بهره‌برداری از میدان نفتی کوروش

دکتر مهدی عسلی

مدیرکل امور اوپک و مجامع انرژی وزارت نفت

در کاوش‌هایی که ایپاک در خلیج فارس کرد میدان نفتی داریوش کشف شد. پیداکردن نفت در میدان دارویش آن هم به وسیله نخستین چاه از پیروزی‌های شرکت نفت ایران و پان‌امریکن است. نفت خام میدان داریوش نفت سبک بود. همزمان با گسترش میدان داریوش، میدان کوروش نیز کشف شد.میدان کوروش در 84کیلومتری غرب با گرایش به جنوب جزیره خارک است. بهره‌برداری از میدان نفتی کوروش از تاریخ 2اردیبهشت 1346آغاز شد. به دنبال کاوش‌های ایپاک، ساختمان زیرزمینی دیگری به نام «فریدون» و «راتاوی» و «بورگان» کشف شد. براساس موفقیت‌های به دست آمده در ایجاد شرکت‌های مختلط و اهداف جاه‌طلبانه توسعه منابع هیدروکربنی کشور در سال 1344 (1965میلادی) تصمیم گرفته شد تا بخشی از منابع فلات قاره برای مزایده بین‌المللی آزاد اعلام شود. اطلاعات حاصل از عملیات لرزه‌نگاری در منطقه دریایی مشخص شده به هزینه شرکت‌کنندگان در مزایده در اختیار آنها قرار گرفت که موفقیت‌آمیز بود. نه تنها این روش مورد تقلید دیگر کشورهای منطقه قرار گرفت بلکه 5 گروه از شرکت‌های نفتی که قرارداد ایجاد شرکت‌های مختلط با شرکت ملی نفت امضا کرده بودند 180میلیون دلار پذیره به شرکت ملی نفت ایران پرداخت کردند. برای نخستین بار یکی از شرکت‌های بزرگ نفتی، شل حاضر شد در این قراردادها مشارکت کند. قرارداد مشارکتی با کنسرسیومی از شرکت‌های آتلانتیک، مورفی، سان اویل و یونیون اویل منجر به تشکیل شرکت نفت لاوان (لاپکو) شد که از سود‌آورترین قراردادها برای طرفین بوده است. نخستین چاه این شرکت به نام S - 1 در 142کیلومتری جزیره لاوان کشف شد و پس از آن میزان نفت تجاری دردو لایه جدا از هم «عرب دارب» و «تاماما» پیدا شد. سرانجام کاوش‌ها روی ساختمان زیرزمینی «S» به پیدا شدن میدان نفتی «ساسان» انجامید که بی‌درنگ یک پایگاه بهره‌برداری با یک اسکله برای ترابری مواد آغاز شد. مدت کوتاهی پس از آن به میدان‌های نفتی دیگری در لایه‌های «عرب فوقانی» و «خاطیان» برخورد شد. قرارداد دیگری با گروهی مرکب از شرکت‌های آجبپ، فیلیپس و یک شرکت هندی منعقد و براساس آن شرکت نفت بین‌الملل دریایی ایران یا ایمینوکو تاسیس شد.

پنج موافقتنامه‌یی که در سال 1344 (1965) امضا شد مبتنی بر شکل اصلاح شده و بهبودیافته مشارکت درتولید شرکت ملی نفت ایران بود. ویژگی‌های مهم این قراردادها به شرح زیر بودند:

1- برنامه‌ریزی و اجرای دوره‌های تربیت نیروی انسانی ایرانی به‌طوری که در پایان قرارداد بیش از 2درصد از کل نیروی انسانی شرکت مختلط ایجاد شده از قرارداد غیرایرانی نباشند.

2- طرف دوم قرارداد موافقت می‌کرد درصورت درخواست شرکت ملی نفت ایران 50 درصد از هزینه توسعه حوزه‌های نفتی را بپردازد. به این پرداخت‌ها نرخ بهره‌یی معادل نرخ بهره فدرال رزرو امریکا به اضافه 5/1درصد تعلق می‌گرفت و بازپرداخت آن

6 ماه پس از شروع تولید تجاری در 6 قسط

نیم‌سالانه انجام می‌گرفت.

3- طرف‌های قرارداد و نیز شرکت‌های تجاری مرتبط مشمول پرداخت مالیات طبق قوانین مالیات بر درآمد می‌شدند.

4- طرف‌های دوم متعهد به پرداخت مالیات بر درآمدی معادل 5/12درصد قیمت نفت مکشوفه تجاری درصورت هرگونه تاخیر در عرضه و بازاریابی بودند.

5- طرف‌های دوم متعهد به خرید کلیه 50 درصد نفت خام سهم ایران به بهای نیمه راه بودند که عبارت بود از نصف مجموع قیمت اعلام شده نفت، هزینه تولید و مالیات پرداختی.

6- پس از گذشت 5 سال یک‌چهارم و پس از گذشت 10سال یک‌دوم حوزه قرارداد به شرکت ملی نفت ایران مسترد می‌شد.

در سال 1350 (1971 میلادی) قراردادهای مشارکت جدیدی منعقد شد که می‌توان آنها را قراردادهای مشارکت اصلاح شده نامید. مفاد این قراردادها بیش از قراردادهای پیشین درجهت منافع ایران در بهره‌برداری از منابع هیدروکربوری اصلاح شده، بود. برخی از اصول اصلاح شده مانند تقلیل دوره اکتشاف از 12سال به 6 تا 9 سال، استرداد نیمی از هزینه عملیات اکتشافی به طرف خارجی درصورت کشف نفت به میزان تجاری طی 10 سال از شروع صادرات نفت از آن پروژه، پرداخت سهم شرکت ملی نفت ایران توسط شریک خارجی و بازپرداخت آن ظرف10 سال از محل عایدات نفت، پرداخت بهره مالکانه و تصریح حاکمیت حقوقی قوانین ایران بر قراردادهای منعقده ازجمله این اصلاحات بود.

قرارداد مشارکت شرکت ملی نفت ایران با گروه شرکت‌های نفتی ژاپنی که با تشکیل شرکت نفت ایران- ژاپن اینیپکو (INIPCo) پیمانکاری عملیات اکتشاف نفت درلرستان را به عهده گرفت، قرارداد مشارکت با شرکت نفت امریکایی آمرادا هس (Amerada Hess) درفلات قاره ایران که با تشکیل شرکت مختلط نفت بوشهر (بوشکو) پیمانکاری عملیات فلات قاره را عهده‌دار بود و قرارداد مشارکت با کمپانی امریکایی موبیل (Mobil از شرکت‌های تشکیل‌دهنده اکسان‌موبیل فعلی) که شرکت مختلط نفت هرمز (هوپکو) را ایجاد و در حوزه عملیاتی به وسعت 3500 کیلومتر عمل می‌کرد در چاچوب قراردادهای مشارکت اصلاح شده سال 1351 بسته شده بودند. در انعقاد این قراردادها شرکت ملی نفت ایران میلیون‌ها دلار پذیره نقدی دریافت کرده بود که در آن دوره پدیده‌یی نو و ابتکاری بود.

در سال 1353 قانون نفت جدیدی به تصویب رسید که مدت قراردادها را به 20 سال تقلیل داده و نوع جدید قراردادها به نام قرارداد خدمت را هم پیش‌بینی و در قانون گنجاند. هرچند در این قراردادها شرکت خارجی طرف قرارداد صرفا یک پیمانکار شرکت ملی نفت ایران بود و هیچ مالکیتی به نفت کشف شده یا تولید شده پیدا نمی‌کرد اما در عین حال ریسک‌های همراه با اکتشاف نفت را که معمولا بالاست، متقبل می‌شد.

مشاهده صفحات روزنامه