گروه اقتصاد اجتماعی
هرچند زمان تولد دو کلمه «عدالت» و «توسعه» بسیار دور از یکدیگر است که یکی مفهومی پیشینی است و دیگری مفهومی نو، اما باز در میان کلمات، خواه میان گفت‌وگوها و خواه روی کاغذ، به آسانی کنار هم می‌نشینند. با این همه، در عمل، گاهی قدر دو مفهوم نامربوط، از هم دورند. به همین سبب دیروز دانشگاه الزهرا میزبان دومین همایش از سلسله همایش‌های «توسعه عدالت آموزشی»، با عنوان «پیش دبستانی، زیربنای توسعه عدالت آموزشی پایدار» بود تا کوششی باشد در دستیابی به راهی برای هم بستگی این دو مفهوم. این همایش از ساعت
45: 7 دقیقه صبح آغاز شد و در 4 بخش تا ساعت 18 عصر ادامه یافت. انسیه خزعلی، رییس دانشگاه الزهرا و میزبان و نخستین سخنران این همایش گفت: «مساله پیش دبستانی ضمن اینکه محور بزرگی در مسیر عدالت است، از محورهای اصلی و کشف استعدادهای ایران اسلامی نیز به شمار می‌آید.» او ادامه داد: «بحث آموزش و سوادآموزی ارتباط تنگاتنگی با جنبه‌های مختلف فقر از لحاظ فرهنگی، جغرافیایی و ارتباطی دارد.» او افزود: «اگر برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشیم، می‌توانیم خلأ فقر را پرکنیم و به عدالت نزدیک‌تر شویم.»
رییس دانشگاه الزهرا گفت: «در سال‌های گذشته این مساله در آموزش و پرورش مطرح شد اما در برخی از استان‌ها انجام نگرفت. اگر این مساله به درستی انجام نشود، به بی‌عدالتی منجر خواهد شد.» او ادامه داد: «اختیاری شدن و پولی بودن پیش‌دبستانی در برخی استان‌ها موجب شده است تا برخی خانواده‌ها از ورود فرزندشان به این دوره جلوگیری کنند.
یعنی اینگونه به نظر می‌رسد کسانی که تمکن مالی دارند، از ابتدا جلوتر هستند که این مساله به‌شدت خطرناک است و اینگونه ما بذر بی‌عدالتی را می‌کاریم.»
در ادامه این همایش، میثم هاشم خانی، پژوهشگر اقتصاد اجتماعی، گفت: «اقتصاددانان باید با آموزش و پرورش آشتی کنند تا از محکومیت کودکان فقیر به فقر مادام‌العمر جلوگیری شود و ۱۱ میلیارد نفر/ساعت از کودکان و نوجوانان ایرانی در هر سال مدیریت شوند. باید سهم بهینه بودجه آموزش و پرورش از تولید ناخالص ملی محاسبه و میزان بهینه تمرکز در سیاست‌های مدیریتی و بودجه‌یی تامین شود و جایگاه آموزش و پرورش در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی طراحی شود.
طبق محاسبات بر اساس داده‌های خام آمارگیری بودجه سرپرست خانوار به مرکز آمار ایران در سال ۹۴، ۴۴درصد از افراد بی‌سواد، ۱۶درصد تحصیلات دبیرستانی یا دانشگاهی، ۱۵درصد تحصیلات راهنمایی، ۲۵درصد ابتدایی یا کمتر از آن را دارا بودند.»
او به پیش‌دبستانی‌ها اشاره کرد و گفت: «حدود ۶۷درصد مردودی‌های سال اول و دوم دبستان در ۹ استان دو زبانه متمرکز هستند که ۲۲درصد مربوط به استان سیستان و بلوچستان است. در ۹ استان دوزبانه با یک‌درصد رشد پوشش پیش‌دبستانی در سال بعد سه دهم‌درصد از مردودی‌های سال اول دبستان کم شده است.» او راه‌حل‌ها هدف‌گذاری شفاف، پایش شفاف و گزارش‌های آماری عمومی سالانه و تمرکز بیشتر بر پروژه‌های تاثیرگذار از طریق ارزیابی اثرگذاری دانست و ادامه داد: «در فقیرترین دهک درآمدی هزینه سالانه آموزش کودکان در سال ۹۳، ۴۰۱ هزار ریال و در سال ۹۴، ۳۹۲ هزار ریال بوده است.» هاشم خانی گفت: «درصد خانوارها با مخارج آموزشی زیرِ ماهانه هزار تومان برای هر فرزند دانش‌آموز، در استان بوشهر نزدیک به ۴۹ درصد، برای استان کردستان نزدیک به ۵۵درصد و در استان سیستان و بلوچستان نزدیک به ۷۰درصد است که منبع آن محاسبات بر اساس داده‌های خام آمارگیری بودجه خانوار مرکز آمار ایران در سال ۹۴ بوده است.»
۵۰ میلیارد تومان برای مناطق محروم و دوزبانه
پس از هاشم خانی، محمدرضا واعظ مهدوی، معاون علمی آموزشی سازمان برنامه و بودجه گفت: «قانون اساسی بر آموزش همگانی و مساوات حقوق شهروندی تاکید دارد.» او با اشاره به تقویت و گسترش پیش‌دبستانی‌ها در مناطق محروم ادامه داد: «اعتبار ۵۰ میلیارد تومانی برای توسعه دوره پیش دبستانی در مناطق محروم و دوزبانه اختصاص داده شده است. البته این بودجه هنوز به صورت کامل تخصیص نیافته است.» او افزود: «در یک نظام پایدار بودجه‌یی باید نسبت درآمد به هزینه برابر باشد اما درآمد ما ۱۶۰ هزار میلیارد تومان و هزینه ۲۳۰ هزار میلیارد تومان است.»
واعظ مهدوی گفت: «کشورهایی که آموزش و پرورش قدرتمندی دارند، منابع درآمدی قوی نیز دارند. » او ادامه داد: «چاره ما رسیدن تعادل به نظام مالی است و باید درآمد و هزینه‌ها تطبیق پیدا کند و این بیماری مزمن باید روزی درمان شود.» او افزود: «برای آموزش ۱۰ هزار نوآموز ۲۵ میلیارد ریال اعتبار صرف شده که این موضوع نشان از این دارد که آموزش پیش‌دبستانی در بودجه دولت دیده می‌شود.»
او با مقایسه بودجه سال ۹۲ و لایحه بودجه‌یی سال ۹۶، گفت: «منابع بودجه ملی دولت در سال ۹۲، ۲۱۰ میلیارد تومان بود که در لایحه سال ۹۶، ۳۲۰ میلیارد تومان در نظر گرفته و پیش بینی شده است. این موضوع ۵۲درصد رشد بودجه در لایحه سال ۹۶ را نشان می‌دهد.» او با بیان اینکه رفاه اجتماعی با رشد ۹۳ درصدی در سال ۹۲ از ۳۷ میلیارد تومان به ۷۲ میلیارد تومان در لایحه ۹۶ رسیده است، افزود: «همچنین در بخش آموزش و تحقیقات از ۲۱ میلیارد تومان در سال ۹۲ به ۴۷ هزار میلیارد تومان در لایحه ۹۶ رسیده است.»
معاون علمی آموزشی سازمان برنامه و بودجه با بیان اینکه باید در اقتصاد مقاومتی به افزایش سهم مالیاتی نیز توجه شود، گفت: «عده‌یی شرافتمندانه کار می‌کنند و مالیات می‌دهند. عده‌یی نیز از پرداخت مالیات سر باز می‌زنند. راه توسعه و رسیدن به خدمات خوب، داشتن درآمد خوب و مکفی برای کشور است و تکیه بر درآمد نفت، ناپایدار است.» او ادامه داد: «۴۰درصد از اقتصاد ایران، همانند بورس، کارخانجات مناطق محروم، سود سپرده‌های بانکی قانونا از پرداخت مالیات معاف هستند و ۲۰درصد هم از مالیات فرار می‌کنند و فقط ۳۷ تا ۴۰درصد از اقتصادمان مالیات می‌دهند. لذا با نسبت ۶درصد مالیات نسبت به تولید داخلی وضعیت‌مان بهتر از این نخواهد شد.»
سیاست نظام، حفظ زبان‌های محلی است
غلامعلی حداد عادل، رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در ادامه همایش «پیش‌دبستانی زیربنای توسعه عدالت آموزشی پایدار»، گفت: «بهترین عدالت، عدالت آموزشی است چرا که یک رفاه مستمر را ایجاد می‌کند.» او ادامه داد: «مساله دوزبانگی در کشور ما یک واقعیت است و باید آن را شناخت و عالمانه تدبیر کرد. دوزبانگی باید از طریق دولت و مسوولان آموزش و پرورش مورد توجه قرار گیرد؛ در غیر این صورت مورد توجه دشمنان و بدخواهان قرار می‌گیرد که سوءاستفاده خواهند کرد.» او افزود: «اگر دانش‌آموز به زبان رسمی و ملی مسلط نشود، دچار ضعف کامل آموزشی می‌شود.»
رییس فرهنگستان زبان، با بیان اینکه بهترین راه، توسعه و تقویت پیش‌دبستانی‌ها است، گفت: «طبق قانون اساسی، خط و زبان رسمی کشور، فارسی است و آموزش زبان و ادبیات قومی و محلی در کنار این زبان بلامانع است.» او ادامه داد: «سیاست نظام جمهوری اسلامی، حفظ زبان‌های محلی و قومی است، به‌طوری که صدا و سیما باید حداقل 8ساعت به زبان محلی توجه داشته باشد.» حداد عادل با انتقاد از راه‌اندازی پیش‌دبستانی غیردولتی در مناطق محروم گفت: «این شیوه در مناطق محروم قابل اجرا نیست. کمیسیون آموزش و تحقیقات ۵۰ میلیارد تومان برای توسعه پیش‌دبستانی در مناطق محروم تخصیص داده که متاسفانه تنها ۱۵ میلیارد تومان آن تخصیص داده شده است.»
وی با بیان اینکه باید پیش‌دبستانی در روستاهای محروم رایگان باشد، گفت: «در مناطق محروم افراد به دلیل پرداخت هزینه، فرزندان‌شان را به پیش‌دبستانی نمی‌فرستند.»
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: «شورای عالی انقلاب فرهنگی، اجرای درس زبان‌های محلی در دانشگاه‌ها را منوط به بررسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی کرده است و ما این آمادگی را داریم که هر دانشگاهی تمایل به چنین واحد یا درسی دارد، همکاری‌های لازم را انجام دهیم.»
۵درصد کودکان دوزبانه افت تحصیلی دارند
در ادامه این همایش احمد میدری، معاون وزیر رفاه، گفت: «میزان دانش‌آموزانی که در مدرسه ثبت‌نام نمی‌کنند، مرگ کودکان زیر ۵ سال، کوتاه قدی و سوءتغذیه در همه کشورها کاهش یافته است به‌طوری که رتبه ایران بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۵ از ۷۵ به ۶۰ کاهش یافته، اما شرایط همچنان برای ما ناخوشایند است و مطلوب نیست.» معاون وزیر رفاه با اشاره به اهمیت پیش دبستانی‌ها گفت: «در استان خوزستان به‌طور متوسط افراد دوزبانه وجود ندارند و افت تحصیلی در پایه اول کمتر از ۲درصد است اما در شهر شادگان که اهالی آن دوزبانه هستند، افت تحصیلی به ۹درصد می‌رسد. یعنی ۵درصد کودکان دوزبانه افت تحصیلی دارند.»
او ادامه داد: «هنگامی که به خوزستان رفته بودیم خیلی از دوزبانه‌ها تمایل نداشتند فرزندان‌شان فارسی یاد بگیرند. لذا ما باید رویکرد خود را عوض کنیم. نظام آموزشی و بخش خصوصی نیز بستر آموزش زبان محلی یا عربی را فراهم کند تا آنان نیز به سمت زبان فارسی تمایل نشان دهند.» او افزود: «یکی از عوامل اصلی فقر کودکان دوزبانه بودن آنان است. باید پیش دبستانی‌ها را در این مناطق راه‌اندازی کنیم؛ چراکه عدم یادگیری زبان رسمی کشور برای آنان آسیب‌زاست.»
تهدید سونامی فقر حرکتی در آینده
مهرزاد حمیدی، معاون تربیت‌بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش، نیز در این همایش با اشاره به اهمیت آموختن سواد حرکتی به دانش‌آموزان گفت: «دانش‌آموزان، دانش‌آموزی که نمی‌تواند فعالیت کند را به بازی نمی‌گیرند.» او ادامه داد: «در آینده اگر زندگی ماشینی و فقر حرکتی ادامه یابد با سونامی فقر حرکتی مواجه خواهیم بود.» او افزود: «امروز در مدارس دوزبانه و مهدکودک‌ها، بازی‌های حرکتی و ورزشی باید جزو برنامه‌های آموزشی باشد تا نوآموزان با محیط مأنوس شوند.» معاون تربیت‌بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش گفت: «عزت و اعتماد به‌نفس، مهارت اجتماعی و سازگاری از مهم‌ترین عوامل موثر ارتباط اجتماعی دانش‌آموزان است که در بازی و حرکت به دست می‌آید.» او ادامه داد: «در حوزه پیش‌دبستانی و مقطع اول ابتدایی می‌توانیم سواد حرکتی را رشد دهیم و اگر کودک، الفبای حرکت را تجربه نکند بعدا در یک حرکت ساده ناتوان خواهد شد.»
حمیدی با بیان اینکه بازی و مشارکت بیشتر باعث مهارت‌های حرکتی بهتر در دانش‌آموزان می‌شود، گفت: «اگر در سن پیش‌دبستانی، نوآموز الفبای حرکتی را فرا گیرد بعدا در دویدن و ترکیبی از آنها می‌تواند استواری لازم را کسب کند.»
معاون وزیر آموزش و پرورش با تاکید بر اینکه در پیش دبستانی برای ارتباطات اجتماعی موثر باید بخش مهمی از فعالیت‌ها به ورزش و بازی‌های کودکانه اختصاص یابد، گفت: «بی‌توجهی به آن باعث می‌شود نسلی نامتعادل، کم توان و کم سواد حرکتی به وجود آید.» او در پایان گفت: «به جامعه هشدار می‌دهم که باید از سونامی‌های آینده و بیماری‌های غیرواگیر که جامعه را تهدید می‌کند، پیشگیری کرد.»
نرخ پوشش پیش‌دبستانی افزایش یافته است
رخساره فضلی، مدیرکل پیش دبستانی آموزش و پرورش، در سخنرانی‌اش در این همایش گفت: «دوره پیش دبستانی در نظام تعلیم و تربیت مورد توجه قرار گرفته است و در سند تحول بنیادین نیز به توسعه آن تاکید شده است.» او ادامه داد: «رشد مغزی کودکان تا ۸ سال است و هرچه پیش برویم تاثیر سرمایه‌گذاری بر ذهن و فکر افراد کمتر می‌شود.» مدیرکل دفتر پیش‌دبستانی وزارت آموزش و پرورش گفت: «نرخ پوشش پیش‌دبستانی در روستا ۱۹درصد بوده است که این نرخ سال گذشته به ۴۵درصد رسید.» او ادامه داد: «نظام آموزش و پرورش بر این تاکید دارد که خرده فرهنگ‌ها را به رسمیت بشناسد.
ما دو زبانگی را محرومیت نمی‌دانیم و به مناطقی که وزارت کشور شناسایی کرده و گفته محرومند ورود پیدا کردیم و مشخص شد اغلب مناطق محروم، مناطق دو زبانه هستند.» فضلی گفت: «اگر قرار باشد تنها نوآموزانی که خانواده‌های ثروتمند و باسواد دارند و خانواده‌هایی که دسترسی به رسانه دارند به پیش دبستانی‌ها بروند، فضای رشد آنان تصاعدی بالا می‌رود، کودکان مناطق محروم به دلیل فقر، عدم دسترسی به رسانه، والدین بی‌سواد و نظام تعلیم و تربیت فقیر، در آینده نیز در چرخه فقر خانواده قرار می‌گیرند و آنان بی‌سواد و فقیر می‌شوند.»
