گروه انرژی نادی صبوری- نسیم بنایی
در ادبیات جهانی اقتصاد انرژی، کارتل اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی دو سر یک جریان هستند. از آژانسی‌ها همیشه به عنوان گروه ثروتمندها یاد می‌شود و اوپکی‌ها اغلب کشورهایی را شامل می‌شوند که از لحاظ اقتصادی نسبت به کشورهای مدرن عقب‌تر هستند اما بسیاری از مهم‌ترین نیازهای این کشورها توسط منابع و ذخایر عظیم نفت و گاز همین کشورهای به ظاهر فقیر تامین می‌شود. این دو نهاد هر یک تاثیرهای متفاوتی را بر بازار نفت می‌گذارند؛ گزارش‌های ماهانه آنها از اوضاع بازار و پیش‌بینی‌هایشان از آینده برای تمام فعالان بازار نفت با اهمیت است. اما نقش این دو در مقابل یکدیگر چگونه تعریف می‌شود؟ در ابتدایی‌ترین تحلیل می‌توان به این پی برد که منافع کشورهای مصرف‌کننده نفت خام در گرو پایین بودن قیمت و منافع کشورهای تولیدکننده در گرو قیمت‌های بالاست. اما بازار نفت پیچیده‌تر از این تحلیل‌هاست. روابط سیاسی میان کشورها و بسیاری عوامل دیگر باعث می‌شود گزاره فوق همواره صدق نکند که در یک سال اخیر و با عملکرد عربستان در قبال کاهش قیمت نفت می‌توان به آن پی برد.
اما این دو سازمان همواره در پی دستیابی به گفتمانی مشترک هستند. در دنیایی که حتی کشورها در حال تراژیک‌ترین جنگ‌ها از ابزار گفت‌وگو با یکدیگر استفاده می‌کنند، طبیعی است که این دو سازمان به دنبال تعاملی ریشه‌یی با یکدیگر باشند. تاکنون اما سدی مهم میان این تعامل بوده است. رییس آژانس بین‌المللی انرژی در بهترین حالت فردی از ژاپن بوده است که با وجود آسیایی بودن، در فرهنگ تفاوت‌های زیادی با اوپکی‌ها دارند. پیش از او نیز اولف لانتزک از آلمان (1984-1975)؛ هلگا استیگ از آلمان (1994-1984)؛ روبرت پریدل از بریتانیا (2003-1994)؛ کلاد مندیل از فرانسه (2007-2003)؛ و بعد از او ماریا ون در هوون از هلند (2015-2011) رییس آژانس بین‌المللی انرژی بوده‌اند. حالا پای یک رییس از ترکیه در میان است. ترکیه‌یی که با تعدادی از کشورهای عضو اوپک همسایه و هم‌مرز بوده و می‌تواند در راستای نزدیک شدن دو سازمان به یکدیگر و آینده امنیت انرژی جهان نقشی مهم ایفا کند.
سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام (اوپک) و آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) منافع مشترکی با هم دارند و آن «ثبات بازار نفت» است. اوپک به عنوان یکی از اصلی‌ترین تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان نفت در جهان و آژانس بین‌المللی انرژی به عنوان یکی از مهم‌ترین مصرف‌کنندگان نفت در جهان به شمار می‌روند. ارتباط میان این دو گروه به ویژه برای برقراری امنیت عرضه و تقاضای نفت همیشه از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. روز پنجشنبه فتیح بیرول به جای ون در هوون ریاست آژانس را به عهده و به همین خاطر دیداری با دبیرکل اوپک عبدالله سالم‌البدری داشت. این دیدار می‌تواند آغاز ارتباط نو و موثری باشد. نوبو تاناکا رییس سابق آژانس بین‌المللی انرژی نیز پیش‌تر در گفت‌وگو با «تعادل» به این نکته اشاره و تاکید کرده بود از آنجا که بیرول اصالتا ترک است و پیش‌تر با اوپک فعالیت کرده است می‌تواند پل ارتباطی موثری میان دو گروه مصرف‌کننده و تولیدکننده باشد.
مدیر جدید آژانس بین‌المللی انرژی فتیح بیرول روز پنجشنبه 24سپتامبر به همراه تیمی از مقامات رسمی این آژانس (IEA) در دبیرخانه اوپک واقع در وین با عبدالله سالم‌البدری دبیرکل اوپک دیدار کرد. به گزارش «تعادل» به نقل از آژانس بین‌المللی انرژی، این نشست یک دیدار مقدماتی بین بیرول و البدری بود که به دعوت دبیرکل اوپک صورت گرفته است. بر اساس گزارش به دست آمده از آژانس بین‌المللی انرژی، صحبت‌هایی که در طول این نشست میان میزبان که اوپک بود و نمایندگان آژانس صورت گرفت مسائل گوناگون و مختلفی را در بر می‌گرفت و بسیار سازنده بود.
البدری از سال 2007 تاکنون به عنوان دبیرکل اوپک مشغول به کار است. بیرول نیز به خوبی به ارزش تجربیات و خردی که دبیرکل اوپک طی این سال‌ها در صنعت انرژی اندوخته، واقف است و قصد دارد از این تجربیات استفاده کافی را ببرد.
این دیدار در راستای گفت‌وگوی تولیدکننده و مصرف‌کننده بود که بیرول علاقه بسیاری به دنبال کردن آن دارد. البته یکی از دلایل تاکید بیرول بر این امر مربوط به افزایش همکاری‌ها برای بالا بردن امنیت انرژی است. یکی از مهم‌ترین مسائلی که در این نشست در مورد آن صحبت شد امر سرمایه‌گذاری در کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده نفت بود که به دلیل وضعیت فعلی بهای نفت و ضعف قیمت دچار مشکلات جدی شده است. بیرول تاکنون بارها هشدار داده است که کاهش میزان سرمایه‌گذاری‌های جهانی در صنعت نفت می‌تواند منجر به خطر افتادن امنیت عرضه انرژی در آینده شود به‌طوری‌که عرضه نتواند جوابگوی نیاز جهانی برای انرژی باشد.
فتیح بیرول بیش از دو دهه پیش فعالیت خود را در این عرصه در اوپک آغاز کرد و به همین خاطر درک درست و حقیقی از نگرانی‌های کشورهای تولیدکننده نفت دارد. البته لازم به ذکر است که چشم‌انداز انرژی اخیرا دستخوش تغییرات اساسی و مهمی شده است. در حال حاضر چندین کشور عضو آژانس بین‌المللی انرژی به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان به شمار می‌روند این در حالی است که تولیدکنندگان اوپک به مصرف‌کنندگان بزرگ انرژی تبدیل شده‌اند. شرایط فعلی زمینه را برای همکاری‌های بیشتر آژانس بین‌المللی انرژی و سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام (اوپک) فراهم خواهد آورد. به این ترتیب امنیت جهانی انرژی نیز تامین خواهد شد.
پیش از بیرول، خانم ون در هوون ریاست آژانس بین‌المللی انرژی را بر عهده داشت. در دوران ریاست ون در هوون ارتباط با آسیایی‌ها با دشواری همراه بود چرا که او اروپایی بود اما در مورد بیرول قضیه متفاوت است. نوبو تاناکا رییس آژانس بین‌المللی انرژی در سال‌های 2007 تا 2011 پیش‌تر در گفت‌وگو با «تعادل» به این نکته اشاره کرده و بیان کرده بود: «فتیح بیرول ترک است و در موقعیت بسیار بهتری نسبت به ون در هوون قرار دارد. او بهتر می‌تواند با کشورهای آسیایی نظیر چین و حتی کشورهای عضو خاورمیانه نظیر ایران ارتباط برقرار کند.» او همچنین تاکید کرده بود: «فتیح گزینه خوبی برای برقراری ارتباط با کشور ایران است.»
سفر در زمان
بر اساس اطلاعات به دست آمده از سایت رسمی سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام (اوپک)، از نخستین نشست مشترک اوپک و آژانس بین‌المللی انرژی در ریودوژانیرو برزیل در 5سپتامبر 2002 تاکنون تغییرات بسیاری رخ داده است. در آن زمان رییس آژانس، روبرت پریدل بود که در آن نشست گفت: «ما هر جایی که باشیم صدای مصرف‌کننده هستیم هر چند برخی از اعضای ما جزو تولیدکنندگان اصلی نفت خام در جهان به شمار می‌روند. ما از درون با تمام نیازها و دغدغه‌های مصرف‌کننده آشنا هستیم و به همین خاطر است که نیاز داریم گفت‌وگوی سازنده‌یی با اعضای اوپک برقرار کنیم.» این دیدارها ادامه داشته‌اند؛ زمانی که نوبوتاناکا نیز به عنوان رییس آژانس انتخاب شده با دبیرکل اوپک دیدار کرد او در این دیدار گفته بود: «کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده نفت منافع و نگرانی‌های مشترکی با یکدیگر دارند. فراهم آمدن این فرصت که بتوانند دیدگاه‌های خود را با یکدیگر ردوبدل کنند، بسیار مفید خواهد بود.» در مقابل البدری نیز گفته بود: «اوپک از این فرصت استقبال می‌کند و مایل است که در زمینه‌های مختلف درباره انرژی با آژانس بین‌المللی انرژی بحث و تبادل نظر کند.» در آن جلسه هر دو بر اهمیت
ادامه روابط میان این دو سازمان تاکید کردند.
اوپک در سایت رسمی خود ادعا کرده است که گفت‌وگو میان تولیدکنندگان و همچنین میان تولیدکننده و مصرف‌کننده همیشه جزو استراتژی‌های حیاتی این سازمان بوده است. همچنین بر عمیق‌تر کردن و گسترده کردن این فضای گفت‌وگویی تاکید شده است. مهم‌ترین مسائلی که توصیه شده در این گفت‌وگوها مورد توجه قرار گیرد بحث امنیت عرضه و تقاضا، ثبات بازار، سرمایه‌گذاری، فناوری و صنعت پایین‌دستی بوده است. در نهایت نیز گفت‌وگو کلید حقیقی برای دستیابی به این اهداف در آینده شناخته شده است. اکنون با این اوصاف و با روی کار آمدن بیرول باید منتظر بمانیم و ببینیم آیا بیرول می‌تواند پل ارتباطی خوبی میان تولیدکننده و مصرف‌کننده برقرار کند و صدای دو طرف را به گوش یکدیگر برساند؟
