گروه اقتصاد اجتماعی
نشست تخصصی «مواد سرطان زای پیرامون ما» صبح دیروز در محل سازمان محیط زیست برگزار شد. دراین برنامه سعید متصدی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: «عواملی که امروزه از فعالیت‌های انسانی در محیط زیست منتشر می‌شود، سبب بروز بیماری‌های گوناگون به ویژه سرطان می‌شود. متاسفانه 85درصد از سرطان‌ها، مربوط به فعالیت‌های انسانی بوده و عوامل ژنتیکی نقش اندکی در بروز این بیماری‌ها دارند. در این میان عوامل شیمیایی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند و بطور کلی آلاینده‌های هوا سرطان‌زا هستند که در این میان یک سری جزء آلاینده‌های خطرناک هستند.» وی با بیان اینکه اکنون حدود 30 آلاینده خطرناک مانند جیوه، نیکل و بنزن در مناطق شهری وجود دارند، ادامه داد: «مهم‌ترین آنها بنزن است که سازمان حفاظت محیط زیست اقداماتی برای کاهش غلظت آن انجام داده و آن را به حد استاندارد رسانده است، میزان حد مجاز سالانه غلظت بنزن 5ppb است که اکنون میزان آن در کلان‌شهرها به استاندارد نزدیک شده است و تمام اینها به کیفیت سوخت برمی‌گردد و با اضافه کردن افزودنی‌ها به سوخت این اتفاق می‌افتد.»
وجود بنزن در هوای تهران
وی با اشاره به اینکه آلاینده‌های سمی و خطرناک جای خود را در محیط‌های شهری باز کرده‌اند، تاکید کرد: متاسفانه آلاینده‌های موجود در هوا از نوع دی اکسید و بنزن بوده که در سال‌های 1390 تا 94، بیشترین روند تغییرات غلظت بنزن در محیط شهر تهران مشاهده شده است. سازمان محیط زیست از اواسط سال 92 حذف بنزین پتروشیمی را آغاز و اوایل سال 93 آن را از چرخه تولید و مصرف خارج کرد اما با این وجود در برخی مناطق شاهد بالا بودن میزان بنزن هستیم که به بخارات بنزین برمی‌گردد و تا پایان سال 95 نیز این مشکل برطرف می‌شود. در این شرایط اگر بخواهیم در محیط زیست برای پیشگیری از هرگونه بیماری اقدام کنیم، باید روی کاهش انتشار آلاینده‌ها از منبع حرکت کنیم از این رو یکی از برنامه‌های اصلی سازمان حفاظت محیط زیست، مدیریت منابع آلاینده از منبع است.»
تب داغ زباله سوزهای سرطان‌زا
متصدی ادامه داد: «علاوه بر ترکیبات احتراقی یک سری آالاینده‌ها مانند آزبست وجود دارد که سرطان زا هستند ازبست در لنت ترمز و برخی از قطعات خودرو مورد استفاده قرار می‌گیرد که در گذشته دور افرادی که با آن به تناسب شغل خود ارتباط مستقیم داشتند، بیمار می‌شدند. اما امروزه همه مردم با آن درگیر هستند بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست مصوبه ممنوعیت استفاده از آزبست را تهیه کرده است و با متخلفان برخورد می‌شود. البته چند سالی است تب استفاده از زباله‌سوز نیز در کشور رایج شده است. در حالی که گازهای فریون و داکسین‌ها که سرطان‌زا هستند، از آن متصاعد می‌شود.» دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت: فلزات سنگین از دیگر موادی هستند که با آنها روبرو هستیم که از سرب تا ترکیبات کادمیم را شامل می‌شوند، منبع سرب در کشور بنزین بود که با اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست، سرب از سوخت از سال 82 حذف شد و اکنون یک لیتر هم بنزین سرب‌دار در کشور تولید نمی‌شود. تمام این موارد باید در قالب یک سیستم سنجش و پایش مستمر انجام شود که براین اساس 188 ایستگاه پایش در کشور فعال است و تقریبا تمام آلاینده‌های پارامتریک را اندازه‌گیری می‌کند همچنین
برخی از آلاینده‌های خاص نیز در هشت کلان‌شهر پایش می‌شود. متصدی درخصوص میزان آلایندگی فلزات سنگین نیز بیان کرد: اختلالات ناشی از این فلزات موجب بروز انواع سرطان‌ها، افسردگی، آلزایمر، پارکینسون، اختلالات تنفسی، قلبی، عروقی و آسیب‌های کبدی می‌شود که تمامی این موادهای سمی باید در قالب سیستم پایش منظم و مستمر اندازه‌گیری شود.
12 روز هوای ناسالم در 4ماه گذشته
متصدی به ارتقای کیفیت هوا در چند سال اخیر اشاره کرد و گفت: در سال 92 حدود 45روز هوا ناسالم بود که در سال 94 به 32 روز کاهش یافت و امسال تا امروز در تهران فقط 12روز ناسالم داشتیم که نشان‌دهنده کاهش میزان آلاینده‌های هوا در کشور است. وی با بیان اینکه در برخی شهرها تعداد روزهای سالم سه برابر شده است، اظهار کرد: این ناشی از اقدامات و پیگیری‌های سازمان حفاظت محیط زیست و همکاری نهادهای ذیربط است که سوخت و خودروها به استاندارد یورو4 ارتقا یافته‌اند چون معتقدیم که باید آلاینده‌ها از مبنع مدیریت شوند.
وجود 30 آلاینده خطرناک در مناطق شهری
در ادامه این نشست تخصصی شینا انصاری، مدیرکل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست گفت: «مواد شیمیایی صنعتی و آفت کش‌ها در چارچوب کنوانسیون روتردام، 22 آلاینده آلی پایدار در چارچوب کنوانسیون استکهلم، جیوه و ترکیبات آن در کنوانسیون میناماتا، همچنین نقل و انتقال پسماندهای خطرناک و مدیریت صحیح زیست محیطی آنها در چارچوب کنوانسیون بازل و با مرجعیت سازمان حفاظت محیط زیست و همکاری دستگاه‌های ذیربط در کشور وجود دارد. وی درباره آلاینده‌های خطرناک هوا گفت: «این آلاینده‌ها مواد شیمیایی سمی و آن دسته از آلاینده‌هایی هستند که مسبب ایجاد تاثیرات منفی شدیدی بر سلامت بشر و حتی محیط زیست است، تهدیدی برای این دو محسوب می‌شوند که شامل 188 آلاینده خاص هستند و در دسته پتانسیل سرطان‌زایی تقسیم‌بندی شده‌اند. همچنین 30 آلاینده خطرناک (خاص) در مناطق شهری وجود دارد که شامل جیوه، کلرایدها، دیوکسین‌ها، بنزن، آرسنیک، سرب و آزبست هستند. وی ادامه داد: تمام این مواد خطرناک هستند و کشورها برای مقابله با انتشار آنها قوانین خاص خودشان را دارند به عنوان مثال مصرف آزبست در 40کشور اتحادیه اروپا ممنوع شده است که سازمان حفاظت محیط زیست نیز در
ایران مصرف این محصول را ممنوع کرده است. لازم به ذکر است که پایش و سنجش مبنای تصمیم‌گیری‌ها در مدیریت کلان است و هرگونه تصمیم‌گیری در مدیریت محیط زیست بدون پایش و اندازه‌گیری آلاینده‌ها انجام نمی‌شود، سازمان محیط زیست موظف است برای مردم اطلاع‌رسانی کند و همچنین اطلاعات لازم را در اختیار مدیران تصمیم‌گیر قرار دهد از این رو نیازمند مدیریت پایش هستیم.
وی اظهار کرد: «در افق 1404 برخورداری از سلامت و بهره‌مندی از محیط زیست سالم پیش بینی شده است که رسیدن به آنها با پایش مستمر محقق خواهد شد، زمانی می‌توان مدیریت صحیح داشت که پایش صحیحی از منابع طبیعی مانند آب، خاک و هوا داشته باشیم که یکی از کاستی‌های ما در این زمینه همین موضوع است.»
انصاری با بیان اینکه آمارهایی در کشور وجود دارد اما شاید از انسجام و پیوستگی کافی برخوردار نیست گفت: «189 ایستگاه پایش آلاینده‌ها در کشور وجود دارد که در 14 ایستگاه ترکیبات آلی فرار نیز اندازه‌گیری می‌شوند، اکنون امکان اندازه‌گیری از دی اکسین‌ها و فیوران‌ها که از زباله سوزها متصاعد می‌شوند در کشور وجود ندارد البته دراین راستا یک دستگاه آنالایزر خریداری کرده‌ایم که امیدواریم هرچه زودتر راه‌اندازی شود.»
مصرف 4محصول بیوتکنولوژی کشاورزی در ایران
مهناز مظاهری، معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط‌زیست از دیگر سخنرانان این نشست تخصصی بود. مظاهری گفت: سابقه بیوتکنولوژی به چهار هزار سال پیش از میلاد و استفاده از باکتری‌ها برای تولید پنیر و محصولات دیگر برمی‌گردد. نخستین بار کلمه «بیوتکنولوژی» را کارل ارکی در سال ۱۹۱۹ به کار برد، امروزه بیوتکنولوژی بخشی از اقتصاد محیط‌زیست را تشکیل می‌دهد. استرالیا فقط از محصولات بیوتکنولوژیک موجودات دریایی 3.9میلیون دلار در سال فروش داشته و 10.5میلیارد دلار کل درآمدی است که در این قسمت به دست آورده‌اند. معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: این محصولات که در دارو، مواد آرایشی و... به کار می‌روند، از آنجایی که این محصولات ارزیابی می‌شود و بعد به دست متقاضی می‌رسد، هیچ مشکلی ندارد. همین حوزه درآمدهای میلیاردی برای اروپاییان نیز داشته است. فقط در بحث آنزیم‌ها 1.8 میلیون دلار و در بخش آنتی‌بیوتیک‌ها در سال ۲۰۱۱، 1.37، در سال ۲۰۱۲، 7.9 و در سال ۲۰۱۶، 8.6میلیون دلار در سال درآمد داشته‌اند. مشابه همین درآمدها را نیز در حوزه‌های دیگر بیوتکنولوژی به دست آورده‌اند.
این مقام مسوول ادامه داد: در حوزه دام و طیور و آبزیان، تولیدات مختلفی در غذا و در بحث حفظ محیط‌زیست و تنوع زیستی مثل تصفیه میکروبی فاضلاب‌ها و پسماند کارخانجات نیز بیوتکنولوژی به کار گرفته می‌شود. در حوزه کشاورزی تولیدات مختلف با استفاده از بیوتکنولوژی انجام می‌شود؛ مثلاً ایجاد گیاهان مقاوم به شوری، خشکی، سرما، گرما و آفت‌ها از محصولات این فناوری است. سازمان محیط‌زیست تلاش دارد روی همه این موارد دقت داشته باشد و در این مورد آخر دقت بیشتری نیز داشته‌ایم.»
معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد: «در سال ۲۰۱۴، یک‌درصد از ۱.۸میلیون هکتار کشت محصولات دستگاهی ژنتیکی کاهش پیدا کرده است و خیلی از کشورهای اروپایی هم اجازه مصرف این محصولات را نمی‌دهند.
در چنین شرایطی تعیین راهبرد جامع امنیت غذایی و تولید غذای سالم هدف ماست. در سال ۲۰۲۰ جمعیت جهان بالغ بر 7.6میلیارد نفر خواهد بود که ۹۸درصد رشد جمعیت در کشورهای در حال توسعه است. باید با چالش‌های ناشی از بی‌توجهی به امنیت غذایی و سلامت مقابله کنیم.»
وی ادامه داد: دانشمندان پس از چهار دهه تحقیق موفق شده‌اند ژن‌های مورد نظر را از یک موجود به دیگری انتقال دهند و انتظار دارند محصول مورد نظر را از این راه تولید کنند اما همیشه این‌چنین نیست و ممکن است همان محصول تولید نشود یا ویژگی‌های جانبی داشته باشد. معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط‌زیست با تاکید بر اینکه LMO و GMO هر دو موجودات دستکاری ژنتیکی شده است، گفت: به گفته مخالفان این فناوری‌ها، در سال ۱۹۸۶تریپتوفان که محصول دستکاری شده ژنتیکی شده بود، به بیماری ۱۵۰۰نفر و مرگ ۳۷نفر انجامید که این بیماری به دلیل وجود مواد سمی در عصاره باکتری مولد بود که ارزیابی خطر نشده بود.
اقتصاد، محیط‌زیست و جامعه
مظاهری با بیان اینکه توزیع گسترده ژن‌های مقاومت به آنتی‌بیوتیک، خطر انتقال آنها به باکتری‌ها را دارد، گفت: سه نوع مقاومت در گیاهان دستکاری شده ژنتیکی حاصل شده است؛ مقاومت و علف‌کش که کشاورزان را به مصرف بیشتر علف‌کش ترغیب کرد، از حشرات و ویروس‌ها هم گزارش‌هایی داریم.
وی ادامه داد: آلودگی ژنی باعث می‌شود تنوع زیستی از بین برود. دانه‌های گیاهان دستکاری ژنتیکی شده به وسیله پرندگان جابه‌جا می‌شوند و باد و گردافشانی نیز در این فرآیند تاثیر دارد. بنابراین گیاهان دستکاری ژنتیکی شده را نمی‌توان محصور کرد. اعتقاد داریم که در کشاورزی باید بیشتر دقت کنیم چون غذای ما را تشکیل می‌دهد. معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به مثلثی که اقتصاد، محیط‌زیست و جامعه تحت عنوان «توسعه پایدار» شکل می‌دهند، گفت: بیوتکنولوژی می‌تواند در آن نقش جدی داشته باشد.
مظاهری، هدف توسعه پایدار را دستیابی به امنیت غذایی و پایان دادن به گرسنگی و بهبود تغذیه و کشاورزی پایدار عنوان کرد و گفت: بیوتکنولوژی فقط محدود به بیوتکنولوژی محصولات کشاورزی نیست و تازه در بیوتکنولوژی کشاورزی هم محصولات زیادی داریم که دستکاری ژنتیکی نشده‌اند. ایمن بودن برای مصرف انسان و دام، کاهش مصرف سموم شیمیایی، سودآوری برای کشاورزان، طرفداری از محیط‌زیست و کمک به حل مشکلات تغییرات اقلیمی، شرط فناوری زیستی است.
وی چهار محصول اصلی دستکاری ژنتیکی شده در کشور را سویا، ذرت، کتان و کنولا اعلام کرد و گفت: در دنیا این محصولات کشت می‌شود و اعداد و ارقام بسیار زیادی هم داریم که ۲۸کشور دنیا از آن استفاده می‌کنند؛ پس مشکل چیست؟معاون آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: گزارش‌هایی داریم مبنی بر بیماری‌های سرطانی و... در حیوانات آزمایشگاهی که با محصولات دستکاری ژنتیکی شده، تغذیه شده‌اند. از آنجا که ما به پروتکل کارتاهنا متعهد شده‌ایم، باید مردم را مشارکت بدهیم و مردم حق دارند بدانند که چه استفاده می‌کنند. اخیرا روی روغن‌های ما برچسب GMO یا تراریخته زده‌اند اما نمی‌گویند که این به چه معناست و ممکن است چه بیماری‌هایی را ایجاد کند.
وی با تاکید بر حرکت به سوی توسعه پایدار با استفاده صحیح از فناوری‌های جدید گفت: سازمان محیط‌زیست وظیفه‌اش ارزیابی خطر، مدیریت خطر و حفظ تنوع زیستی است. دستورالعمل ایمنی زیستی توسط سازمان محیط‌زیست تهیه شده و ما طبق آن رفتار می‌کنیم و برنامه‌های‌مان را پیش می‌بریم.
