داریوش کاشانی- غرب آسیا به عنوان اصلی‌ترین کانون تحولات جهانی شناخته می‌شود به گونه‌یی که بسیاری بر این عقیده‌اند که هر تحولی در این منطقه بر کل ساختار نظام بین‌الملل تاثیرگذار خواهد بود. ناظران سیاسی و اقتصادی بر این عقیده‌اند که غرب آسیا اکنون به میدان قدرت‌نمایی و زورآزمایی قدرت‌های بزرگ مبدل شده به ویژه اینکه قدرت‌های بزرگ، دیگر امریکا را تنها هژمونی جهان نمی‌دانند و برآنند تا در ترسیم ساختار آینده جهان ایفای نقش کنند.
در کنار مجموع تحولاتی که در غرب آسیا درحال وقوع است یک نکته در هفته‌های اخیر محافل رسانه‌یی را به خود مشغول داشته و آن تنش‌های ایجاد شده میان روسیه و ترکیه است. در اقدامی که هنوز هم دلایل اصلی آن آشکار نیست، ترکیه اقدام به سرنگون‌سازی سوخوی 24 روسی کرد درحالی که این جنگنده در ماموریت مبارزه با تروریسم در خاک سوریه بود. آنکارا ادعا دارد که این جنگنده را در حریم هوایی خود سرنگون کرده حال آنکه برخی شواهد و مدارک محور پروازی آن را خاک سوریه نشان می‌دهد.
این اقدام ترکیه در قبال جنگنده روسیه درحالی واکنش تند و همه جانبه روسیه را در پی داشته که یک سوال اساسی مطرح است و آن اینکه واکنش جمهوری اسلامی ایران به تنش‌های موجود چگونه باید باشد؟ آیا ایران باید موضع بی‌طرفی اتخاذ کند؟ آیا باید در قامت یک میانجی وارد شود؟ آیا باید طرف روسیه را بگیرد چراکه با این کشور ائتلافی چند جانبه به ویژه در مبارزه با تروریسم در سوریه دارد؟ یا اینکه باید به دلیل روابط تاریخی به طرف‌داری از ترکیه بپردازد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها بررسی چند اصل قابل توجه می‌نماید.
نخستین مساله پاسخ به این پرسش است که عملکردهای روسیه و ترکیه در قبال یکدیگر چه خواهد بود و تا کجا تنش‌ها پیش می‌رود؟ برای پاسخ به این پرسش بررسی ابعاد روابط اقتصادی و سیاسی دو کشور قابل تامل است. براساس آمارها دو کشور دارای روابط و مناسبات اقتصادی گسترده‌یی هستند چنانه حجم مناسبات آنها بالغ بر ده‌ها میلیارد دلار می‌گردد. درآمد ترکیه از حضور گردشگران روسی بالغ بر 7 میلیارد دلار است و چندین میلیارد دلار نیز صادرات غذایی ترکیه به روسیه است.
برخی تحلیلگران بر این عقیده‌اند که چالش اقتصادی میان دو کشور 20 میلیارد دلار ضرر بر ترکیه وارد خواهد ساخت. اما در باب اقتصاد روسیه، آمارها نشان می‌دهد که ترکیه پنجمین شریک اقتصادی روسیه است و تبادل تجاری دو طرف به سی‌و یک میلیارد دلار در سال 2014 رسیده و در 9 ماهه سال 2015 بالغ بر 18 میلیارد دلار بوده است طرفین بر توسعه مناسبات تا سال 2023 تا 100 میلیارد دلار توافق داشته‌اند. در همین حال ترکیه از مقاصد اصلی گاز روسیه است که منبع درآمدی مهمی برای روسیه قلمداد می‌شود. ترکیه سالانه 28 تا 30 میلیون مترمکعب از 50 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی مورد نیاز خود را از روسیه وارد می‌سازد.
با توجه به این شرایط در کنار مسائل سیاسی می‌توان گفت که در حوزه اقتصاد ترکیه و روسیه عملا نیازهای بسیاری به یکدیگر دارند لذا تنش میان طرفین نمی‌تواند چندان دوام آورد و در نهایت طرفین پای میز مذاکره خواهند رفت و به نوعی سعی در آرام‌سازی فضا خواهد داشت. بسیاری از ناظران سیاسی بر این عقیده‌اند که هشدارها و مواضع تند طرفین بیشتر برای کسب امتیاز بیشتر است و نه به عنوان رسیدن طرفین به مرحله قطع روابط یا گزینه نظامی.
سئوال دومی که مطرح است آن است که روابط جمهوری اسلامی ایران با روسیه و ترکیه چگونه است و آیا تهران می‌تواند یکی از برگزیده و دیگری را رها سازد. بررسی ریشه‌های روابط اقتصادی، سیاسی و امنیتی ایران با ترکیه و روسیه نشان می‌دهد که هر دو کشور در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران جایگاه خاص خود هستند. ترکیه به عنوان همسایه دیرینه ایران یکی از شرکای اقتصادی ایران قلمداد می‌شود که میلیاردها دلار تراز تجاری دو کشور است. در همین حال روسیه نیز به دلیل سیاست‌های تحریمی غرب علیه جمهوری ا سلامی و نیز با توجه به رویکرد مسکو به جبهه مقاومت برای مبارزه با تروریسم در منطقه دارای اهمیت و جایگاه خاصی در مناسبات تهران است که دیدارهای مقامات ارشد دو کشور در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی گواهی بر این امر است. با توجه به این شرایط می‌توان نتیجه گرفت که جمهوری اسلامی بر مناسبات با هر دو کشور تاکید دارد.
سئوال سوم در تحلیل رفتاری تهران در قبال ترکیه و روسیه بررسی اولویت‌های جمهوری اسلامی ایران در معادلات منطقه و عرصه سیاست خارجی است. کارنامه دولت یازدهم و مواضع دکتر روحانی رییس‌جمهوری اسلامی ایران و وزرای کابینه وی نشان می‌دهد که همگرایی با همسایگان و توسعه مناسبات با سایر کشورها اولویت اصلی دولت را تشکیل می‌دهد. بر این اساس نیز تهران در کنار همگرایی با کشورهایی مانند عراق، سوریه و حزب‌ا... لبنان برای مبارزه با تروریسم در منطقه بر توسعه روابط با تمام همسایگان و سایر کشورها در قالب سیاسی و اقتصادی و حتی همکاری در قالب مبارزه با تروریسم تاکید دارد.
نمود عینی این رویکرد را نیز در مشارکت فعال ایران در نشست‌های وین برای حل بحران‌های منطقه و مبارزه با تروریسم می‌توان مشاهده کرد. براین اساس می‌توان گفت که ایران به دنبال تنش با هیچ کدام از کشورهای منطقه نیست. با توجه به آنچه در سطور بالا ذکر شد می‌توان نتیجه گرفت که اولا تنش میان روسیه و ترکیه برای بلندمدت نخواهد بود و طرفین در نهایت به احیای روابط هر چند در سطوح پایین‌تری از گذشته روی خواهند آورد. ثانیا جمهوری اسلامی در چارچوب همگرایی منطقه در کنار استمرار همکاری گسترده با جبهه مقاومت علیه تروریسم و بحران‌سازی‌های رژیم صهیونیستی و امریکا، بر تعامل با تمام همسایگان تاکید دارد. با توجه به این شرایط می‌توان گفت که سیاست مطلوب آن است جمهوری اسلامی رویکرد یک‌جانبه به هیچ کدام از طرفین این مناقشه نداشته باشد و همچنان بر اصل میانجی‌گری برای پایان تنش میان دو کشور و کاهش تنش در منطقه تاکید نماید در حالی که این رویکرد به منزله سکوت ایران در برابر برخی لفاظی‌ها و رفتارهای غیرمسوولانه سران ترکیه نیست و تهران بر پاسخ‌گویی به این رفتارها تاکید دارد و آن را حق خود می‌داند که مطالبه ملت ایران نیز پاسخ‌گویی به عملکردها و مواضع غیرسازنده سران ترکیه است.
