گروه اقتصاد اجتماعی محمد مهدی حاتمی
شیر مادر اصلیترین غذایی است که کودکان در 2-1 سال ابتدایی زندگی شان باید با آن تغذیه شوند و هر چند شواهد نشان میدهند که فواید تغذیه کودک با شیر مادر بسیار زیاد است، به دلایل گوناگون در بسیاری از مناطق جهان کودکان تازه متولد شده از این فرصت محروم میمانند. به عنوان مثال هنوز هم بر سر میزان و شکل مرخصیهای زایمان و نیز اتخاذ رویکرد مناسب در مقابل شرکتهای تولیدکننده شیرهای مکمل شیر مادر، بحث و اختلاف نظر وجود دارد. با این حال، موسسه بهداشت لانست واقع در برزیل پژوهشی انجام داده و به بررسی ابعاد اقتصادی و اجتماعی تغذیه با شیر مادر پرداخته است. بنا بر نتایج این پژوهش، تغذیه با شیر مادر رابطه مستقیمی با درآمد فرد در دوران بزرگسالی دارد و افزون بر این جهان به دلیل محرومیت حدود 200میلیون کودک شیرخوار از شیر مادر، سالانه 300میلیارد دلار ضرر مالی در قالب رشدهای اقتصادی محقق نشده را به خود میبیند.
تغذیه کودک با شیر مادر میتواند بهترین شروع برای زندگی او باشد. از سوی دیگر، تغذیه کودک با شیر مادر به اندازهیی فواید اجتماعی دارد که به نظر میرسد دولتها هم باید هر چه در توان دارند انجام دهند تا زنان تشویق شوند در هر مکان و در هر زمانی خودشان به کودکشان شیر بدهند.
مغز کودکان در سه سال ابتدایی زندگی آنها تغییراتی اساسی را تجربه میکند. در این سه سال، اتصالات نورونی در مغز سریعتر از هر زمان دیگری شکل میگیرند و ساختار و کارکردهای مغز هم در همین زمان پایهگذاری میشوند. به عنوان نمونهیی از حجم اتفاقاتی که در این زمان برای مغز کودک رخ میدهند همین بس که توانایی صحبت کردن در کودکان در همین سه سال شکل میگیرد و نضج مییابد.
به گزارش «تعادل» به نقل از سازمان بهداشت جهانی، شواهدی که موید فواید مثبت تغذیه اختصاصی از شیر مادر در کودکان باشند، آن قدر زیادند که نمیتوان همه آنها را برشمرد. کودکانی که از شیر مادرانشان تغذیه میکنند در واقع افزون بر دریافت مواد غذایی مورد نیازشان امنیت و محبت را هم از مادرانشان دریافت میکنند و به همین جهت تاکیدات بر آن قرار گرفتهاند که تغذیه کودک از شیر مادرش اختصاصی باشد، به این معنی که مادر به کودک دیگری شیر ندهند. این موضوع از آن جهت حائز اهمیت است که همین حالا در برخی کشورهای در حال توسعه، هنوز هم نقش دایهها، کسانی که در ازای دریافت پول از کودکان نگهداری میکنند و حتی به آنها شیر میدهند، پر رنگ است. با وجود نقش اقتصادی این قبیل مشاغل در کشورهای در حال توسعه، باید نظری هم به فواید تغذیه اختصاصی کودک با شیر مادر خود افکند و فواید آن برای سلامتی و آینده کودک را هم در نظر گرفت.
درآمد بالاتر، نتیجه تغذیه با شیر مادر
پژوهشهای موسسه لانست نشان میدهند کودکانی که در 6 ماه ابتدایی پس از تولدشان تنها با شیر مادر تغذیه میکنند، شانس بیشتری برای رسیدن به سنین نوجوانی و بلوغ دارند. نتایج دیگر این پژوهش نشان میدهند کودکانی که بطور کامل از شیر مادر تغذیه کردهاند، معمولاً IQ بالاتری دارند و در مدرسهها هم بهتر از سایرین عمل میکنند. همین موضوع موجب میشود این دسته از کودکان بعدها در زندگی شان درآمد بالاتری داشته باشند. یافتههای موسسه لانست نشان میدهد در کشورهای با درآمد متوسط بالاتر، کسانی که بطور کامل با شیر مادر تغذیه کردهاند به ازای هر ساعت کار بطور متوسط 12درصد درآمد بالاتر نسبت به کسانی دارند که تغذیه شان بطور کامل با شیر مادر نبوده است. همین دسته از افراد در کشورهایی با درآمد متوسط پایین، حدود 16 درصد درآمد بالاتر به ازای هر ساعت کار دریافت میکنند. با این همه فواید تغذیه اختصاصی با شیر مادر در بسیاری از مناطق دنیا همچنان ناشناخته مانده است. در کشورهای با درآمد متوسط بالا، تنها یک کودک از هر پنج کودک، به مدت 12 ماه با شیر مادر تغذیه میشود و این در حالی است که در کشورهایی که درآمد متوسط پایین دارند، یک سوم از کودکان
6 ماهه تا 2 ساله به هیچوجه از شیر مادر تغذیه نمیکنند. این بدان معنی است که میلیونها کودک در سراسر جهان از مواد غذایی که برای رشد جسمی و ذهنی آنها ضروری است، محرومند و این در پیگیری و دسترسی به اهداف اجتماعی شخصی آنها در زندگی شان هم تاثیرگذار خواهد بود. بطور کلی میتوان این طور نتیجه گرفت که عدم تغذیه با شیر مادر به ضرر جامعه هم هست. افزون بر اینها، مطابق تخمینهای موسسه لانست، به دلیل عدم تحقق توانایی ذهنی کودکانی که بطور اختصاصی از شیر مادر تغذیه نکردهاند، جهان سالانه از حدود 300میلیارد دلاری که میتوانست خود را در قالب رشد اقتصادی به نمایش بگذارد، غافل میماند. دادههای جدید نشان میدهند اکنون حدود 200میلیون کودک در سراسر جهان از رشد جسمی و ذهنی کامل برخوردار نیستند و این موضوع عوامل گوناگونی دارد که یکی از آنها عدم دسترسی کودکان به شیر مادر است. اینکه کودک باید چه زمان و چه میزان شیر مادر دریافت کند، پرسشی است که مادران خود پاسخ آن را میدانند. با این حال، جمعیتهای حوزه جامعه مدنی و همین طور دولتها باید تلاش کنند تا جایی که میتوانند برای افزایش زمان و میزان شیر دریافتی از سوی کودکان تلاش کنند.
قانونگذاران هم میتوانند با وضع قوانینی به حمایت از شیردهی مادران به کودکانشان برخیزند. این قوانین شامل افزایش مدت مرخصیهای زایمان، افزایش سطح تسهیلاتی که مادران برای شیر دادن به کودکانشان دریافت میکنند و همین طور ارائه مشاوره به آنها و نیز مبارزه با شرکتهای تولید شیرهای جایگزین میشود.
نوزادان ثروتمند شیر بیشتری میخورند
تغذیه کودک با شیر مادر اما به نظر میرسد تنها وابسته به نظر و تصمیم شخصی مادر نباشد. موسسه لانست در سال 2015 هم در پژوهشی نشان داد مادرانی که در خانوادههای طبقات ثروتمند قرار میگیرند، تمایل بیشتری برای تغذیه کودکشان با شیر مادر دارند. شرکتکنندگان در این پژوهش کسانی بودند که در سال 1982 در پلوتاس واقع در برزیل به دنیا آمده بودند. نتایج نشان میداد کسانی که به مدت بیش از یک سال از شیر مادر تغذیه کرده بودند در مقایسه با کسانی که کمتر از یک ماه شیر مادر خوردهاند، دارای 3.76 واحد IQ بالاتر هستند و 0.91 سال بیشتر به مدرسه رفتهاند. نتایج پژوهش در مورد درآمد اما اندکی پیچیدهتر بودند. کسانی که بیش از یک سال از شیر مادر تغذیه کرده بودند در مقایسه با کسانی که در دوران نوزادی از شیر مادر محروم بودند، معادل 15درصد درآمد بیشتر داشتند حال آنکه کسانی که بین 6 ماه تا یک سال شیر مادر دریافت کرده بودند، 55درصد بیش از نوزادان محروم از شیر مادر درآمد داشتند. نکته اینجاست که این دادهها بدون در نظر گرفتن درآمد مالی خانوادهها در زمان تولد کودک محاسبه شدهاند.
سازمان بهداشت جهانی هم در تلاش است که تا سال 2050، نسبت کودکان 6ماهه تا 2 سالهیی را که بطور اختصاصی با شیر مادرانشان تغذیه میکنند، به دست کم 50درصد برساند. به همین جهت تلاشهایی در دست اقدام است که بتوان جانشینهای شیر مادر در بازار را محدود کرد، سیاستهای مناسبتری برای مرخصیهای زنان و نیز قوانین بازار کار طراحی کرد و دسترسی به حمایتها در ارائه تسهیلات مربوط به تغذیه با شیر مادر را افزایش داد.