آمار قاچاق در این صنعت و بازار ارجاع می‌دهد: «سالانه حدود 7میلیارد دلار کالاهای نساجی به صورت قاچاق به کشور وارد می‌شود هرچند که کاهش قیمت دلار، از شدت آن کاسته است.»
افزایش هزینه تمام شده
عامل اصلی افزایش واردات
همین تغییرات و نوسانات قیمت از نظر این فعال بازرگانی در حوزه نساجی نیز بر واردات کشور اثرگذار بوده است؛ «محصولات و مواد اولیه نساجی ابتدای هر سال گران می‌شود چراکه میزان دستمزد و حقوق نیروی انسانی 25درصد افزایش می‌یابد. از آنجا که صنعت نساجی هم صنعتی کارگرمحور است این افزایش در قیمت نهایی کالای نساجی هم تاثیرگذار است. از طرفی قیمت مواد اولیه مانند مواد مربوط به پتروشیمی هم افزایش یافته و درنهایت قیمت پارچه و پوشاک را افزایش می‌دهد.» به عبارت دیگر میزان تولید پوشاک در داخل کشور به‌دلیل به‌صرفه نبودن کاهش می‌یابد و بازار خود را به کالاهای خارجی می‌دهد.
با این حال این عضو اتاق بازرگانی کاشان وضعیت بازار داخلی را چنان نمی‌بیند که بخواهد گفته رییس اتحادیه پیراهن‌دوزان و پیراهن‌فروشان مبنی بر تفاوت قیمت پوشاک از تولیدی تا بازار را تایید کند. جواد درودیان در گفت‌وگو با ایسنا گفت: قیمت فروش برخی پوشاک در بعضی مواقع حدود 50درصد با نرخ تولیدی آن تفاوت قیمت دارد که باید نظارت‌ها در این زمینه دقیق‌تر شود، فروشنده نسبت به مصرف‌کننده و تولیدکننده نسبت به تولید خود باید جوابگو باشد. اما مروج این رقم را اغراق شده می‌داند: البته افزایش 25درصدی دستمزدها تاثیرگذار بوده و همین‌طور افزایش قمیت مواد اولیه اما این میزان به 50درصد نمی‌رسد.
ایران و ترکیه را برخی فعالان اقتصادی رقبای هم در بخش بازرگانی می‌دانند و برخی از اساس مخالف آن هستند؛ به نظر می‌رسد باتوجه به تفاوت‌های این دو کشور در مراودات بازرگانی‌شان در بخش نساجی گزاره دوم صحیح‌تر باشد. درحالی که عمده صادرات ایران همچنان مواد خام نساجی است و عمده واردات آن براساس آمار غیررسمی پوشاک است؛ 7میلیارد دلار واردات کالاهای نساجی به صورت قاچاق در برابر واردات حدود یک میلیاردی رسمی.
