گروه راه و شهرسازی نیره خادمی
موافقت مجلس با تجاری‌سازی بخشی از حیاط مدارس هفته گذشته از سوی وزیر آموزش و پرورش اعلام شد اما این طرح به خصوص در تهران در حالی قابلیت اجرا دارد که با طرح‌های تفصیلی و جامع شهر منافات نداشته باشد ضمن اینکه به اعتقاد رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران، مسوولان آموزش و پرورش برای تغییر کاربری باید مجوزهای کمیسیون ماده 5 و شورای عالی معماری و شهرسازی را کسب کنند.
صدور مجوز تجاری‌سازی ۲۰درصد فضاهای آموزشی شهرستان ساوجبلاغ برای رسیدن به استقلال مالی مدارس، تامین هزینه‌های جاری و تهیه تجهیزات آموزشی در سال 91 نقطه آغازی بود تا این وزارتخانه هم در کش و قوس بحران‌های مالی دولتی بطور جدی سیاست‌های درآمدزایی را در پیش بگیرد. این سیاست‌ها سه سال بعد در خراسان شمالی پی گرفته شد زمانی که عبدالله رحیمی، معاون توسعه منابع و پشتیبانی آموزش و پرورش خراسان‌شمالی هم عایدات این طرح را تنها در شهرستان بجنورد ماهانه 12میلیون تومان اعلام کرد. قرعه بعدی هم در سال 93 به نام مدارس حاشیه خیابان شهرستان سبزوار افتاد و حسن محرابی‌فر، معاون پشتیبانی و توسعه مدیریت آموزش و پرورش سبزوار این اقدام را باعث افزایش توان اقتصادی مدارس عنوان کرد. اکنون هم این موضوع از سوی فانی، وزیر آموزش و پرورش مطرح شده است؛ صحبتی که وزارتخانه‌یی آموزشی را به سمت مادی گرایی خواهد برد. اما فارغ از اینکه اقدامات اقتصادی برای این وزارتخانه تا چه میزان می‌تواند ماموریت اصلی آن را تحت تاثیر خود قرار دهد و هویتش را خدشه‌دار کند، باید به این مساله اندیشید که آیا تجاری‌سازی مدارس از لحاظ شهرسازی امکان پذیر است؟
در صورت مثبت بودن پاسخ، انجام این کار چه ملزوماتی دارد؟ محمد سالاری، رییس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران در این باره به «تعادل» می‌گوید: اکنون مدیریت تمامی شهرهای کشور دارای طرح‌های جامع و تفصیلی هستند بنابراین تمامی ارگان‌ها، سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها، اشخاص حقیقی، اشخاص حقوقی و شهروندان باید براساس مفاد همین طرح‌های جامع و طرح تفصیلی شهرها عمل کنند و طبق پهنه‌های مصوب در این طرح‌ها نسبت به ایجاد کاربری جدید یا تغییر کاربری اقدام کنند.
او با اشاره به پهنه‌هایی که در طرح تفصیلی تهران تعریف شده است، می‌افزاید: فضاهای آموزشی در طرح تفصیلی تعریف و مشخص شده‌اند، همگی با فضاهایی در حوزه کاربری‌های آموزشی تثبیت شده هستند، بنابراین آموزش و پرورش نمی‌تواند این مدارس را به کاربری تجاری، کاربری اداری یا هر کاربری دیگری با ارزش افزوده بیشتر تغییر دهد.
سالاری تغییر کاربری بخشی از زمین مدارس به تجاری را براساس مفاد طرح تفصیلی خلاف دانسته و می‌گوید: درون تمامی فضاهای آموزشی که درحال حاضر در کشور موجود هستند، فعالیت آموزشی انجام می‌شود و مسوولان نمی‌توانند به راحتی این فضاها را تغییر کاربری دهند؛ مگر اینکه موضوع تغییر کاربری به کمیسیون ماده 5 و شورای عالی شهرسازی و معماری برود و فرآیند قانونی خود را طی کند.
آموزش و پرورش درگیر درآمدزایی نشود
اما آیا درست است که یک وزارتخانه آموزشی به فعالیت‌های اقتصادی رو بیاورد و درآمدزایی به عنوان یکی از دغدغه‌های آن مطرح شود؟ رییس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران در این باره می‌گوید: من این نگاه را نمی‌پسندم و وزارتخانه‌یی مثل آموزش و پرورش باید در حوزه آموزشی، پرورشی، علمی، پژوهشی و تحقیقی سیاست‌گذاری کند و وزیر آن، خود را درگیر موضوع‌های مالی و مادی نکند.
درآمد تجاری‌سازی مقطعی است
شاید در نگاه اول ایده درآمدزایی از این طریق برای آموزش و پرورش ایده‌یی خلاقانه باشد اما آیا می‌تواند در بلندمدت پاسخی برای مشکلات مالی این وزراتخانه باشد؟ محمد سالاری البته معتقد است که وزارتخانه در طولانی مدت به هدف خود نخواهد رسید. او می‌گوید: شاید وزارتخانه آموزش و پرورش در یک مقطع زمانی بتواند از این طریق برای مدارس و فضاهای آموزشی کسب درآمدی داشته باشد اما این درآمدها با یک چشم بر هم زدن از بین می‌رود و دوباره مشکلات زیادی باقی خواهد ماند.
این نگاه که وزارتخانه‌ها و حتی شهرداری‌ها به جای بررسی‌های کارشناسی درباره بودجه‌های پایدار برای وزارتخانه، سازمان و نهادهای خود به طور مقطعی تغییر کاربری را در دستور کار خود قرار می‌دهند نگاه درستی نیست و هیچ دردی از آموزش و پرورش یا شهرداری حل نخواهد کرد.
حل مشکلات با مدیریت یکپارچه شهری
رییس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران تحقق مدیریت یکپارچه شهری را اصلی‌ترین راه‌حل رفع مشکلات اقتصادی دستگاه‌ها دانسته و توضیح می‌دهد: ما باید به دنبال راهکارهای دیگری برای درآمدزایی باشیم که پایدار باشد تا صرف هزینه نگهداری فضاهای آموزشی شود.
شاید بهترین راه رسیدن به درآمدهای پایدار تحقق مدیریت یکپارچه شهری باشد که در کنار آموزش و پرورش، همه وزارتخانه‌ها، نهادها و سازمان‌هایی که ذی مدخل هستند در درون شهرها به یک مدیریت واحد شهری واگذار شوند تا مدیریت شهری و شهرداری‌ها بهتر آنها را اداره کنند.
ساخت مغازه در مدارس بی‌معنی است
سخنان محمد سالاری، رییس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران در شرایطی است که نایب‌رییس این کمیسیون در گفت‌وگو با «تعادل» روایت دیگری از تجاری‌سازی مدارس دارد. محمد مهدی تندگویان می‌گوید: تاکنون که هیچ طرح و پیشنهادی در این باره به ما ارائه نشده است. البته ما پیش از این به آموزش و پرورش پیشنهاد کرده بودیم که پلاک‌های مدارسی را که در پهنه‌های تجاری مانند خیابان ولیعصر، بلوار کشاورز و جاهایی از این قبیل قرار دارند را به ما معرفی کنند.
آموزش و پرورش می‌تواند با ارزش بهینه‌یی که با واگذاری یا فروش اینگونه مدارس که در راسته‌های تجاری هستند کسب می‌کند چندین مدرسه احداث کند اما تا به امروز در این باره به نتیجه‌یی نرسیده‌ایم.
او البته با اعلام موافقت ضمنی آموزش و پرورش با این پیشنهاد می‌افزاید: آموزش و پرورش هم پذیرفته است که هیچ لزومی ندارد در یک سری پهنه‌ها و راسته‌هایی که دسترسی آنها تجاری است مدرسه وجود داشته باشد. هیچ نهادی هم تعریف نکرده است که حتما باید برِ خیابان‌های اصلی مدرسه ساخته شود.
می‌توان مدارس موجود در این مکان‌ها را چندین پلاک عقب‌تر منتقل کرد. در عین حال از منفعت فروش این املاک که در رده بالایی هم قرار دارد می‌توان برای آموزش و پرورش ارزش بهینه ایجاد کرد که در واقع یک کار عام‌المنفعه برای شهر تهران است.
نایب‌رییس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران درباره طرحی که اخیرا از سوی وزیر آموزش و پرورش مطرح شده است، می‌گوید: من این خبر را از رسانه‌ها شنیده‌ام اما هنوز جزییات آن را نمی‌دانم به همین دلیل نمی‌توانم قطعا نظر مخالف یا موافق درباره آن بدهم. البته کلیت طرح چیزی نیست که من با آن موافق باشم. به عقیده من بی‌معنی است که بخشی از حیاط مدرسه تبدیل به مغازه شود اما پیشنهادی که به آنها ارائه کردیم کاملا منطقی و به نفع آموزش و پرورش است.
آمار مدارس را نمی‌دهند
چه تعداد مدارس در تهران هست که قابلیت فروش و واگذاری داشته باشد؟
سوالی که این عضو کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران پاسخی برای آن ندارد و می‌گوید: تا امروز آموزش و پرورش آماری از این مدارس به ما نداده است درحالی که چندین بار این موضوع را با آنها مطرح کرده‌ایم. حتی در جلسه آخری که رییس سازمان نوسازی مدارس مهمان شورای شهر تهران بود هم رییس شورا چندین بار بر اهمیت این اقدام در راستای منافع شهر و آموزش و پرورش تاکید کرد اما هنوز هیچ آماری از طریق این سازمان به ما داده نشده است.
حال دلیل اینکه چرا مسوولان آموزش و پرورش به درخواست شورای شهر تمکین نمی‌کنند هنوز برای ما مشخص نیست. او می‌افزاید: معتقدم اشتباه است، آموزش و پرورش در پهنه‌هایی که قابلیت تجاری دارد و می‌توان از آن بهره‌برداری تجاری کرد تا ارزش افزوده خوبی برای آموزش و پرورش داشته باشد، بهره‌برداری آموزشی کند.
البته پیش از این اسفندیار چهاربند، مدیر آموزش و پرورش شهر تهران تلویحا درباره پیشنهاد کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران سخنانی را ارائه کرده بود. او گفته بود: کاربری برخی از مدارسی که در بافت تجاری هستند، به تجاری تغییر می‌یابد تا از درآمدش مدارس جدید ساخته شود البته کاربری هیچ مدرسه فعالی را به تجاری تغییر نمی‌دهیم و از هزینه تبدیل این کاربری‌ها در مناطق حاشیه‌یی شهر مدرسه جدید ساخته می‌شود.
با وجود این، هفته گذشته نیز نمایندگان مجلس در جریان رسیدگی به لایحه تاسیس و اداره مدارس و مراکز آموزشی و پرورشی غیردولتی ماده 12 آن را به به تصویب رساندند و بر این اساس به وزارت آموزش و پرورش اجازه داده شد که مطابق قوانین و مقررات، زمین و ساختمان‌های مازاد بر نیاز خود را به صورت اجاره یا فروش به موسسان مدارس غیردولتی واگذار کند.
آن طور که از سخنان مسوولان آموزش و پرورش بر می‌آید، بحث تجاری‌سازی مدارس چه به شکل ساخت مغازه در حیاط مدارس و چه به صورت تغییر کاربری به تجاری هنوز با سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس آموزش و پرورش مطرح نشده است.
درحالی که این سازمان به ریاست مرتضی رییسی، مجری نهایی طرح‌هایی از این قبیل است که از سوی وزارت آموزش و پرورش ابلاغ می‌شود. بنابراین هر زمان که این طرح نهایی شود آموزش و پرورش استان‌ها باید مدارسی را که قابلیت تجاری‌سازی دارند را تفکیک کرده و آمار و مشخصاتشان را به سازمان نوسازی مدارس بدهند تا این سازمان نیز برای بررسی‌های کارشناسی، طراحی و ساخت اقدام کند.
