گروه راه و شهرسازی|نیره خادمی|
مرکز مطالعات شهرداری تهران به عنوان یک پایگاه علمی باید طرحهای پژوهشی شهری را مورد بررسی قرار دهد تا مدیریت شهری قبل از اجرای پروژههای گرانقیمت بتواند دورنمایی از آنچه در شهر اتفاق خواهد افتاد را داشته باشد اما شواهد موجود از اجرای طرحهای شکست خورده شهرداری تهران در سالهای گذشته مانند پیادهراه 17شهریور، دریاچه چیتگر، پل صدر و.. نشان میدهد که این مرکز یا مطالعاتی انجام نداده است یا اگر هم طرح پژوهشی تهیه کرده باشد آنقدری که باید، کارایی نداشته است، عاملی که از دو جهت حایزاهمیت است؛ اول صرف بودجه 20میلیارد تومانی است که در لایحه بودجه شهرداری برای پژوهش درنظر گرفته شده و در واقع از جیب شهر میرود. دوم بودجههای کلانی که صرف پروژههای بدون مطالعه شهرداری شده و در نهایت پیچیدهتر شدن کار مردم در شهر را رقم میزند.
شهریور سال گذشته البته بابک نگاهداری، ریاست مرکز مطالعات و برنامهریزی شهرداری تهران در جلسه علنی شورای شهر تهران حاضر شد و گزارشهایی از تعداد پروژههای مطالعاتی در دست اجرای این مرکز را ارائه کرد. گزارشی که شورا را قانع نکرد، چراکه موفقیت هیچ دستگاه و نهادی به صرف اعلام اعداد و ارقام کمی اثبات نشده است و در این زمینه بهخصوص هم لازم است نتیجه در بهبود وضعیت شهر دیده شود. نکتهیی که اکنون نیز اعضای شورای شهر تهران به آن تاکید دارند.
تردید در کارآیی مطالعات شهرداری
احمد حکیمیپور عضو کمیسیون اجتماعی و فرهنگی شورای شهر در این باره به «تعادل» میگوید: البته این مرکز اقدامات زیادی انجام داده است و نتیجه آن نیز انبوه تولیدات مکتوبی است که اکنون با آن مواجه هستیم اما اینکه این مطالعات تا چه میزان به کار شهرداری تهران آمده است و در روند شهرسازی تاثیرگذار بوده است، جای تردید دارد.
حکیمیپور میزان بودجههایی که صرف مرکز مطالعات و برنامهریزی شهرداری تهران میشود را نمیداند اما میگوید: به هر حال ما باید نتیجه کار مطالعاتی این مرکز را در شهر مشاهده کنیم و اینکه بگوییم مرکز این تعداد طرح تحقیقاتی انجام داده است دردی از ما دوا نمیکند. باید بررسی کنیم تا مشخص شود طرحها چه میزان کاربرد داشته است. اصولا طرحهای مطالعاتی و تحقیقاتی باید در تصمیمگیریهای درست مدیریت شهری تاثیرگذار بوده باشد اما موضوعی که در حال حاضر ما با آن مواجه هستیم، مطالعاتی است که نتوانسته با مدیریت شهری و شهرداری تهران ارتباط برقرار کند.
او تاکید میکند: البته ظاهر قضیه این است که پروژهها دقیق و کنترل شده است اما ما بهدنبال نتیجه هستیم که البته تاکنون نیز آن را ما ندیدهایم. به نظر میرسد مرکز مطالعات و برنامهریزی شهرداری بیشتر جنبه پرستیژ در شهرداری داشته باشد و جنبه کاربردی آن پایین باشد. شاید زمان آن رسیده است که کمیسیون برنامه و بودجه شهرداری تهران گزارشی اثر بخشی پروژههای این مرکز را آماده کند تا مشخص شود آیا متناسب با بودجهیی که هزینه شده، مرکز مطالعات شهرداری تهران کارآیی داشته است؟
ناهمخوانی ظرفیت با حجم پروژهها
البته ابوالفضل قناعتی عضو کمیسیون حملونقل و عمران شورای شهر تهران نظر دیگری در این باره داد. قناعتی به «تعادل» میگوید: ظرفیت این مرکز پایین است در حالی که پروژههای شهری زیاد است و مرکز با این ظرفیت توانایی انجام مطالعات این حجم پروژههای شهر را ندارد. او در ادامه به ضرورت توجه به توان مطالعاتی این مرکز توضیح میدهد: در شهر تهران حجم زیادی از پروژههای عمرانی وجود دارد، از مترو گرفته تا جمعآوری آبهای سطحی، راهها، تقاطعها و آسفالت خیابانها و موضوعات مختلفی که برای فعالیتهای عمرانی و فرهنگی درنظر گرفته میشود. همچنین طرحهای شهری در حوزه معماری و شهرسازی و حوزه خدمات شهری و سلامت که از بزرگترین معاونتهای شهرداری تهران است از بهشتزهرا گرفته تا میادین میوه و ترهبار و غیره. آنقدر حجم این پروژهها زیاد است که حتی اگر بخواهیم همه این پروژهها را در مقیاس مرکز پژوهشها و مطالعات شهرداری تهران قرار دهیم، توان انجام آن چه به لحاظ زمانی و چه به لحاظ ظرفیت وجود ندارد. بنابراین بیشتر پروژهها از طریق بررسیها، مطالعات و تحقیقات مشاوران طرحها، معاونتها یا هیاتمدیرهها انجام میشود.
قناعتی بااشاره به اینکه مرکز چه به لحاظ نیروی انسانی و چه فاکتورهای دیگر پاسخگوی تمام نیازهای مطالعاتی شهری تهران نیست، ادامه میدهد: حتی اگر مشاوران طرحها و هیاتمدیرهها هم مطالعات پروژههارا انجام ندهد این مرکز نمیتواند به تمام آنها پاسخ دهد. نیازمندیهای شهرداریها اینطور نیست که بتوانند ماهها یا حتی سالها معطل شوند تا پروژهها در نوبت بررسی مرکز مطالعات قرار بگیرند درحالی که اگر شهرداری بخواهد زمان را از دست بدهد پروژههای شهری پایتخت در سکون میماند و شهر قفل میشود. او معتقد است که اگر همه پروژههای شهری بخواهد در مرکز مطالعات مورد بررسی قرار گیرد از سرعت کارهای شهری گرفته میشود.
ظرفیت مرکز افزایش یابد
پس چه راهحلی وجود دارد که هم پروژهها مطالعه داشته باشند و هم مرکز از عهده آنها بر بیاید؟ موضوعی که عضو هیاترییسه شورای شهر تهران درباره آن توضیح میدهد: فکر میکنم اگر بخواهیم به معنای واقعی به مرکز مطالعات شهرداری تهران توجه کنیم باید مقدمات توسعه آن را فراهم کنیم تا بعد بتوانیم کار بیشتر و با کیفیتتر از آن طلب کنیم. بنابراین بهتر است که تعداد افراد کارشناسان و کیفیت این افراد را افزایش دهیم تا طرحها با دقت بیشتری انجام شود.
همانطور که میدانید برای برخی پروژهها در دولتها ممکن است حتی تا 20سال زمان صرف شود و مطالعاتی برای آن انجام شود، اما در مورد مباحث شهری اینطور نیست. ما نمیتوانیم زمان را از دست بدهیم چون شهر زنده است و نیاز به حیات و تحرک دارد. در واقع فعالیتهای یک شهر باید هر چه زودتر انجام شود و این طور نیست که بشود مثلا 15 یا 20سال زمان برای مطالعه و انجام آن در نظر گرفت.
پژوهش ضرورت پروژههای شهری
باوجود این سخنان اما قناعتی معتقد است، بررسی طرحهایی در مرکز مطالعات شهرداری تهران اولویت دارد که هزینههای زیادی برای آن صرف میشود یا به قدری مهم است که نتیجه آن دامنه گستردهیی از مردم را در بر میگیرد بنابراین طرحهایی که به اندازه پروژه صدر یا بزرگراه امامعلی(ع) یا برخی پروژهها مانند پیادهراه 17شهریور هزینهبر و مهم است باید رویکرد مطالعاتی و تحقیقاتی عمیقی نسبت به آن داشت. لازم است این طرحها پژوهش یا پالایش شود تا خروجی لازم از آنها گرفته شود و بعد از خروجی و نتیجه شهرداری برای اجرا به آن ورود پیدا کند.
این عضو شورای شهر تهران ادامه میدهد: اما موضوعهایی چون فضای سبز شهری، پلها و تقاطعها باید با سرعت زیادی انجام شود و نمیشود زمان زیادی به آنها داد. از سوی دیگر با کیفیت و کمیت موجود نمیتوانیم تمام پروژهها را مورد مطالعه قرار دهیم ضمن اینکه معتقدم پروژههایی که هزینه و بودجه آن از 20میلیارد تومان تجاوز میکند، حتما باید مورد مطالعه مرکز مطالعات شهرداری تهران انجام شود و مطالعات بقیه پروژهها نیز توسط مشاوران یا معاونتها تحت نظر اعضای شورای شهر و کمیسیونهای تخصصی شورای شهر تهران انجام شود.
موازیکاری دستگاهها
اگرچه قناعتی پای نبود ظرفیت را به میان میکشد و حتی میگوید که برخی مشاوران مطالعات پروژههای کوچکتر را در دست بگیرند اما رحمتالله حافظی نه تنها این اعتقاد را ندارد بلکه نام آن را موازیکاری دستگاهها و معاونتهای مختلف شهرداری تهران میداند. او پیش از این گفته بود: این رویه منجر به ایجاد موازیکاری در میان دستگاههای مختلف شهرداری و معاونتها شده است. شهرداری باید در ساختار سازمانی خود بازنگری کند و حوزههای موازی را حذف کند. در حوزههای مختلف شهرداری منابعی برای پژوهش در نظر گرفته شده است مثلا «معاونت اجتماعی یا حوزه شهرسازی و دیگر معاونتها منابع سنگین و کلانی برای پژوهش درنظر میگیرند و از طرفی هم مرکز مطالعات و برنامهریزی در شهرداری» وجود دارد. حافظی گفته بود کار مرکز مطالعات مورد پذیرش معاونتها نیست این مطالعات از دید معاونتها مطالعات کتابخانهیی است. یعنی مطالعه انجام میشود ولی به واسطه اینکه در حوزه عملیات معاونتها نتایج آن را نمیپذیرند و آنچه خواسته آنها است انجام نمیشود جزوه و کتاب میشود و به کتابخانه میرود و میلیاردها تومان هزینه آن میشود و از طرفی هم معاونتها بودجههای موازی
دارند.
کیفیت مطالعات شهری مهم است
شهریور سال گذشته نیز که بابک نگاهداری، رییس مرکز مطالعات شهرداری تهران گزارشی را در یکصدو هفتاد و هشتمین جلسه شورای شهر تهران ارائه داد، انتقادهای زیادی را از اعضای شورای شهر شنید بطوری که حتی مهدی چمران بهعنوان رییس شورای اسلامی شهر تهران و کسی که بیشتر در دفاع از شهرداری سخن میگوید، در این باره گفت: «افزایش کمی تعداد پروژهها در مرکز مدنظر نیست. آنچه اهمیت دارد کیفیت این طرحها و قابلیت اجرایی و کاربردی شدن آنهاست.»
این وضعیت تا جایی بود که حتی مجتبی شاکری، رییس کمیته فرهنگی شورا نیز گفت: از کاربست طرحهای مرکز که در حوزه برنامههای شورا فعالیت میکند، راضی نیستیم. گسترده بودن ماموریتهای مرکز موجب شده تا بخش عمدهیی از کاربستها قابلیت اجرا نداشته باشند. ازسوی دیگر تا چه میزان بر ترجمههایی که در این مرکز صورت میگیرد نظارت وجود دارد در کدام نظرسنجی از مدیران مشخص شده است که چند درصد کتابهای این مرکز مطالعه شده است؟ غلامرضا انصاری عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورا نیز معتقد بود که مرکز مطالعات شهرداری تهران باید تمرکز فعالیتش بر تصمیمات کاربردی و میدانی مورد نیاز مدیریت شهرداری باشد. همچنین محمد حقانی، رییس کمیته محیطزیست و خدمات شهری شورا نیز به همان نکتهیی که حافظی، رییس کمیسیون سلامت اشاره کرده بود تاکید کرد و گفت: وجود تحقیقات موازی با مرکز مطالعات در مورد پروژههای شهری ازسوی سایر مناطق، شرکتها و سازمانهای مستقل شهرداری را مشکلات عمده و هدررفت بودجه شهر است متاسفانه در بسیاری از سازمانها، شرکتها و حتی مناطق طرحهای مطالعاتی مشابه آنچه در مرکز مطالعات در حال انجام است در دست تهیه است که با ایجاد بانک مطالعات
یکپارچه از بسیاری دوباره کاریها جلوگیری میشود.
بقیه اعضای شورا از جمله اسماعیل دوستی، محمد سالاری، اقبال شاکری، احمد مسجدجامعی و محمد سرخو نیز به فعالیت و کیفیت کار مرکز انتقاد داشتند و همان زمان بود که طرح تشکیل مرکز مطالعات شورای شهر تهران به صورت مستقل از شهرداری تهران مطرح شد؛ طرحی که البته بهزودی کمرنگتر شد اما همچنان ضرورت آن در پارلمان شهری تهران دیده میشود.
ضعفهای مطالعاتی را قبول داریم
البته همچنان باوجود گذشت یکسال از گزارش مرکز مطالعات شهرداری تهران در شورای شهر تهران نواقص این مرکز به قوت خود باقی است. شنیدهها حاکی از صرف بودجههای کلان تحقیقاتی این مرکز خبر میدهند که بیشتر برای تحقیقات کتابخانهیی صرف میشود با این وجود ناصر امانی، معاون برنامهریزی شهرداری تهران این موضوع را قبول ندارد. او با اشاره به بودجه 15 تا 20میلیارد تومانی که در لایحه بودجه برای این مرکز تصویب شده است به «تعادل» میگوید: وضعیت مرکز مطالعات شهرداری تهران نسبت به گذشته بهتر شده است. البته منظور این نیست که تمام مطالعاتی که این مرکز انجام میدهد به مطالعات کاربردی تبدیل شده است و اجرا میشود اما در حال حاضر و به خصوص طی یکی دو سال گذشته وضعیت مرکز مطالعات بهبود پیدا کرده است و سعی شده که مطالعات شهرداری تهران با هدف کاربردی شدن تهیه شود.
همچنین کمیتههای کارشناسی در این مرکز تشکیل شده است که با مسوولیت معاونان شهرداری تهران در حال فعالیت است. یک کمیته کارشناسی نیز در شورای شهر پیشبینی شده است بهطوری که از این پس پروژههای مطالعاتی پیش از آغاز در کمیتههای گفته شده مطرح میشود تا به تصویب شورای شهر برسد. ناصر امانی بااشاره به اقداماتی که برای بهبود وضعیت مرکز مطالعات شهرداری تهران انجام شده است، توضیح میدهد: اینها اقدامات مثبتی است که باعث شده است روند بهبود یابد.
حتی در مورد لوایح و طرحهایی که در دستور کار شورا قرار میگیرد مرکز به نحوی عمل میکند که قبل از اینکه طرحها در دستور قرار بگیرد نظر کارشناسی بیطرفانه بدهد و بعضی اوقات حتی ممکن است نظر مرکز با لایحه شهرداری هم مغایرت داشته باشد اما ما به عنوان شهرداری هیچ مخالفتی انجام ندادیم. ما نیز از ریاست مرکز خواستیم که نظرات دقیق کارشناسی در اختیار اعضای شورای شهر قرار گیرد. در حال حاضر مرکز مطالعات یک نماینده دایم هم در شورا دارد که در مورد همه طرحها و لوایح به صورت مکتوب نظرات کارشناسی خود را دراختیار شورا قرار میدهد. البته معنای گفته من این است که 100درصد مطالعاتی که در این مرکز انجام میشود کاربردی است این را قبول داریم که بخشی از مطالعات ما نیازمندیهای کاربردی - راهبردی شهرداری را تامین نمیکند ولی به هر حال وضعیت بهتر شده است.
او گفتههایی که درباره طرحهای بدون مطالعه شهرداری مطرح میشود را تکذیب کرده و میگوید: تمام طرحهایی که گفته شده ازجمله 17شهریور یا پروژه صدر همگی طرح مطالعاتی داشتهاند. متاسفانه اطلاعات اعضای شورا در این باره ناقص است چون امکان ندارد طرحی بدون مطالعه انجام شود. برخی طرحهای پژوهشی شهرداری توسط معاونتهای مختلف شهرداری انجام میشود تا جایی اعضای شورا آن را موازیکاری با مرکز مطالعات میدانند که در اثر ناکارآمدی مرکز مطالعات به وجود آمده است. امانی در این باره نیز توضیخ میدهد: مرکز مطالعات ما پژوهشهای راهبردی را انجام می دهند و معاونتهای ما پژوهشهای کاربردی. این تقسیم کاری است که بین معاونتها و مرکز مطالعات انجام شده است.