حریم همانطور که از نامش برمی‌آید از واژه حرمت گرفته شده است و حریم شهری در واقع به معنای فضایی است که پشتوانه حیاتی هر شهر محسوب می‌شود و باید به نحو بهینه‌یی مدیریت شود. همانطور که هر شخص در جامعه حریم دارد و ورود به آن به معنای مزاحمت برای شخص است. شهر هم حرمتی دارد که در قالب مفهومی به نام حد کالبدی برای بررسی و تعیین نیازهای آینده و توسعه شهر و نیز حفظ ارزش‌های طبیعی و زیست محیطی آن شکل می‌گیرد.
حریم شهر تهران از 200سال پیش تاکنون شاهد اتفاقات بسیاری بوده است. استقرار صنایع بزرگ و کوچک و ساخت شهرها و شهرک‌های مسکونی بدون هیچ گونه ضابطه‌یی از جمله این رویدادهاست. با توجه به مشکلات ناشی از گسترش حریم شهر تهران مسوولان مربوطه طرح راهبردی حریم شهر تهران را تصویب کردند. در این طرح 6هزار کیلومتر برای حریم تهران تعریف شده که آکنده از شهرهای مسکونی و صنعتی است که هیچ کدام تحت مدیریت یکپارچه شهری قرار ندارند.
طبق ماده 99 قانون شهرداری‌ها، شهرداری موظف است از حریم مراقبت کند اما مشکل اساسی در حفاظت و صیانت حریم به نبود مدیریت یکپارچه بر می‌گردد. متاسفانه در حریم شهر تهران انواع و اقسام مدیریت‌های خرد و کلان وجود دارند که الزاما هماهنگ نیستند. خوشبختانه در قالب طرح راهبردی حریم 6 هزار کیلومتری تهران پهنه‌های مختلف از قبیل پهنه‌های حساس طبیعی، چشم‌اندازها و پهنه‌های زیست محیطی و نیز شرایط و نحوه بارگذاری‌ها تعیین شده است.
بر اساس قانون مصوب سال 1384 حریم یک شهر نباید از مرز یک شهرستان تجاوز کند این در حالی است که در حریم 6هزار کیلومتری شهر تهران بیش از ده‌ها شهر و صدها روستا وجود دارد.
همانطور که گفته شد یکی از مهم‌ترین چالش‌های شهرداری تهران در مواجهه با صیانت از حریم شهر تفرق مدیریتی و نبود سیستم یکپارچه مدیریت است. مهم‌ترین نمونه این معضل روستای مرتضی گرد است. این روستا در جنوب شهر تهران و در جوار بزرگراه آزادگان یعنی عملا نزدیک محدوده شهر قرار دارد که تحت مدیریت شهری نبود اما به دلیل نزدیکی به محدوده حریم ساخت‌وساز‌های غیرقانونی بسیاری در آن جا انجام شد و اکنون این روستا از برخی شهرهای کوچک هم بزرگ‌تر است. شهرداری نیز با وجود تمام تلاش‌های خود موفق به حفظ این قسمت از حریم شهر نشد. البته ساختمان‌های این روستا زیرنظر تعاونی بنیاد مسکن قرار دارد.
آنچه در شهریار و دماوند و دیگر بخش‌های حاشیه‌یی شهر تهران در ارتباط با از بین بردن باغ‌ها و تبدیل آنها به ویلا انجام می‌شود نیز در راستای نبود مدیریت یکپارچه است.
هر چند طرح راهبردی حریم پایتخت گام موثری در جهت صیانت از حریم شهر به شمار می‌آید اما متاسفانه باید گفت که این طرح از ضمانت اجرایی لازم برخوردار نیست. زیرا این طرح باید توسط تمام متولیان حریم پذیرفته شود در حالی که فقط توسط دو وزارت راه و شهرسازی، وزارت کشور و شهرداری پذیرفته شده و برای 22 دستگاه متولی دیگر الزام‌آور نیست.
همانطور که گفته شد در حریم 6هزار کیلومتری شهر تهران ده‌ها شهر، شهرک و صدها روستا وجود دارد که علاوه بر مدیریت هر کدام حریم خودشان را دارند. هر چند در طرح راهبردی حریم آمده که این روستاها حریم ندارند اما متاسفانه وزارت راه و شهرسازی در طرح‌های جامع خود برای این روستاها حریم قائل می‌شود. در چنین شرایطی به نظر نمی‌رسد که طرح راهبردی حریم بتواند گره‌یی از مشکلات حریم شهر تهران را بر طرف کند. مگر اینکه مدیریت‌های کوچک تابع یک خط‌مشی شوند و همه از یک مدیریت تبعیت کنند. برای مثال صدور مجوز یک کارخانه باید براساس راهبردهای حریم شهر انجام شود و تبعات مختلف احداث کارخانه بر کل حریم شهر مورد ارزیابی قرار گیرد. پرواضح است زمانی که بارگیری صنعتی در شهر انجام می‌شود باید خدماتش را از شهر تهران بگیرد و این موضوع به شهر فشار می‌آورد.
از آن جا که فرآیند شکل‌گیری تهران طی 100سال اخیر بسیار خاص و استثنایی بوده است بنابراین مدلی که برای صیانت از این شهر در طرح راهبردی دیده شده نیز باید ویژه باشد. برای این منظور می‌توان از تجارب شهرهای موفق خارجی الگو‌برداری کرده و آن را بومی‌سازی کنیم. ما تعداد زیادی حاشیه‌نشین در جنوب تهران داریم که تبادلات تجاری با این شهر دارند. ما شهرهایی داریم مانند اسلامشهر که بر اساس حاشیه‌نشینی شکل گرفته‌اند. بنابراین شهر تهران به عنوان قطب تمرکزگرایی خدمات، جمعیت‌پذیری و سرمایه‌گذاری باید مدل حریم کارآمد و موثر داشته باشد. یکی از مواردی که در صیانت از حریم باید مورد توجه قرار گیرد این است که طراحی هر گونه مدلی در این باره باید پیوست اقتصادی داشته باشد. زیرا زمانی که یک پهنه جزو پهنه صیانت قرار می‌گیرد دیگر نمی‌توان در آن توسعه اقتصادی انجام داد و در صورت ایجاد اشتغال باید متناسب با صیانت زیست محیطی شهر باشد.
بنابراین داشتن پیوست اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی جزو ملزومات است در غیر این صورت هر گونه تصمیم‌گیری ممکن است با مقاومت مردم شهر مواجه شود.
بنابراین پیشنهادم این است هر گونه فعالیت و توسعه در حریم شهر باید تحت مدیریت یکپارچه و تصمیم‌گیری نظام‌یافته انجام شود. بهترین راه‌حل این است تا هرگونه فعالیت در کمیسیونی متشکل از مسوولان استان مانند شهرداری، نماینده شهرداری‌ها و غیره مورد بررسی قرار گیرد تا از ایجاد مشکلات مربوط به حریم جلوگیری شود.
