گروه اقتصاد اجتماعی
صنعت سفر و گردشگری در بسیاری از کشورهای جهان یک فعالیت مهم اقتصادی به حساب می‌آید که بر روند رشد و توسعه اقتصادی کشورها، به خصوص کشورهای در حال توسعه تاثیر مثبت دارد. این صنعت یکی از صنایع رو به رشد در کشورهای در حال توسعه است که تاثیر اقتصادی بالقوه و بالفعل آن بر اقتصاد کشورها از جمله تولید، مصرف، سرمایه‌گذاری و اشتغال مشهود بوده است. کشور ایران نیز با توجه به جاذبه‌های توریستی فراوان ظرفیت بالایی در جذب گردشگر دارد و در فضای به وجود آمده در شرایط پس از تحریم، برای افزایش بهره‌برداری از این ظرفیت خیز برداشته است. اما با وجود اینکه طبق آمار بانک جهانی، تعداد گردشگران ورودی به کشور در سال‌های اخیر رشد داشته، اما مقایسه ایران با سایر کشورها نشان می‌دهد که رتبه ایران در شاخص رقابت‌پذیری گردشگری تغییر چندانی نداشته است. همچنین این آمارها نشان می‌دهد که اثر بخش گردشگری بر تولید ناخالص داخلی و ایجاد اشتغال در ایران در مقایسه با میانگین خاورمیانه و دنیا در جایگاه خوبی قرار ندارد. طاهره کریمی‌دستنایی گزارشی در این مورد تهیه کرده و معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران این گزارش را منتشر کرده است. در ادامه
خلاصه‌یی از این گزارش را می‌خوانید.
گردشگری و اقتصاد
صنعت سفر و گردشگری از طریق اثر بر GDP و اشتغال بر اقتصاد کشورها اثر می‌گذارد که این اثرگذاری به‌طور مستقیم، غیرمستقیم و القا شده واقع می‌شود. در ایران نیز بخش سفر و گردشگری بر اقتصاد کشور از این سه طریق اثرگذار است. آثار مستقیم گردشگری شامل اثراتی است که به‌طور مستقیم منجر به تغییر در تولید ناخالص داخلی و اشتغال می‌شوند. آثار غیرمستقیم گردشگری شامل هزینه‌هایی است که به‌طور غیرمستقیم بر تولید ناخالص داخلی و اشتغال در کشور اثر می‌گذارد و آثار القایی نیز شامل مخارج مستقیم و غیرمستقیم کارکنان آن صنعت است.
مطابق آمار شورای جهانی گردشگری و سفر، رشد مسافرت و گردشگری بر شاخص‌های اقتصاد کلان تاثیرگذار است؛ به‌طوری‌که در سال 2015 از میان 184کشور، ایران به رتبه 39 در «میزان ارزش افزوده ایجاد شده در گردشگری» در میان سایر کشورها دست یافت. همچنین در این سال کشور ایران از لحاظ سهم GDP گردشگری به کل تولید ناخالص داخلی رتبه 136 را از بین 184 کشور به دست آورد. علاوه بر موارد ذکر شده سرمایه‌گذاری در گردشگری در سال مذکور به 9.6هزار میلیارد تومان، هزینه‌یی که گردشگران ورودی در کشور می‌کنند به 3.4هزار میلیارد تومان و هزینه‌یی که گردشگران بومی می‌کنند به 48.3 هزارمیلیارد تومان رسید. در سال 2015 گردشگری کل (مستقیم و غیرمستقیم و القایی) در مجموع 79.3هزار میلیارد تومان به GDP کشور کمک کرد (سهم 6.7درصدی ازGDP). همچنین در مجموع 1.398هزار شغل (اعم از مستقیم و غیرمستقیم و القایی) توسط این صنعت در سال 2015 ایجاد شده است.
تولید ناخالص داخلی و گردشگری
صنعت گردشگری دارای اثرات مستقیم و غیرمستقیم بر تولید ناخالص داخلی است. اثر مستقیم گردشگری در تولید ناخالص داخلی در ایران در سال 2015 برابر با 29.44هزار میلیارد تومان (2.5درصد از GDP کل اقتصاد) برآورده شد است و تخمین زده شده که در سال 2016 این رقم با رشد 6.7درصدی به حدود 31.4هزار میلیارد تومان برسد. این رشد در درجه اول نشان‌دهنده فعالیت اقتصادی ایجاد شده توسط صنایعی مانند هتل‌ها، آژانس‌های مسافرتی، خطوط هوایی و سایر خدمات حمل و نقل مسافر (جز خدمات رفت و آمد) است. همچنین پیش‌بینی شده که تا سال 2026 مقدار سفر و گردشگری سالانه رشدی حدود 4.9درصدی داشته و به 50.52هزار میلیارد تومان با سهم 2.8درصدی از تولید ناخالص داخلی برسد.
اثر غیرمستقیم گردشگری در GDP شامل تولید ناخالص داخلی مشاغلی است که توسط هزینه‌های سرمایه‌گذاری در گردشگری ایجاد می‌شود که شامل فعالیت‌های سرمایه‌گذاری از جمله خرید هواپیمای جدید و ساخت هتل‌های جدید می‌شود. علاوه بر آن هزینه‌های دولت در این بخش که شامل فعالیت‌هایی مثل بازاریابی گردشگری و ارتقای حمل و نقل هوایی، خدمات امنیت، امنیت منطقه رفت و آمد مکرر، خدمات بهداشت منطقه رفت و آمد مکرر و غیره می‌شود. از دیگر اثرات غیرمستقیم در GDP خرید داخلی از کالاها و خدمات توسعه بخشی است که به‌طور مستقیم با گردشگران در ارتباط است. از جمله، خرید خدمات غذایی و تمیز کردن توسط هتل‌ها، خدمات سوخت و غذا توسط خطوط هوایی و خدماتIT توسط آژانس‌های مسافرتی.
در مورد اثر کل می‌توان گفت سهم کل سفر و گردشگری از تولید ناخالص داخلی (شامل اثرات گسترده‌تر سرمایه‌گذاری، زنجیره عرضه، هزینه دولت و اثرات درآمدی القایی) در سال 2015 تقریبا برابر با 79.3هزار میلیارد تومان بوده (سهم 6.7درصدی از GDP) و انتظار می‌رود در 2016 با رشد 5.9درصدی به حدود 83.99هزار میلیارد تومان برسد که سهم 6.8درصدی را از تولید ناخالص داخلی دربرمی‌گیرد. پیش‌بینی شده است که با فرض رشد 4.7درصدی سالانه، این رقم در سال 2026 برابر با 133میلیارد و 400میلیون تومان و سهم 3.7درصدی در تولید ناخالص داخلی باشد.
شغل‌هایی که ایجاد شده
صنعت سفر و گردشگری در سال 2015 به‌طور مستقیم 476هزار شغل ایجاد کرده که این میزان 1.9درصد از کل اشتغال است. انتظار می‌رود این میزان در سال 2016 با رشد 4.2درصدی مواجه شده و به 496هزار شغل برسد (همچنان سهم آن از اشتغال 1.9درصد است) پیش‌بینی‌ها حاکی از رشد سالانه 3.3درصدی در اشتغال بوده که برای سال 2026 انتظار میزان 627هزار شغل مستقیم می‌رود.
میزان اشتغال کل (مستقیم، غیرمستقیم و القایی) در سال 2015 برابر با یک میلیون و385 هزار و 500شغل است که معادل 5.6درصد از کل اشتغال را شامل می‌شود. پیش‌بینی می‌شود برای سال 2016 این مقدار با رشد 3.8درصدی مواجه شده و به رقم 1.452هزار شغل برسد. این رقم نیز 5.7 درصد از کل اشتغال را به خود اختصاص می‌دهد. پیش‌بینی‌ها برای سال 2026 نیز حاکی از رشد سالانه 3.1درصدی در اشتغال کل و رسیدن به 1.967هزار شغل و سهم 6.1درصدی از کل اشتغال کشور است.
صادرات نامرئی
پولی که توسط بازدیدکنندگان خارجی در یک کشور خرج می‌شود (صادرات بازدیدکننده) یک عنصر کلیدی در صنعت سفر وگردشگری است. در سال 2015 ایران 3.85هزار میلیارد تومان از این طریق درآمد کسب کرده است. در سال 2016 انتظار می‌رود این مقدار حدود 2.3درصد رشد کرده و به 3.93هزار میلیارد تومان برسد. بر اساس گزارش شورای جهانی گردشگری و سفر پیش‌بینی می‌شود در سال مذکور، ایران 5.067 هزار نفر توریست بین‌المللی را به خود جذب کند و در سال 2026 ورود توریست‌های بین‌المللی به میزان 8.5میلیون نفر برسد که 5.6479میلیارد تومان درآمد نصیب ایران می‌کند.
همچنین صنعت سفر و گردشگری اقدام به جذب سرمایه‌گذاری حدود 9.6هزار میلیارد تومان در سال 2015 کرده که انتظار می‌رود در سال 2016 این میزان 5.6درصد رشد کند. پیش‌بینی می‌شود در سال 2026، 17.75هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در سفر و گردشگری ایران انجام شود. سهم کل سرمایه‌گذاری در سفر و گردشگری از 3.2درصد در 2016 به 3.8درصد در 2026 خواهد رسید.
هزینه‌ها کدامند؟
چنانچه مخارج سفر را ناشی از دو نوع مخارج «سفرهای تفریحی» و «سفرهای تجاری» در نظر بگیریم؛ در سال 2015 مخارج سفرهای تفریحی (گردشگران وارد شده به کشور و گردشگران بومی) میزان 47.33هزارمیلیارد و مخارج سفرهای تجاری 4.77هزار میلیارد تومان بوده است. در واقع از کل مخارج سفر 90.8درصد را سفرهای تفریحی و 9.2درصد را سفرهای تجاری به خود اختصاص داده‌اند. انتظار می‌رود در سال 2016 پولی که در سفرهای تفریحی خرج می‌شود رشد 6.7درصدی داشته باشد و به رقم 50.5هزار میلیارد تومان برسد. در مورد سفرهای تجاری نیز انتظار می‌رود که مخارج آنها رشد 8.5درصدی در سال 2016 داشته باشد و به میزان 5.18هزار میلیارد تومان برسد.
چنانچه مخارج سفر را بر حسب نوع مسافر تقسیم‌بندی کنیم؛ در سال 2015 سهم مخارج گردشگران بومی از کل مخارج 92.6درصد بوده است. در مقابل مخارج مسافران بین‌المللی (وارد شده به کشور) تنها 7.4درصد را به خود اختصاص داده که به نسبت سهم کوچکی است. انتظار می‌رود هزینه‌یی که گردشگران داخلی در ایران می‌کنند به رشد 7.2درصدی و مخارجی که توریست‌های بین‌المللی در کشور انجام می‌دهند به رشد 2.3درصدی دست یابد.
اثر کل سفر و گردشگری در ایران ناشی از 37درصد اثر مستقیم، 41درصد اثر غیرمستقیم و 22درصد اثر القایی است که بر تولید ناخالص داخلی کل اثرگذار است. همچنین اثرات القایی شامل اثرات ناشی از زنجیره عرضه، سرمایه‌گذاری و هزینه جمعی دولت است.
در زمینه شاخص رقابت‌پذیری نیز رتبه ایران قابل توجه است. این شاخص در زمینه سفر و گردشگری در سال 2015 بین 141کشور و در سال 2013 بین 140کشور محاسبه شده که ایران در این میان به ترتیب رتبه 97 و 98 را به دست آورده است. البته این در حالی است که امتیاز کشور از 3.64 در سال 2013 به 3.32 در سال 2015 کاهش داشته است. بنابراین به نظر می‌رسد ایران در این زمینه عملکرد ضعیف‌تری نسبت به سال 2013 داشته است.
