گروه اقتصاد اجتماعی
ایران بعد از اجرایی شدن برجام، شاهد اتفاقاتی بوده که نه تنها در دوران تحریمها، که در تاریخ انقلاب اسلامی بیسابقه بوده است. خرید هواپیماهای نو، ورود مستقیم سامانههای پدافندی برد بلند به کشور و رشد بینظیر ورود گردشگران خارجی از این دست اتفاقات بوده است. در جدیدترین رویداد، وزارت خزانهداری امریکا مجوزی صادر کرده که به تولیدکنندگان امریکایی اجازه میدهد دامنه صادرات تجهیزات پزشکی و محصولات کشاورزی را به ایران گستردهتر کنند. اما این اتفاق چه تاثیری بر بخشهای سلامت و کشاورزی کشور خواهد داشت؟ «تعادل» این مساله را در گفتوگو با دبیر انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی ایران و یک کارشناس اقتصاد کشاورزی بررسی میکند.
به گزارش تسنیم، خزانهداری امریکا محدودیتهای صادرات کالاها و تجهیزات پزشکی و کشاورزی به ایران را کاهش داد و اجازه اعزام کارشناسان امریکایی برای آموزش نحوه استفاده از تجهیزات پزشکی به همتایان ایرانی شان را صادر کرد. به نظر میرسد دولت باراک اوباما در آخرین تلاش خود برای تسهیل اجرای برجام قبل از روی کار آمدن دونالد ترامپ، اجازه اعزام کارشناسان امریکایی برای آموزش نحوه استفاده از تجهیزات پزشکی به همتایان ایرانی شان را صادر کرده است.
بر اساس این گزارش، اداره کنترل داراییهای خارجی خزانه داری امریکا (اوفک) روز پنجشنبه با صدور دستورالعملهایی جدید، فروش دارو، تجهیزات پزشکی و کالاهای کشاورزی به ایران را آسانتر کرد. اوفک در این دستورالعمل جدید به شرکتهای مرتبط اجازه داده که کارشناسان امریکایی را برای آموزش نحوه کار و نگهداری از تجهیزات پزشکی به ایران اعزام کنند.
در این دستورالعمل آمده است: «اوفک مجوزهای عمومی فعلی را گسترش میدهد تا ارائه خدمات آموزشی بابت استفاده ایمن و موثر یا به کارگیری محصولات کشاورزی، دارو و تجهیزات پزشکی را مجاز سازد.» به گفته تایلر کولیس، عضو شورای ملی ایرانی امریکایی دولت امریکا «یک تابو را شکسته است، این گام رو به جلو مهمی است.»
دستورالعمل جدید اوفک شامل اعطای مجوزهای جدید یا توسعه مجوزهای قبلی برای آموزش، تعویض قطعه، نرم افزارها و خدمات مورد نیاز برای نگهداری تجهیزات پزشکی است. در این دستورالعمل آمده است: «اداره کنترل داراییهای خارجی خزانه داری امریکا مقررات مربوط به معاملات و تحریمهای ایران را اصلاح میکند... تا محدوده تجهیزات پزشکی و کالاهای کشاورزی مجاز به صادرات یا صادرات مجدد به ایران را گسترش دهد.» در این دستورالعمل همچنین در مورد مفهوم دو اصطلاح «کالاهای دارای منشأ ایرانی» و «کالاهای با منشأ ایران» توضیحاتی ارائه شده است.
اما این مجوز چه تاثیری بر بخشهاس سلامت و کشاورزی ایران خواهد داشت؟ برای پاسخ دادن به این پرسش، باید سراغ فعالان و کارشناسان این دو بخش رفت.
تعمیم خاص به عام
هنگامی که صحبت از تسهیل واردات مطرح میشود، تولیدکنندگان نگران میشوند. هرچه باشد کالای خارجی رقیبی برای تولیدات داخلی است که گاهی اوقات برای رقابت و باقی ماندن در بازار نیاز به حمایت دارد. اما برخی کالاها هستند که وارداتشان حتی میتواند تولیدکننده را نیز خوشحال کند. تجهیزات پزشکی از این دست کالاها هستند؛ چراکه سلامت جامعه به دسترسی مردم به این تجهیزات بستگی دارد. «تعادل» برای آگاهی از مواضع تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی ایرانی سراغ رضا کمپانی، دبیر انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان تجهیزات پزشکی ایران رفته است. کمپانی در جواب این سوال که آیا تولیدکنندگان از اقدام اوفک برای تسهیل صادرات تجهیزات پزشکی به ایران نگران هستند میگوید: «به هر حال این اقدام میتواند منجر به ورود آسانتر جدیدترین تکنولوژی پزشکی به کشور شود که قطعا بر ارتقای نظام سلامت تاثیر مثبت خواهد داشت، بنابراین از دید ما اقدام مثبتی است.» البته کمپانی به این موضوع اشاره میکند که واردات تجهیزات پزشکی امریکایی به ایران پیش از این نیز رواج داشته است، چراکه بر اساس موازین بشردوستانه، این تجهیزات از تحریمها مستثنی بوده و واردکنندگان میتوانستند با
ارائه درخواست مجوز به اوفک، برای واردات محصولات مورد نظر خود مجوز دریافت کنند، اما به نظر میرسد اکنون خزانهداری امریکا این مجوز را به صورت عمومی صادر کرده تا کار برای صادرکنندگان امریکایی و واردکنندگان ایرانی راحتتر باشد.
اما آیا این واردات به تولیدات ملی ضربه نمیزند؟ کمپانی میگوید: «این دیگر وظیفه دولت است تا از این ضربه جلوگیری کند. بهترین راهکار این است که واردات تجهیزاتی که نمونه با کیفیت آنها در ایران تولید میشود، محدود شود، و کالاهایی وارد شوند که مشابه یا جایگزین ایرانی ندارند. مانند تجهیزات تصویربرداری پزشکی که بهترین نمونههای آن را تولیدکنندگان امریکایی در بازار عرضه میکنند.
اجازه هست، تقاضا هم هست؟
هرچند تسهیل واردات تجهیزات پزشکی مایه مسرت است، اما موضوع در مورد محصولات و کالاهای کشاورزی فرق میکند. درست است که این دست محصولات استراتژیک محسوب میشود، ولی از آنجا که توان تولید آنها در کشور موجود است یا توانایی خرید آن در بازار رقابتی بینالمللی وجود دارد، لذا این سوال مطرح است که آیا تسهیل واردات آنها از تولیدکننده امریکایی میتواند تاثیر به خصوصی بر بخش کشاورزی ایران داشته باشد؟ «تعادل» این سوال را با بهاالدین نجفی، کارشناس اقتصاد کشاورزی میکند. او در پاسخ میگوید: «صدو. ر مجوز یک بحث است اما وجود تقاضا بحث دیگری است. مسلما این مجوز میتواند کار را برای صادرکننده امریکایی و واردکننده ایرانی ساده کند، اما باید دید که آیا تقاضا برای این کالاها و محصولات در ایران وجود دارد؟
به گفته نجفی، اکنون در ایران دسترسی به پیشرفتهترین تجهیزات تولید کشاورزی تولید داخل و موجود در بازار بینالمللی وجود دارد و ورود امریکا تنها به افزایش یک عرضهکننده منجر خواهد شد. او در مورد محصولات کشاورزی میگوید که اکنون ظرفیت واردات برنج، ذرت، و دانههای روغنی از امریکا وجود دارد. ایالاتمتحده امریکا همچنین یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گندم در جهان است، اما به نظر نمیرسد که مجوز اوفک تاثیری بر صادرات گندم این کشور بگذارد. چراکه به اعتقاد این کارشناس اقتصاد کشاورزی: «گندم کالایی استراتژیک است و ایران به تازگی در تولید آن خودکفا شده است، بنابراین به نظر نمیرسد ایران تمایلی به خرید گندم امریکایی داشته باشد.»
همانطور که پیشتر مطرح شد، از طرفی مجوز صادرات تجهیزات پزشکی امریکایی به ایران پیش از این نیز رواج داشته اما به خاطر طبقهبندی و برداشتهای کاربرد دوگانهیی که از آن میشد محدود بود و از طرف دیگر به نظر نمیرسد تقاضای چندانی برای گندم آن کشور در بازار ایران وجود داشته باشد. بنابراین میتوان گفت که این اقدام اوفک بیش از آنکه تصمیمی اقتصادی باشد، میتواند به عنوان گامی برای تابوشکنی، تقویت برجام و عادیسازی روابط میان دو کشور تلقی شود. در این میان، شاید صنایع روغنکشی و آردسازی ایران برندگان مستقیم این مجوز باشند؛ چراکه با وجود خودکفایی در تولید مواد خام، هماکنون ظرفیت این صنایع بسیار بیشتر از مواد خام مورد نیازشان در بازار ایران است و از آنجاکه ایالات متحده امریکا از بزرگترین تولیدکنندگان دانههای روغنی و گندم در جهان به شمار میآید، این صنایع میتوانند با واردات محصول اولیه، اقدام به تولید محصول برای بازارهای جهانی کنند.