پروین منظری|
زلزله در بسیاری از کشورهای پیشرفته خصوصا در زمینه ساختمان که درگیری نزدیکی با زلزله دارند، همچون ژاپن و امریکا تقریبا مهار شده است و آنها توانسته‌اند با بهینه‌سازی ساختمان‌ها و رعایت اصول ایمنی در ساخت و نظارت بر اجرا به نقطه‌یی برسند که بگویند در کشور ما زلزله بلا نیست. اما باوجود اینکه ایران جزو کشورهای زلزله خیز به شمار می‌رود و در طول دوران‌های مختلف تاریخی زمین لرزه‌های مهیب با خسارات بالای متعددی را شاهد بوده است اما تاکنون شاهد اقدام جدی برای مقابله با این پدیده طبیعی نبوده‌ایم.
براساس پیش‌بینی‌ها و تحقیقات صورت گرفته، وقوع زلزله در تهران هم به خاطر بافت ساختمانی و عمرانی و هم به خاطر موقعیت زلزله خیزی آن، خسارات بسیاری را به دنبال خواهد داشت. همین موضوع مطالعات، کارشناسی، تمهیدات و آموزش‌های لازم را بیش از پیش ضروری می‌کند.
تهران تقریبا در برابر همه حوادث آسیب پذیر است، چراکه مشخصه‌های آسیب‌پذیری در تهران زیاد است. تراکم جمعیت بالا، وجود گسل‌ها و نیز مسیل‌های متعدد، میزان بالای بافت فرسوده و نیز وجود زیرساخت‌های حیاتی فرسوده و قدیمی باعث شده تا تهران به عنوان یکی از آسیب‌پذیرترین شهرها در برابر حوادث به خصوص زلزله شناخته شود. هر چند هنگام وقوع زلزله عوامل متعددی باعث مرگ و میر می‌شود اما بر اساس تحقیقات انجام شده بیشتر مرگ و میرهای ناشی از زلزله به دلیل ریزش ساختمان‌ها و سازه‌هاست. بنابراین به نظر می‌رسد نخستین راه این است تا ساختمان‌ها را در برابر زلزله مقاوم کنیم.
اکنون نگاهی که در کلان‌شهرهای بزرگ دنیا برای مقابله به حوادث وجود دارد، نگاه بحران‌محور است. در این مدل کالبد شهرها در برابر حوادث مقاوم می‌شود و شهرها از لحاظ فضا و زیرساخت‌ها و شبکه ارتباطی در برابر حوادث احتمالی در برابر زلزله مقاوم‌سازی می‌شود.
نگاه دیگری نیز درخصوص مقابله با خطرات طبیعی وجود دارد و آن تاب‌آوری شهری است؛ یعنی علاوه بر کالبد شهرها در برابر بحران‌ها و آمادگی شهر در زمان بحران، مردم و شهروندان را نیز در برابر حوادث احتمالی توانمند می‌کنند و افرادی را پرورش می‌دهند تا بتوانند در شرایط بحران هم به خود و هم به دیگران کمک کنند.
تاب‌آوری شهری آخرین نسخه‌یی است که در حوزه پیشگیری و کاهش اثرات بلایای طبیعی توسط دفتر استراتژی بین‌المللی کاهش خطر بلایای‌سازان ملل پیشنهاد شده است. این کمپین از سال ۲۰۱۰ در جهان شروع شده و هم‌اکنون بیش از ۳ هزار شهر از اصول ده گانه آن پیروی می‌کنند. اصول این پروژه بر موضوع استفاده از ظرفیت‌های حاکمیتی، اجتماعی، طبیعی، اقتصادی و فرهنگی شهر برای افزایش ایمنی و تاب‌آوری شهر تاکید دارد. جالب این است که باتوجه به اعلام استراتژی‌های بین‌المللی کاهش خطر بلایا در سال ۲۰۱۵ اکثر کشورها از جمله ایران متعهد شده‌اند که از این راهبردها پیروی کنند. بنابراین این‌طور می‌توان نتیجه‌گیری کرد که حداقل تا سال ۲۰۳۰ نسخه ایمن‌سازی مناطق شهری، نسخه تاب آوری و تلاش برای تحقق اصول دهگانه آن است.
تهران در سال ۱۳۸۰ برنامه جامع کاهش خطرپذیری داشته است و در مدت این ۱۵ سال نهادهای ذی‌ربط اقداماتی درخصوص مدیریت بحران انجام داده‌اند. به‌عنوان مثال ساخت پایگاه‌های مدیریت بحران، ساخت مرکز فرماندهی مدیریت بحران و تدوین نقشه راه‌های اضطراری از نتایج و دستاوردهای این برنامه بوده است. بخش زیادی از این برنامه انجام شده است. اما اکنون پس از گذشت ۱۵ سال از تدوین این برنامه، نیاز به تدوین برنامه جدید با رویکردهای جدید که در واقع همان رویکرد تاب‌آوری شهری است احساس می‌شود.
شهر تاب‌آور، شبکه‌یی پایدار از سیستم‌های کالبدی و جوامع انسانی است. سیستم‌های کالبدی مولفه‌های ساخت شده و طبیعی شهرند که شامل جاده‌ها، ساختمان‌ها، زیرساخت‌ها، ارتباطات و تاسیسات تامین انرژی و همچنین مسیرهای آب، خاک، جغرافیا و سیستم‌های طبیعی است. در مجموع سیستم‌های کالبدی به مثابه بدن شهر است.
حین حوادث سیستم‌های کالبدی باید باقی بمانند و در فشارهای شدید نیز به عملکرد خود ادامه دهند. شهر بدون سیستم‌های کالبدی تاب‌آور در برابر حوادث بسیار آسیب‌پذیر
خواهد بود.
در تمام جهان ساختن شهری که از کلیه ابعاد به‌عنوان شهر تاب آور معرفی شود به ندرت امکان پذیر است، از همین رو برای تاب‌آور کردن مناطق مختلف یک شهر که تاب‌آوری کامل شهر در پی آن بروز می‌کند لازم است به ویژگی‌های هر منطقه با توجه به محل قرار‌گیری و مشکلاتی که دارد پی برده شود و در میان کلیه ابعاد تاب‌آوری، بعدی که در آن منطقه بیشترین نقش را ایفا می‌کند، شناسایی شده و در میان شاخص‌های آن به مهم‌ترین شاخص دست پیدا کرد تا در راستای حل مشکلات همان شاخص در منطقه قدم برداشت و به‌طور نسبی به تاب‌آوری شهری دست پیدا کرد.
به زبان ساده‌تر، تاب‌آور شدن یک شهر، مستلزم همکاری و تشریک مساعی سازمان‌های مختلف و مردم است.
اینکه بدانیم سازه‌ها در برابر بحران‌ها تا چه میزان مقاوم خواهند بود و مردم پس از بحران چگونه روحیه خود را بازیابی خواهند کرد تا در زمان مدیریت بحران نقش ایفا کنند. هر چند کارشناسان معتقدند ایران با وجود قرار گرفتن در منطقه مخاطرات طبیعی در زمینه تاب‌آوری اجتماعی وضعیت
مناسبی ندارد.
