به همین سادگی 8 سال از تولد مفهومی ذیل عنوان «سهام عدالت» در ساختار اقتصادی و معیشتی کشورمان گذشت. طرحی که هدف نهایی آن حمایت از اقشار آسیب‌پذیر جامعه، افزایش کارآیی بنگاه‌ها و رونق اقتصادی و در پی آن بالا رفتن رفاه و عدالت اجتماعی عنوان شده بود در ادامه اخبار و حواشی دنباله‌داری از حقوق‌های چندصدمیلیونی مدیران تا رانت‌های دفاتر استانی سهام عدالت را در فضای رسانه‌یی کشورمان ایجاد کرد.
«تعادل» به همین بهانه گپ‌وگفتی را با «داریوش پاک‌بین» یکی از مدیران اجرایی سهام عدالت در زمان «محمود احمدی‌نژاد» ترتیب داده تا نوری به ابعاد تاریک طرحی بتاباند که به‌دلیل برخی سوءمدیریت‌ها، فرسنگ‌ها فاصله با اهداف ابتدایی‌اش پیدا کرده است. در روزهایی که مدیران اقتصادی دولت گذشته از رویارویی با اصحاب رسانه پرهیز می‌کنند رییس اتحادیه سهام عدالت که یکی از مدیران دولت گذشته برای اجرای این طرح محسوب می‌شود، تلاش کرده تا بخشی از انتقادات را پاسخ دهد.
خاطرم هست از همان نخستین ملاقات با احمدی‌نژاد متوجه شدم که شناخت مناسبی از مفهوم تعاونی‌ها و ظرفیت‌های بالای آنها ندارد
ظاهرا شما یکی از مدیرانی هستید که از ماه‌های ابتدایی طرح سهام عدالت از نزدیک با نحوه اجرای آن مرتبط بوده‌اید. چطور شد که وارد فضای اجرایی سهام عدالت شدید؟
من ازجمله افرادی بودم که از سال 85 درگیر این طرح شدم و تقریبا می‌توانم تاریخچه‌یی از این ایده اقتصادی را برای شما شرح بدهم. هنوز نخستین جلسه‌یی که در آن با احمدی‌نژاد درباره سهام عدالت صحبت کردم در خاطرم هست از همان نخستین ملاقات متوجه شدم که ایشان شناخت مناسبی از مفهوم تعاونی‌ها و ظرفیت‌های بالای آنها ندارند. خاطرم هست که در آن زمان در میان مدیران ارشد دولت نهم این تصور وجود داشت که تعاونی‌ها، سازمان‌های دست‌وپاگیری هستند که هرچه قدر بودجه صرفش بشود بازهم فایده نخواهد کرد. این صحبتی بود که در نخستین ملاقات من با احمدی‌نژاد عنوان شد، چراکه تصور صحیحی از تعاونی‌ها نداشتند. به نظرم همین نگاه غیرکارشناسانه بیشترین ضربه را به طرح‌های اقتصادی دولت گذشته وارد کرد.
شما یکی از مجریان سهام عدالت در دولت گذشته هستید، اگر چنین نگاهی وجود داشت، چطور با دولت احمدی‌نژاد برای اجرای این طرح همکاری کردید؟
ببینید، تمام کارشناسان اقتصادی معتبر با این طرح و ضرورت اجرای آن موافق هستند. همان‌طور که حتما می‌دانید، طرح سهام عدالت براساس افق‌های اصل 44 قانون اساسی و در راستای گسترش مالکیت عمومی، تدوین شد. راهکار مشخصی که از طریق این سهام پیشنهاد می‌شد، واگذاری سهام بنگاه‌های دولتی به نام مردم بود که پس از مطرح کردن با مقام معظم رهبری در مسیر اجرایی شدن قرار گرفت. توزیع و متعادل کردن ثروت ملی، مستقل کردن خانواده‌های نیازمند، ایجاد درآمدهای پایدار برای طبقات کم‌برخوردار و... دیگر مزایایی بود که از طریق سهام عدالت محقق می‌شد.
اما خود شما اشاره کردید که به‌دلیل نگاه دولت گذشته، این طرح نتوانسته به اهداف از پیش تعیین شده‌اش دست پیدا کند؟
سوال اول این است، آیا این طرح فی‌نفسه طرح خوبی بود؟ سوال بعدی که باید پرسیده شود این است که آیا این طرح به اهدافی که از آن انتظار می‌رفت رسیده است؟ شما از هر کارشناس و اقتصاددانی که سوال را بپرسید به شما خواهد گفت که اصول اصلی این طرح برای اقتصاد و معیشت ایرانیان مفید است، اما اگر منظور شما این باشد که سهام عدالت همه اهداف درنظر گرفته شده را تامین کرده، باید بگویم که طرح سهام عدالت هم مانند هر طرح اقتصادی دیگری نیازمند مساعدت و همکاری دولت و مجلس است، تا به افق‌های از پیش تعیین شده برسد. اگر تعاونی‌ها را بخش انتقالی میان بخش خصوصی و دولتی محسوب کنیم، باید اعتراف کنیم که این بخش انتقالی به دلایل مختلف نتوانسته به اهداف از پیش تعیین شده برسد.
این روزها اخبار و گزارش‌های بسیاری با موضوع رانت‌هایی که به‌دلیل اجرای نامناسب سهام عدالت در اختیار مدیران سابق این طرح قرار می‌گرفت، منتشر می‌شود، شما به عنوان یکی از مدیران دولت سابق درباره این اخبار چه پاسخی دارید؟
انصافا من آدم سیاسی نیستم. بنابراین شما مطمئن باشید که توضیحاتی که من درباره این طرح می‌دهم کارشناسی است. رانت یعنی چه؟ یعنی فرصت اقتصادی، ارتباطی و اعتباری ویژه‌یی برای افراد مشخصی فراهم شود. براساس قانون تعاونی‌های سراسر کشور هر سودی که در شرکت‌های تعاونی تحقق پیدا می‌کند، منافعش برای سهامداران است. مدیر در این وسط هیچ نقشی را ندارد. مثلا من عضو هیات‌مدیره آلومینیوم ایران هستم. اگر100میلیارد سود سالانه محقق شود، من حقوق تعیین شده‌ام را می‌گیرم، نهایتا می‌توانند پاداشی را برای مدیریت مناسبم برای من در نظر بگیرند، بیشتر از این هر اقدامی جرم خواهد بود.
آقای پاک‌بین، بخشی از انتقادات هم درباره همین پاداش‌هایی است که مدیران سهام عدالت دولت قبل دریافت می‌کردند، ضمن اینکه گزارش‌هایی هم از دفاتر استانی سهام عدالت مطرح شده که پاداش‌های غیرمعقولانه‌یی دریافت می‌کردند؟
کسانی که این نوع اخبار را منتشر می‌کنند یا اطلاعات دقیقی ندارند یا اینکه منظور خاصی از انتشار این اخبار دارند. از درون افراد تایید صلاحیت شده، دفاتر استانی شکل گرفتند تا کرسی‌های سهام عدالت در سراسر کشور متولی داشته باشند، ضمن اینکه اتحادیه سراسری سهام عدالت هم نظارتی تام‌وتمام را بر اعضای خود دارد. ما حسابرسی دقیقی از دفاتر استانی داریم و هر نوع تخلفی را به صورت جدی پیگیری می‌کنیم. باید توجه داشته باشید که وضعیت سهام عدالت تابعی از شرایط اقتصادی و مدیریتی کل کشور است.
با این مشکلات سرنوشت سهام عدالت را چطور می‌بینید، چشم‌اندازی که برای آینده این طرح اقتصادی می‌توان پیشبینی کرد، از نظر شما کدام است؟
به عنوان یکی از فعالان بخش تعاون به شما می‌گویم که هر طرح اقتصادی تنها با حمایت دولت و مجلس امکان بهره‌وری و موفقیت را پیدا می‌کند. هر طرح و قانونی برای اجرای موفقیت‌آمیز نیازمند نظارت مجلس و حمایت دولت است. باید توجه داشت که سهام عدالت یک طرح کاملا اقتصادی است و مواضع سیاسی در آن نقشی ندارد. اگر این موضوعات مدنظر دولتمردان قرار بگیرد شما مطمئن باشید که این طرح می‌تواند منافع بسیاری برای کشور داشته باشد. طی صحبت‌هایی که با آقای ربیعی شده، ایشان نظر مساعدی نسبت به این طرح داشته‌اند که امیدواریم با نگاه مثبت آقای روحانی مراحل پایانی این طرح هم به اجرا برسد. در صورت حمایت دولت ومجلس شک نکنید که ظرف سه سال می‌توان شرایط اقتصادی جدیدی را بر کشور حاکم کرد.
اما شما در زمان دولت گذشته 8سال وقت داشتید تا این‌بار را به سرمنزل مقصود برسانید، چطو طرحی که طی 8سال به موفقیت نرسیده، در عرض سه سال، می‌تواند اقتصاد ایران را دگرگون کند؟
در بسیاری از موارد بانک‌ها نمی‌توانند وارد سرمایه‌گذاری در نقاط دورافتاده شوند، تنها شبکه‌یی که تا دورافتاده‌ترین حوزه‌ها گسترش پیدا کرده، همین شبکه سهام عدالت است. وقتی چنین شبکه‌یی ایجاد شده، چه دلیلی وجود دارد که از ظرفیت‌های آن استفاده نشود، دولت تدبیر و امید می‌تواند براساس ایده‌های خودش نقاط ضعف این طرح را پوشش دهد و به اجرا برساند.
به من اجازه بدهید که از نحوه استدلال شما قانع نشوم، اخباری که از زوایای مختلف این طرح به بیرون درز می‌کند با صحبت‌های شما متفاوت است. به نظرم 8سال زمان مناسبی برای قضاوت درباره فلسفه وجودی یک طرح است و این زمان نشان می‌دهد که این طرح با این شیوه اجرا ناموفق بوده است؟
این نظر شماست و هر شخصی می‌تواند دیدگاه خاص خود را داشته باشد.
اتفاقا این نظر من نیست. دیدگاه علمی کارشناسانی است که از نزدیک تمام ابعاد این طرح را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که شیوه اجرای این طرح مانند مسکن مهر، یارانه‌های نقدی، گرانی بنزین و... اشکالات اساسی دارد.
مخاطبان «تعادل» می‌توانند مشروح این گفت‌وگو را در شماره‌های بعدی روزنامه دنبال کنند...
