گروه انرژی نسیم بنایی- چالاک بایزیدی
بازنویسی نادی صبوری
همه از مدت‌ها قبل در انتظار این روز بودند. روزی برای آغاز بازگشت ایران به دوران اوج در تولید نفت خام. بازار جهانی طلای سیاه که از ژوئن سال گذشته دچار افت شدیدی در قیمت شده بود روز گذشته در واهمه و هراس «بازگشت نفت خام ایران در سطوح گذشته» به بازار با تزلزل و سقوط مواجه شد. البته نخستین واکنش‌ها به توافق در ادامه روز دچار تغییراتی نیز شد؛ البته به واسطه عدم پایان یافتن ساعات کار بازار امریکا تا زمان نوشته شدن این گزارش، نمی‌توان تحلیلی قطعی روی قیمت نفت خام وست تگزاس اینترمدیت که تا حدود ساعت6 بعدازظهر بعد از افت یک دلاری دوباره به 52دلار در هر بشکه رسیده بود، مطرح کرد. «تعادل» گزارش چندین رسانه بین‌المللی معتبر در زمینه تاثیر توافق هسته‌یی بر دوره‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت بازار نفت را مورد بررسی قرار داده است. تحلیل‌هایی که توافق هسته‌یی را «پیام‌آور بازگشت تدریجی ایران به بازار نفت خام» تلقی می‌کنند. گزارش‌هایی که هر کدام با رنگ و بو و جهت‌گیری خاصی این مساله را موردتحلیل قرار داده‌اند. این تحلیل‌ها از بلومبرگ، رویترز و وال استریت ژورنال را در ادامه می‌خوانید.
به گزارش «تعادل» به نقل از بلومبرگ، توافق هسته‌یی که در وین ایجاد شد، می‌تواند درنهایت شکل جدیدی به بازار نفت ببخشد. وزیر نفت ایران بیژن نامدار زنگنه پیش‌تر گفته بود که کشور می‌تواند بلافاصله پس از برداشته شدن تحریم‌ها، 500هزار بشکه در روز به صادرات خود اضافه کند و تا 6ماه پس از توافق نیز 500هزار بشکه دیگر به صادرات خود اضافه خواهد کرد. در سال جاری ایران به‌طور متوسط قریب به 2.8میلیون بشکه در روز نفت تولید کرده است. موسسه گلدمن ساچز اما نظر دیگری دارد و می‌گوید ایران برای اینکه 500هزار بشکه به صادرات خود بیفزاید به یک سال زمان نیاز دارد چراکه ابتدا باید بتواند چاه‌های نفتی خود را دوباره احیا کند. موسسه بی‌ان‌پی نیز می‌گوید توسعه میادین نفتی خود به سرمایه‌گذاری‌های خارجی نیاز دارد. براساس اطلاعات به‌دست آمده از بانک امریکا ایران بیش از 30میلیون بشکه ذخیره دارد.
دیپلمات‌هایی که روز سه‌شنبه در مذاکرات حضور داشته‌اند، گفته‌اند که تحریم‌های نفتی علیه ایران حداقل تا ماه دسامبر که سازمان ملل گزارش را بررسی کند پابرجا خواهد بود. یوکیا آمانو دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفته است که در روز 15دسامبر این سازمان گزارشی را منتشر خواهد کرد. طبق گفته‌های دیپلمات‌ها، به محض اینکه ایران به الزامات هسته‌یی دست پیدا کند، تحریم‌های نفتی اتحادیه اروپایی علیه این کشور برداشته خواهد شد.
طبق آمارها بی‌پی ذخایر نفتی ایران معادل 157.8میلیارد بشکه است. این میزان می‌تواند نفت مورد نیاز چین را برای بیش از 40سال تامین کند. نخستین ذخایر نفتی خاورمیانه در سال1908 در ایران کشف شد. این کشور هفت دهه پیش، روزانه 6میلیون بشکه از زمین نفت خارج می‌کرد. اما از آنجا که ایران به تکنولوژی و سرمایه کافی دست نداشته ظرفیت آن کاهش پیدا کرده است. اکثر شرکت‌های نفتی غربی از زمان انقلاب اسلامی ایران در سال1979 در ایران فعالیتی نداشته‌اند.
زنگنه ماه گذشته در نامه‌یی که خطاب به 11کشور عضو اوپک در نشست این سازمان نوشته بود، اعلام کرد که این کشورها خود را برای ورود ایران آماده کنند.
سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام (اوپک) از ماه ژوئن سال گذشته تاکنون، بیش از 30میلیون بشکه‌یی که به‌طور رسمی اعلام کرده نفت روانه بازار کرده است. همین که عربستان‌سعودی به‌عنوان اصلی‌ترین تولیدکننده نفت اوپک و دنیا به جای کاهش میزان تولید برای حمایت از بهای نفت، میزان بیشتری نفت تولید کرده است تا از سهم خود در بازار نفت حمایت کند؛ به دیگر تولیدکنندگان این سازمان نیز اجازه می‌دهد تا هر میزان که مایل هستند و می‌توانند، نفت تولید و روانه بازار جهانی کنند. در این شرایط هر چه میزان بیشتری نفت ازسوی ایران وارد بازار شود، رقابت میان اعضای اوپک برای دسترسی به بازار آسیا شدیدتر خواهد شد.
زنگنه در ماه می اعلام کرد که بازار هدف این کشور، آسیا و بعد اروپاست. یک میلیون بشکه‌یی که از سال2012 به‌دلیل تحریم‌ها از فروش روزانه حذف شد، به دو منطقه دیگر منتقل شد. براساس اطلاعات به‌دست آمده از اداره اطلاعات انرژی امریکا، عربستان‌سعودی و کویت از آنجا که شبیه‌ترین نفت را با ایران دارا هستند بازار آسیای ایران را به‌دست گرفتند. در اروپا نیز نفت روسیه، عربستان‌سعودی و عراق جای نفت ایران را گرفت.
به گزارش «تعادل»، رویترز نیز در این باره می‌نویسد: بهای جهانی نفت روز سه‌شنبه بلافاصله پس از توافق هسته‌یی میان ایران و 6قدرت جهانی بیش از یک دلار درازای هر بشکه کاهش یافت چراکه پیام‌آور برداشته شدن تدریجی تحریم‌های نفتی علیه ایران و صادرات نفت این کشور به بازار جهانی نفت است.
طبق گفته‌های مقامات ایرانی و غربی، روز سه‌شنبه ایران و 6قدرت اصلی غربی به توافقی دست یافتند که براساس آن ایران تغییراتی در برنامه هسته‌یی خود ایجاد خواهد کرد و در نتیجه تحریم‌های بین‌المللی علیه این کشور برداشته خواهد شد.
یکی از مقامات غربی که خواست نامش فاش نشود گفت: «توافق به صورت قطعی صورت گرفته است.» هنوز جزییات دقیقی درمورد چگونگی و زمان برداشته شدن تحریم‌های نفتی مطرح نشده است.
سخنگوی اتحادیه اروپا نیز اعلام کرد که وزیر امور خارجه ایران و 6قدرت جهانی- بریتانیا، چین، روسیه، فرانسه، آلمان و ایالات متحده امریکا- نشست خبری را در همان روز در مرکز سازمان ملل در وین برگزار خواهند کرد.
نفت برنت در این روز با یک دلار و 10سنت کاهش به 51.10دلار در ازای هر بشکه رسید.
تحلیلگران معتقدند ماه‌ها طول خواهد کشید تا تحریم‌های نفتی علیه ایران به کلی برداشته شود و ظرفیت صادرات این کشور افزایش یابد. اما حتی یک افزایش خیلی کم و جزئی در میزان صادرات نفتی ایران برای پایین کشاندن بهای نفت کافی است چراکه همین حالا هم بازار با مازاد عرضه 2.5میلیون بشکه‌یی در روز مواجه است.
آمریتا سن تحلیلگر ارشد نفتی در لندن به رویترز گفته است: «حتی باوجود این توافق تاریخی، چند ماه طول می‌کشد تا نفت ایران وارد بازار جهانی شود، احتمالا در این سال نباید انتظار ورود نفت ایران را داشته باشیم، به احتمال زیاد نفت ایران در نیمه دوم سال2016 وارد بازار جهانی خواهد شد.» وی ادامه داد: «باتوجه به مازاد عرضه‌یی که در حال حاضر با آن مواجه هستیم و رکورد عربستان در تولید و عرضه نفت که شاهد آن هستیم، هر میزان نفت اضافی می‌تواند هیجان زیادی را در بازار نفت ایجاد کند.»
تحریم‌های نفتی علیه ایران، میزان صادرات نفتی این کشور را بیش از یک میلیون بشکه در روز کاهش داده و نصف کرده است. براساس تحلیل‌های تحلیلگران رویترز، برداشته شدن تحریم‌های نفتی علیه ایران می‌تواند میزان صادرات نفت در این کشور را بیش از 60درصد افزایش دهد. ساروش زایوالا حقوقدان آشنا به مسائل تحریم در لندن گفت: «تحریم‌هایی که علیه ایران اعمال شده، تولید و صادرات نفت در این کشور همچنین توسعه پروژه‌های نفتی را در آن تحت‌الشعاع خود قرار داده است و برداشته شدن آنها می‌تواند هیجان زیادی را در بازار ایجاد کند. معاملات و سرمایه‌گذاری‌های جدید به ایران این امکان را می‌دهد که وارد بازار جهانی شود.
به گزارش «تعادل»، وال استریت ژورنال نیز تحلیل خود در زمینه تاثیر توافق بر بازار نفت را چنین مطرح می‌کند: توافق هسته‌یی ایران با 6قدرت جهانی کاهش قیمت نفت را در روز سه‌شنبه به‌دنبال داشت، اما ادامه این روند به افزایش تولید و فروش نفت ایران بستگی دارد. احتمال می‌رود که نزدیک به یک میلیون بشکه نفت جدید ایران روانه بازار شود. مقامات ایرانی مدعی هستند که در عرض چند ماه می‌توانند به این ظرفیت برسند. آشفتگی اخیر بازار بورس چین می‌تواند سرعت رشد اقتصادی را کم کند که قرار بود تقاضای بسیار زیادی برای انرژی داشته باشد. تولید نفت امریکا به قوت خود باقی است؛ عراق و عربستان‌سعودی نیز در حال رکوردشکنی در تولید نفت هستند. به گفته میکاییل کوهن، آنالیست انرژی بارکلایز تلاش ایران برای افزایش صادراتش نباید در زمان بدی باشد و به این بازار لرزان، مازاد عرضه را تحمیل کند. اما سرعت و مقدار صادراتی که ایران قرار است بعد از برداشته شدن تحریم‌ها انجام دهد به عوامل زیادی بستگی دارد که پیش‌بینی آنها سخت به‌نظر می‌رسد. یکی از این عوامل این است که ایران چه زمانی می‌تواند نظر کشورهای مختلف به علاوه سازمان ملل را برای پایبندی به ملزومات توافق جلب کند تا بتواند از زیر بار تحریم‌ها بیرون بیاید. مقامات غربی اذعان کرده‌اند که این امر تا پایان 2015 اتفاق نخواهد افتاد. اما مشکل دیگر برای این کشور این است که چاه‌های پیر خود که بر اثر نبود خریدار از استخراج باز مانده‌اند را به تولید برگرداند. اما ایران در فضای سخت قیمتی مجبور به رقابت است جایی که عربستان، کویت و عراق در حال بستن قراردادهایی با مصرف‌کنندگان نفت برای حفظ سهم بازار خود هستند.
به گفته بیژن خاجه‌پور، سوال اول این است که ایران با چه سرعتی می‌تواند به ظرفیت تولید موردنظر برسد و سوال بعدی این است که آنها چگونه می‌خواهند نفت خود را در این فضای جنگ قیمتی به فروش برسانند. خاجه‌پور تاکید کرد به محض اینکه ایران بتواند نفت خود را آزادانه بفروشد این کشور می‌تواند در صورت وجود خریدار 20میلیون بشکه نفت ذخیره شده خود را به سرعت وارد بازار کند. بعد از آن ایران به صورت فوری می‌تواند 400هزار بشکه را در روز از چاه‌هایی که استخراج از آنها کم شده وارد بازار کند. همچنین مهندسان ایرانی می‌توانند 500هزار بشکه دیگر را از چاه‌های بسته شده و چاه‌های در حال استراحت ظرف یک سال استخراج کنند. به گفته علی کاردر معاون سرمایه‌گذاری و تامین مالی شرکت ملی نفت ایران مهندسان ایرانی در چند ماهه گذشته به‌صورت دوره‌یی در حال تست چاه‌های ایران بوده‌اند تا دریابند که با تکنولوژی موجود چگونه و با چه سرعتی می‌توان تولید نفت را افزایش داد.
اما در کل استخراج بیشتر از چاه‌های ایران نیازمند سرمایه‌گذاری و تکنولوژیی است که تنها دراختیار کمپانی‌های نفتی بین‌المللی است. تولیدکنندگان نفتی اروپایی مانند انی، ستاتویل و توتال به‌صورت گسترده در صنعت نفت ایران قبل از تحریم‌ها فعال بوده‌اند و هم‌اکنون بسیار مشتاق برگشتن به این بازار هستند. همچنین توافق هسته‌یی راه را برای ورود شرکت‌های امریکایی مانند اکسون موبیل نیز هموار می‌کند.
اما قواعد توافقات جدید باید مورد تجدیدنظر قرار گیرد و بعد از توافق ایران باید با شرکت‌های خارجی دست و دلبازی بیشتری به خرج بدهد. این رویکردی است که وزیر نفت ایران تمایل به انجامش را اعلام کرده است.
اما این شرکت‌ها شرط‌هایی برای ورود به بازار ایران دارند. یکی از مهم‌ترین آنها برداشته شدن کامل تحریم‌ها و دیگری تمایل ایران به تغییر در رفتارهای گذشته خود در قبال این شرکت‌هاست.
اما به گفته تحلیلگران حتی اگر ایران میزان تولید خود را افزایش دهد باید آن را در بازار جهانی به فروش برساند. بازاری که در آن امریکا رشد قابل‌ملاحظه‌یی را در تولید تجربه کرده و اضافه تقاضای بازار را دچار جنگ قیمتی کرده است به‌صورتی که تولیدکنندگان علاوه بر اینکه در پی حفظ مصرف‌کنندگان سنتی خود هستند به‌دنبال پیدا کردن مصرف‌کنندگان جدید نیز هستند. درنتیجه ایران برای پس گرفتن سهم بازار خود باید به‌شدت به رقابت و مبارزه در بازار بپردازد.
در بازه کوتاه‌مدت ایران می‌تواند خریداران آسیایی نفت سنگین خود را که تحت‌فشار امریکا خریدشان را از این کشور کاهش داده بودند هدف قرار دهد. این می‌تواند فروش عربستان‌سعودی، کویت و عراق که نفت سنگین‌شان مشابه نفت ایران است را کم کند. درحالی که این کشورها به‌دنبال خارج شدن نسبی ایران از بازار به‌صورتی گسترده تولید و فروش خود را افزایش داده بودند.
براساس نظرسنجی در ماه ژوئن از 299سرمایه‌گذار که توسط مورگان استنلی انجام گرفت، بیشتر سرمایه‌گذاران معتقدند که میزان صادرات نفت ایران تا آخر امسال 100هزار تا300هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت و تقریبا نصف این سرمایه‌گذاران معتقد بودند که با شرایط موجود تا پایان سال2016 تولید نفت ایران بین 400 تا 600هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت.
اد موریس، رییس مطالعات کالایی سیتی گروپ می‌گوید: برخلاف اعتماد به نفسی که ایران مبنی بر افزایش میلیونی تولید نفت خود طی یک سال داشته بازار‌ها با آنها مهربان نخواهند بود برای این مقدار عرضه نفت به سختی جا باز خواهد شد.
